Karl Marks dhe Frederik Engels Socializmi dhe nacionalizmi; Engels

Karl Marks dhe Frederik Engels Socializmi dhe nacionalizmi;

Manifest i partisë komuniste

JETA DHE VEPRA E TIJ

Karl Heinrich Marks lindi më 5 maj të vitit 1818 në Trier, Gjermani dhe vdiq më 14 mars të vitit 1883 Londër, Britania e Madhe. Ishte një filozof, ekonomist politik dhe organizues revolucionar i Shoqatës Ndërkombëtare të Punëtorëve. Ndërsa Marks merrej me një gamë të gjerë problemesh, puna e tij më e famshme analizon historinë e luftës së klasave, e përmbledhur në linjën e parë të Manifestit Komunist

"Historia e gjithë shoqërisë ekzistuese është historia e luftës së klasave."

Karl Marks lind në një familje të pasur dhe progresive çifutësh në Trier, Prusi. Babai i tij, Herschel,

pasardhës i një linje të gjatë familjesh çifute, konvertohet në të Krishterë në mënyrë që të ketë mundësinë të bëhet avokat. Familja Marks kishte shume shokë intelektuale dhe artistë të cilët i vizitonin shpesh Marksët gjatë rinisë së Karlit.Më 1835 Marks regjistrohet në Universitetin e Bonn-it për të studiuar drejtësi. Aty bashkohet me Klubin Taverna e Trier ku gjatë një periudhe mbante dhe postin e presidentit. Vitin pasardhës, babai e detyron të transferohet në shkollën më serioze dhe të orientuar akademikisht, në Berlin.

Në Berlin Marksi fillon të interesohet për filozofinë dhe bashkohet me një grup studentësh dhe profesorësh të rinj të njohur si "Hegelianët e Rinj". Për shumë prej tyre, të ashtuquajturit "Hegelianët e majtë", të ndarë nga përmbajtja teologjike e teorive Hegeliane, kjo ishte një armë e fuqishme për të kritikuar fenë dhe politikën e kohës.

Disa anëtarë të këtij qarku krijuan një analogji midis filozofisë post-Aristoteliane dhe asaj post-Hegeliane. Filozofi gjerman Karl Marksi u bë një nga mendimtarët më me ndikim të shekullit të 20-të. Marks dhe  Engels dy filozof me ndikim te jashtezakonshem per kohen te cilet së bashku  ndërtuan dhe zhvilluan teoritë e socializmit, kapitalizmit dhe ndryshimin historik.

Teoritë më me ndikim të Marksit, dy veprat e tij:

Manifesti i partisë Komuniste (1848)

Kapitali (1867).

Teoritë e Marksit ishin të diskutueshme dhe debati i shkaktuar, bëri që të dëbohej nga Gjermania. Ai u vendos në Paris, Bruksel dhe në fund në Londër.

TEORIA E MARKSIT

Marksi besonte se të gjitha ndryshimet historike ishin  shkaktuar nga një seri lufte klasash mes '' borgjezise dhe proletariatit” Kapitalizmi pershkruan nje sistem ekonomik në të cilin mjeti i prodhimit (të tilla si toka, fabrikat) janë pronë private.

Borgjezia, klasa e mesme dhe të lartë kanë pushtet ekonomik dhe politik. Ata kanë tokën dhe drejtojnë  bizneset, ata janë kapitalistë. Proletariati  janë klasat e ulëta, ata që nuk kanë pushtet ekonomik apo politik. Proletariati siguron punë në tokë apo punë në biznese në pronësi të borgjezisë. Proletariati, sipas Marksit, janë shfrytezuar nga borgjezia.Borgjezia punësonë proletarët e tyre në fabrika dhe ferma. Proletarët janë paguar për punën e tyre, por, Borgjezia atëherë përdor punën proletare për të prodhuar mallra që janë shitur për më shumë para se paga e proletareve.

Biznesmeni borgjez mban fitimin dhe bëhet i pasur nga puna e proletariatit.

Sipas Marksit, proletarët përfundimisht duhet të ngrihen kunder shfrytëzimit dhe shtypjes së tyre duke përmbysur borgjezinë kapitaliste. Rezultati përfundimtar i revolucionit do të jetë krijimi i një shoqërie komuniste, një shtet pa klasa, ku të gjitha mjetet e prodhimit dhe pronës janë ndarë midis të gjithë qytetarëve.

Marksizmi Rus

Shpërthimi i papritur i progresit përjetuar nga Rusia në vitet 1890 solli vëmendje të teorive të Karl Marksit. Revolucioni Industrial u nda në mënyrë të dukshme mes shoqërisë borgjeze dhe proletariatit. Borgjezia gëzonte luksin e pasurisë dhe një monopol mbi pronësinë e tokës, biznesit dhe politikës. Proletariati punonte në tokën dhe  fabrikat në pronësi të borgjezisë. Proletariati gëzonte pak liri  ekonomike, sociale apo politike.

Ata ishin mbajtur nën kujdes gishtin e madh të borgjezisë kapitaliste. Puna e Karl Marksit terhoqi vëmendjen e anëtarëve të inteligjencies. Njeri prej ruseve  të parë i cili  përktheu veprat e Marksit ishte George Plekhanov.

Në vitin 1883 ai themeloi organizatën e parë marksiste në Rusi. Ai është quajtur babai i marksizmit rus. Disa lëvizje të tjera politike miratuan teoritë e Marksit, duke përfshirë populistët dhe Revolucionarët Sociale. Populistët besonin se fshatarët duhej të provokonin revolucionin përmes edukimit. Anëtarët e partisë populiste provuan kete menyre por rezultoi  me pak sukses.

Revolucionarët Social zgjeruan bazën e revolucionarëve  dhe përfshinë, jo vetëm fshatarët e pakënaqur, por punëtorët, anëtarët e inteligjencies dhe rusët e zhgënjyer nga regjimi cariste.

Partitë populiste dhe Social Revolucionare u larguan nga teoria origjinale Marksite duke adoptuar taktika të dhunëshme. Kur ideologjitë e tyre dështuan, ata kryen një numër  vrasjesh politike dhe veprime të tjera të dhunshme. Partia Social Demokrate ndiqte interpretimin Plekhanov te marksizmit e cila theksonte se si kapitalizmi duke shtypur proletariatin, vetëdija klasë do të dilte. Proletaret do të kuptojnë se ata ishin të shtypur dhe të pafavorizuar.

Një revolucion, i kryesuar nga anëtarët e klasës punëtore te pakënaqur, do të luhet. Kapitalizmi do të jetë rrëzuar. Qeveria do të zëvendësohet nga një shoqëri socialiste, ku klasat dhe prona private u shfuqizua dhe të gjithë qytetarët do të jenë të barabartë.

Vladimir Ilyich Ulyanov, i njohur më vonë si Lenini, ishte anëtar i partisë Social Demokrate dhe një bashkëpunëtor i Plekhanov. Lenini besonte se përshtatja Plekhanov i marksizmit ishte shumë teorik për Rusinë.

Lenini dhe Plekhanov rane dakord mbi natyrën e revolucionit në Rusi. Plekhanov besonte se gjendja e proletariatit duhet të përmirësohet nga reforma politike. Lenini ishte i zhgënjyer me procesin politik dhe besonte se revolucioni duhej të nxitur nga një grup i vogël, të përkushtuar te inteligjencies. Kjo mosmarrëveshje, veprimi kundrejt reformave, çoi në një ndarje brenda partisë Social Demokrate në vitin 1903. Partia u nda në Mensheviks, atyre që i pasuan ideologjinë Plekhanov, dhe bolshevikët, ata që e ndoqën ideologjinë e Leninit.

Teoritë e Karl Marksi ishin në qendër të ideologjisë së  partisë së bolshevikëve të Leninit dhe kishte një rol kyç për të luajtur në revolucionin 1917 dhe themelimin e shtetit rus komunist. Teoria e klasave dhe e luftës klasore, pati si  përfaqësuesin më te rëndsishëm Karl Marksin. Sipas kësaj teorie shoqëria njërzore ndahet në klasa, dhe në ç’do shoqëri të caktuar kemi nga dy klasë kryesore: skllavopronarët dhe sklleverit, feudalet dhe bujkrobërit, borgjezin dhe proletorijatin. raporti ndaj mjekve të prodhimit përbën bazen e kësaj ndarje në klasa.

FILOZOFIA MARKSISTE

Nocioni i punës është i domosdoshëm në ideologjinë Marksiste. Marksi argumentonte se është natyra njerëzore që çon në transformimin e natyrës dhe ai e quante këtë proces transformimi "punë“; ndersa kapacitetin për të transformuar natyrën "fuqi punëtore”. Sipas Marksit, ky është një kapacitet natyror i aktivitetit fizik, por është shumë i lidhur me mendjen njerëzore dhe imagjinatën. Karl Marksi trashëgoi dialektikën Hegeliane dhe bashkë me të mosbesimin e nocionit të pandryshueshmërisë së natyrës njerëzore. Disa here marksistët shprehin qëndrimet e tyre duke krahasuar "natyrën" me "historinë".Disa herë ata përdorin frazën "ekzistenca vjen përpara ndërgjegjes".

Argumenti në të dyja rastet është se, ajo çfarë është një person caktohet nga ku dhe kur është ai.

Konteksti social merr precedencë mbi çdo sjellje tjetër të lindur, me fjalë të tjera, një nga vlerat më të mëdha të natyrës njerëzore është përshtatshmëria. Marksi nuk besonte se të gjithë njerëzit funksiononin njëlloj ose që funksioni i dikujt ishte tërësisht individual dhe personal. Ai argumentonte se puna është një aktivitet social dhe konditat e format nën të cilat njerëzit punojnë, vendosen nga gjëndja sociale dhe ndryshojnë me kalimin e kohës.

Analiza e Marksit mbi historinë i ka themelet në ndryshimin midis mjeteve dhe forcës së prodhimit. Pra në praktikë gjëra si toka, resurset natyrore, teknologjia të cilat janë të rëndësishme dhe të nevojshme në prodhimin e të mirave materiale dhe te lidhjeve që krijohen gjatë prodhimit. Me fjalë të tjera marrëdhëniet sociale dhe teknike në të cilat njerëzit hyjnë gjatë kohës që përdorin këto mjete prodhimi. Të gjitha së bashku këto krijojnë modelin e prodhimit; Marksi vërente se në çdo shoqëri modeli i prodhimit ndryshon dhe shoqëritë Evropiane për shembull kishin ndryshuar nga një model feudal prodhimi në një model kapitalist.

Marksi besonte se modelet e prodhimit ndryshonin më shpejt se lidhjet që krijoheshin gjatë prodhimit (për shembull, ne zhvillojmë një teknologji të re si interneti dhe më pas krijojmë ligje dhe rregulla për rregullimin e kësaj tenologjie). Sipas Marksit lidhja midis bazës (ekonomike) dhe superstruktures (sociale) është një nga arsyet më të mëdha të konflikteve sociale. Marksi me "lidhjet sociale të prodhimit" nuk kuptonte vetëm lidhje midis individëve por edhe midis grupeve apo klasave të ndryshme.

Nga ana shkencore dhe materialiste, Marksi nuk cilësonte klasat si subjektive (me fjalë të tjera grupë me njerëz që në mënyrë të ndërgjegjshme identifikohen me njëri tjetrin).  Ai mundohej ti klasifikonte klasat me argumenta dhe kritere objektive, si për shembull mundësia e tyre për të aksesuar në burime të ndryshme (pasuria për shembull). Sipas Marksit klasat e ndryshme kanë interesa kundërshtues, kjo një tjetër arsye në zhvillimin e konflikteve të mëdha sociale.

Marksi ishte shume i shqetësuar për mënyrën se si njerëzit e harronin vlerën e burimin të tyre më thelbësor, fuqinë punëtore. Marksi zhvilloi një koncept më materialist.

Ai i përshkruante komoditetet, gjërat që njerëzit prodhonin, sikur ato kishin një jetë të tyren të cilës njerëzit kishin vështirësi për t'ju përshtatur. Në kapitalizëm, lidhjet sociale të prodhimit, si ato midis punëtorëve ose midis punëtorëve dhe kapitalistëve, rregullohen nëpërmjet komoditeteve të cilat shiten dhe blihen në treg, duke përfshirë këtu punë

Marksi dhe Engelsi mendonin se kontrolli që njëra klasë kishte mbi modelin e prodhimit, nuk kishte të bënte vetëm me prodhimin e ushqimeve apo të mirave materiale por edhe me prodhimin e ideve (kjo është edhe arsyeja përse disa pjesëtarë të një klase të nënshtruar mund të kenë ide dhe besime që shkojnë kundër interesave të tyre).

Për shembull, edhe pse ideja se makineritë që njerëzit prodhojnë janë më produktive se vetë njerëzit që i prodhojnë ato, është absurde, ajo reflekton faktin që njerëzit nën kapitalizëm çidentifikohen me fuqinë e tyre punëtore. Një tjetër shembull i lidhur me fenë marrë nga "Kontribut Kritikës së Filozofisë të Drejtë te Hegelit":

"Vuajtjet për arsye të feve janë njëkohësisht shprehja e vuajtjeve të vërteta dhe një protestë kundër vuajtjeve të vërteta. Feja është psherëtima e një krijese të shtypur, zemra e një bote pa zemër, shpirti i një kondite të pashpirt. Është opiumi i njerëzve.“

KAPITALI

‘‘Qëllimi kryesor i kësaj vepre është që të nxjeri lakuriq ligjin ekonomik të lëvizjes së shoqërisë moderne’’ (d.m.th. të shoqërisë borgjeze, kapitaliste), thotë Marks te parathënia e Kapitalit. Shqyrtimi i marëdhënieve në prodhim në një shoqërie të dhënë, një shoqëri e përcaktuar historikisht, në gjenezën, zhvillimin dhe rënien e tyre - kjo është përmbajtja e doktrinës ekonomike të Marks-it. Në shoqërinë kapitaliste është pikërisht prodhimi i mallrave që dominon, kështu që analiza e Marks-it fillon me analizën e mallit.

VLERA

Malli, në radhë të parë, është një send që plotëson një kërkesë njerëzore ; në radhë të dytë është një send që mund të shkëmbehet me diçka tjetër. Përdoshmëria e një sendi e bën atë një vlerë-përdorimi. Vlera-shkëmbimit (ose thjesht vlera) në radhë të parë shfaqet si raporti, proporcioni, me të cilën një numër i caktuar vlerash-përdorimi të një lloji mund të shkëmbehen me një numër të caktuar vlerash përdorimi të një lloji tjetër.

Eksperienca e përditshme na tregon që me miliona shkëmbime të tilla venë përballë njëra-tjetrës lloj-lloj vlerash-përdorimi (qoftë edhe ato që nuk kanë asgjë të përbashkët dhe nuk mund të krahasohen me njëra-tjetrën). Ç’gjë të përbashkët kanë këto sende të shumëllojshme, të cilët në mënyrë konstante vihen përballe njëri-tjetrit në një sistem të dhënë marrëdhëniesh shoqërore ? Çfarë ata kanë të përbashkët është se ata janë prodhime të punës. Kështu që gjatë procesit të shkëmbimit të prodhimeve, procese prodhimi krejtësisht pa lidhje vihen përballe njeri-tjetrit.

Prodhimi i mallrave është një sistem marrëdhëniesh shoqërore ku prodhuesiet individuale prodhojnë prodhime te ndryshme (ndarja shoqërore e punës); dhe ku te tera prodhimet vihen përballe njëri-tjetrit në procesin e shkëmbimit.

Rrjedhimisht, çfarë të gjitha mallrat kanë të përbashkët nuk është puna konkrete e shpenzuar ne një degë të caktuar të prodhimit, jo puna e një lloji te veçantw, por puna njerëzore abstrakte (d.m.th. puna njerëzore në tërësi).

Tërësia e fuqisë punëtore e një shoqërie të dhëne, e përfaqësuar nepermjet teresise së vlerës të tere mallrave, është po e njëjta fuqi-punëtore njerëzore : me miliona akte shkëmbimi e provojnë këtë fakt. Kështu që çdo mall i veçante përfaqëson vetëm një pjese të kohës së punës shoqërisht të nevojshme. Shkalla e vlerës përcaktohet nga sasia e punës shoqërisht e nevojshme ; ose e thëne ndryshe, nga koha e punës shoqërisht e nevojshme për prodhimin e një malli të caktuar, të një vlere-përdorimi të caktuar.

Vlera është një marrëdhënie mes dy personave, veçse një marrëdhënie e fshehur si një marrëdhënies mes sendesh. Vlera mund te kuptohet vetëm po ta konsiderojmë atë nga pikëpamja e sistemit te marrëdhënieve shoqërore ne prodhim te një formacioni të caktuar historik të shoqërisë; marrëdhënie për më tepër, që shfaqen në fenomenin masiv te shkëmbimit (një fenomen që perseritet me miliona here). ‘‘Si vlera, të gjitha mallrat janë veçse masa te caktuara qe fshehin kohen e punës.’’

MBIVLERA

Në një fazë të caktuar zhvillimi i prodhimit të mallrave paraja shndërrohet në kapital. Formala e qarkullimit të mallrave është M-P-M (mall-para-mall), d.m.th. shitja e një malli bëhet me qëllim për të blerë një mall tjetër. Përkundrazi, formula e përgjithshme e kapitalit është P-M-P, d.m.th. blerja bëhet me qëllim për të shitur (me fitim). Marx e quan rritjen e vlerës origjinale të parave mbivlerë.

Kjo ‘‘rritje’’ e parave gjatë qarkullimit kapitalist është e mirënjohur.

Është kjo ‘‘rritje’’ që e shndërron paranë në kapital, d.m.th. në një marrëdhënie sociale prodhimi speciale (e përcaktuar historikisht).

Mbivlera nuk mund të lindi nga qarkullimi i mallrave, sepse tek ky i fundit ndodh vetëm shkëmbimi i ekuivalenteve; nuk mund të lindi nga një rritje e cmimeve, sepse në këtë rast të humburit dhe fitimtarët mes shitësve dhe blerësve do të ekuilibronin njëri-tjetrin, ndërsa cfarë kemi këtu nuk është një fenomen i shkëputur, por një fenomen masiv, mesatar, social. Me qëllim që të gjenerojë mbivlerë i zoti i parave ‘‘duhet të gjejë në treg një mall, vlera-e-përdorimit e të cilit zotëron vetinë e vecantë e të qenit një burim vlere’’ – një mall procesi i konsumit i të cilit është njëkohësisht edhe një process krijimi vlere.

Dhe një mall i tillë ekziston:

Është fuqia-punëtore njerëzore.

Konsumimi i saj është punë, dhe puna krijon vlerë.

Zotëruesi i parave e blen fuqinë punëtore me vlerën e saj, e cila po ashtu si vlera e cdo malli tjetër, përcaktohet nga koha e punës shoqërisht e nevojshme për prodhimin e vetvetes (d.m.th. kostoja për të mbajtur gjallë punëtorin dhe familjen e tij). Pasi e ka blerë fuqinë puntore, zotëruesi i parave zotëron të drejtën ta përdori atë, d.m.th. ta vejë në punë gjatë tërë ditës  për 12 orë le të themi.

Gjatë 6 orëve të para (koha e ‘‘nevojshme’’ e punës) punëtori krijon aq prodhime sa mjaftojnë për të mbuluar koston e mbajtjes së frymës gjallë; dhe gjatë 6 orëve të tjera (koha e ‘‘mbi’’-punës), ai krijon mbiprodhim ose mbivlerë- të cilën kapitalisti nuk e paguan.

Prandaj, po ta shikojmë kapitalin nga këndvështrimi i procesit të prodhimit, dy pjesë duhen dalluar: kapitali konstant, i shpenzuar për të mbuluar mjetet e prodhimit (makineri, vegla, lëndë e parë), vlera e të cilëve, pa asnjë ndryshim i transferohet (menjeherë ose pjesë pas pjesë) prodhimit përfundimtar; kapitali variabël i shpenzuar për të mbuluar fuqinë punëtore. Vlera e këtij të fundit nuk është e pandryshueshme, por rritet gjatë procesit të punës, duke krijuar mbivlerë.

Prandaj, për të gjetur shkallën e shfrytëzimit të fuqisë punëtore nga kapitali, mbivlera duhet krahasur jo me tërë kapitalin, por vetëm me kapitalin variabël.

P.sh. në shembullin e mësipërm, norma e mbivlerës, sic e quan Marx këtë proporcion, është 6:6, ose 100%.

Marksi argumentonte se humbja e vlerës së punës njerëzore është cilësia kryesore e kapitalizmit.

Përpara kapitalizmit, në Evropë kishte tregje ku njerëzit blinin dhe shisnin shërbime apo prodhime. Sipas Marksit modeli kapitalist i prodhimit në Evrope filloi të zhvillohej kur vetë puna u kthye në një komditet/shërbim - kur fshatarët filluan të shisnin fuqinë e tyre punëtore, kjo, një levizje e detyruar për arsye se ata nuk kishin më as mjetet as tokën për të prodhuar. Njerëzit shesin fuqinë e tyre punëtore duke pranuar kompensim në të ardhmen për çdo punë që ata kryejnë në një diapazon të caktuar kohor (pra ata nuk shesin prodhimin e punës së tyre bor kapacitetin/aftësine e tyre për të punuar). Në këmbim të aftësisë së tyre ato marrin para, çka i lejon të mbijetojnë.

Ato të cilët janë të detyruar të shesin fuqinë dhe aftësine e tyre për të punuar janë "proletarët". Ato të cilët e blejnë këtë fuqi punëtore, zakonisht pronarë tokash dhe teknologjie, janë "kapitalistë" ose "borgjezë". Marksi e konsideronte këtë si një përshkrim tërësisht objektiv të kapitalizmit. Proletariati pashamngshmërisht është shumë më i madh se borgjezia. Marksi bëntë dallim midis kapitalistëve industrialë dhe kapitalistëve tregtarë.  Tregtarët blejnë të mira materiale në një vënd dhe i shesin dikut tjetër; më saktësisht i blejnë në një treg dhe i shesin në një treg tjetër. Meqë ligjet e ofertës dhe kërkesës janë aktive, shpeshherë ka ndryshim midis çmimit të diçkaje nga një treg në tjetrin. Tregtarët pra mundohen të kapin ndryshimin midis dy tregjeve për të përfituar.

Nga ana tjetër kapitalistët industrialë përfitojnë nga ndryshimi midis tregut të fuqisë punëtore dhe tregut të çfarëdo prodhimi që kjo fuqi punëtore prodhon.  Marksi vuri re se në çdo industri të sukseshme çmimet për njësi të inputit janë më të ulëta se çmimet për njësi të outputit.

Marksi e quajti këtë diferencë "mbiprodhim" dhe argumentonte se ky mbivlerësim e kishte burimin tek "mbi-punimi". "Midis shoqërive kapitaliste dhe komunistë ekziston një periudhe transofrmimesh revolucionare nga e para tek e dyta.  Me këtë ide korrespondon edhe një periudhë tranzicioni politik gjatë së cilës qeveria nuk mund të jetë asgjë tjetër përveç se një diktaturë revolucionare e proletariatit."

Shkolla Marksiste

Kjo teori lidhet me Karl Marksin dhe filozofinë e tij. Marksizmi në aspektin ndërkombëtar lidhet me imperializimin. Në analizën e MN tenton të bëjë një analizë globale dhe ndryshe nga teoritë e tjera, marksizmi injoron rastet e vecuara. Teoria e Karl Marksit ka frymëzuar udhëheqës politikë si socialdemokraten  Roza Luxemburg.

Bashkimi Sovjetik është një nga shtetet protagonist të kësaj teorie. Por marksizmi si teori është e lidhur me disa koncepte mbi sistemin e Marrëdhenieve ndërkombëtare, sidomos me analizën për sistemin imperialist. Marksizmi ashtu si dhe shkolla realiste tenton të bëjë një analizë globale, tërësore dhe injoron rastet e veçanta. Ndryshim tjetër i teorisë marksiste në krahasim me dy teoritë  e tjera është prioriteti absolut për problemet ekonomike. Sistemin kapitalist e vë në qëndër dhe në këtë mënyrë bën ndarjen e botës në : qëndër dhe periferi. Neomarksistët mendonin se kapitalizimi është fuqi sunduese në rang botëror. Dallimet  e marksizmit me dy shkollat e tjera: Për marksizmimin elementi bazë i një shteti është klasa shoqërore me pozitën e saj të caktuar në një skemë , ku qendra sundon në periferi. Studimet që realizohen nga marksizmi shikohen nën dritën e varësisë, sundimi me pasojat e tij, kolonializmi, sistemet e varësisë.

Marksi nuk është marrë posacërisht me Marërdheniet Ndërkombëtare,por hodhi bazat e kësaj filozofie politike dhe tentonte që teorinë e tij ta  shtrinte në të gjithë botën. Këto janë rrymat bashkëkohore që lëvrohen ende dhe ndiqen në disa qarqe akademike. Elementët e teorisë marksiste:

Trashëgimni e përbashkët

Marksizmi si teori e përbërë nga shumë rryma. Marksizmi si një studim tërësor dhe ekonomicist( karakteri ekonomik I saj). Trashëgimnia e përbashkët në vetvete ndahet në :

Lufta e klasave, sistemi kapitalist si sistem shfrytëzues sundues, politika i nënshtrohet ekonomise.

Lufta e Klasave- Sipas marksistëve historia e njërëzimit është luftë klasash, të pasurit shtypin të varfërit, pra flitet për përplasje sociale klasash.

Për marksistët dy janë klasat kryesore : Proletariati dhe Borgjezia.

Ky lloj dualizimi është në qëndër të vëmëndjes së Marksit. Ata që e studiuan më pas këtë teori e panë botën të ndarë mes qëndrës dhe periferisë. Shembuj vendet që ishin koloni e vendeve të BE-së. Këtu gjen frymëzim teoria e Marrëdhënieve Ndërkombëtare , sistemi global, pra lufta  e klasave zbatohet në të gjithë botën. Sistemi kapitalist- Origjina  e konflikteve mes Proletariatit dhe Borgjezisë gjendet në mënyrën e prodhimit dhe punën me mëditje.

Ky raport lidhet me varësinë, shfrytëzimin. Thelbi I teorisë së Marksit është mbivlera-puna e papaguar. Në këtë mënyrë edhe në pikëpmjen ndërkombëtare, kjo bazë replikash ekziston edhe në Marërdhëniet Ndërkombëtare. Të pasurit shfrytëzojnë krahun e lirë të punës në vendet e varfëra. Politika që i nënshtrohet ekonomisë:

Nga pikëmapja e strukturimit të prodhimit marksizmi dallon në:

1- Infrastrukturë ( mënyra e prodhimit)

2-Superstruktura (institucionet politico-juridike) -  me kete pikepamje lidhet teoria se klasat sunduese sigurojnë vazhdimësinë e tyre dhe shtetet kthehen në një makinë shtypëse që mund të evoluohen vëtëm përmes një revulucioni proletar. Kjo teori gjeti zbatim në Brazil, Amerikën Latine. Sipas tij kapitalizmi është ekspansionist, kapitalizëm financiar që eksportohej jashtë dhe përmes kolonializmit realizohej shperndarja e kësaj pasurie jashtë. Marksi mbronte idenë e bashkëpunimit të punëtorëve në rang botëror. Ndërsa Lenini mendonte se zhvillimi I kapitalizmit tregonte se nuk ka harmoni në rang ndërkombëtar mes interesave të proletariatit dhe boregjezisë. Borgjezët e vendeve të qendrës sipas Leninit përdorin proletariatin e vendeve të periferisë duke nxjerrë përfitime për përjetësim. Teoria e varësisë-Gjeti zbatim në vitet 60, në vendet e Amerikës Latine, ku diferencat sociale ishin të ndjeshme.

Këtu hasim ndryshimet mes proletariatit urban dhe atij rural dhe ndarjen ndërkombëtare të punës, e njohur si ndarja e disa vendeve të specializuara për prodhimin e një produkti.  Kjo teori lidhet me shtetëzimin që është bërë në Kili, Kubë. Udhëheqësit e ketyre vendeve aplikuan këtë teori për të mbushur vakumin në vëndet kapitaliste.Ideja  e tyre mbështetet në specializimin ndërkombëtar të prodhimeve. Marksizmi si metodë e studimit tërësor dhe ekonomik, ku ekonomia ka një rol dominues.-Koncepti i klasave shoqërore është një koncept shumë i përgjithshëm, klasat janë fikse.nKjo qasje është kritikuar nga sociologët.

Njëri prej tyre është dhe Rajmond Aron. Kritikët e këtij koncepti theksojnë faktin se këto klasa nuk janë komplekse. Aty mund të dallojmë shumë shtresa, grupe shoqërore. Kritika kryesore për teorinë e Marksit lidhet me karakterin e  saj europianist, pra kjo teori aplikohet vetem ne Europë dhe jo jashtë saj.

Studiuesit bien dakord që në një  shoqëri jo perendimore sundon modeli i shtetit neopatrimonial, ku pasuria nuk zotërohej nga kapitalizmi, por nga klane, grupe të ndryshme me lidhje të ngushta mes tyre, karakteristikë e vendeve arabe dhe për pasojë në këto vende kemi proletariat të dobët.

Karakteri ekonomik i teorisë marksiste

Kjo duket në analizat që i bëhën fenomenit të Imperializimit, vepra e Leninit. Studime të cështjeve ndërkombëtare për imperializmin tregojnë se Imperializmi nuk është vetëm fenomen ekonomik, por është edhe një fenomen politik prestigji.

Cfarë mbetet sot nga analiza marksiste ?

Përgjithësisht duhet pranuar se prestigji I kësaj teorie është dobësuar. Kjo teori humbi terren në vitet ’80 , kur vendet e Botës së tretë filluan ta braktisnin pasi parashikimet e saj nuk u realizuan sidmos me rënien e komunizmit në vendet e Lindjes. Por marksizmi është një metodë shumë skematike që ka patur ndikim shumë të madh në MN dhe vazhdon të ruajë reputacion në rrymat që shërbejnë për të konfrontuar vende të ndryshme mes tyre. Kjo rrymë vazhdon të jetë ndikuese në Kinë, por edhe në vende të tjera.  Pas viteve ‘90 ka një tendencë për Neomarksizmin, një rrymë që  frymëzon grupet antiglobaliste. Pavarësisht nga këto të meta , Neomarksizmi ekziston ende në qarqe të caktuara, si në Kinë, e cila po shndërrohet në një superfuqi botërore  e prodhimit, por edhe në vendet e Perendimit, ku ka përpjekje për të shmangur pabarazitë në zhvillimet tregtare. Pas viteve ’90 ka një tendencë për ringjalljen e teorive të studimit të Marrëdhënieve Ndërkombëtare. Kissinger e sjell këtë tek vepra e tij “ A ka nevojë Amerika për një politikë të jashtme ?”