Vecanti të strukturës metrike dhe të figurave stilistike

Tema: Vecanti të strukturës metrike dhe të figurave stilistike:

A:

1.   Strofa

2.   Vargu

3.   Rima

4.   Polifonia

5.   Ritmi

B:

6.   Hiperbola

7.   Personifikimi

8.   Onomatopeja

9.   Krahasimi

10. Epiteti

11. Metafora

12. Simboli

13. Shembuj për secilin rast.

Ve=antitë metrike i referohen kryesisht poezisë.

Poezia për fëmijë njeh lloje të ndryshme strukturash metrike.

Strofa është elementi i parë:

Llojet e strofave janë:

• Katrena

-gjendet në të gjitha etapat e letërsisë për fëmijë.

- Është shkruar rreth 70 % e letërsisë për fëmijë.

- Në këtë lloj poezie shkelet ndonjëherë sintaksa poetike, ku futen metri, ritmi, muzikaliteti.

- Kjo përbën problem për poezinë e fëmijëve ndryshe nga poezia për të rritur. Kjo ndodh pasi fëmijët perceptojnë më lehtë strofat e rregullta se sa ato të parregulltat.

- Një lloj i ve=antë katrene është strofa safike që e ka marrëemrin nga poetesha greke Safo. Pas tri vargjeve të gjata vjen një varg i shkurtër.

p.sh:

Ne punojmë papushim

Edhe lodhje s’ndiejmë aspak

Sepse puna na jep gëzim

Cuk e cak.

Shumë i rëndësishëm këtu është vargu i fundit që konsiderohet varg përmbyllës.

• Distiku

-      haset shumë shpesh në poezinë për fëmijë dhe të rritur.

-      Shpreh mendim të përmbledhur të seleksionuar

-      Strofa me dy vargje nuk të lejon manipulime me fjalën shtesa të kota, etj.

-      Vargjet në distikë mund të varen nga njëri tijetri ose jo.

-      Kjo lloj strofe i shkon për shtat parashkollorëve dhe ciklit të ulët.

-      Kjo lloj strofe i korespondon lodrës fëmijërore.

-       

• Tercina

-      haset më rrallë.

-      E kultivojë për herë të parë Asdreni.

-      Pëlqehet nga fëmijët për shkak të simetrisë.

-      Kemi dy loje tercinash: të pavarur dhe të varur.

Lloje të tjera strofash që hasen shumë pak ose aspak në poezinë për fëmijë:

• Pentastiku
• Sestina
• Oktava
• Decima
• Nona
• Septina

Vargu:

• gjatësia e vragut është treguesi i parë.
• Kjo lidhet me mundësinë e tyre për të kuptuar dhe për të përvetësuar.
• Shefik Osmani thotë: një nga kërkesat themelore të letërsisë për fëmijë është leximi shprehës. ... gjoksi i fëmijës së vogël, frymëmarrja e tij, diapazoni i shikimit, janë të kufizuara. Prandaj këmbëngulja e shkrimtarëve për të shkruar fraza të gjata që redaktorët shpesh t’i cungojnë. JA pra pse ngulim këmbë në njohjen e disa vecorive fizike, fiziologjike, e psikologjike të fëmijës...
• Kristoforidhi e pati parassyh këtë kërkesë: lexo poezi nga vëllimi: Xixëllonjat e vogla.
• Te Naimi gjatësia nuk shkon më shumë se 10 rrokëshi.
• Cajupi përdor 7,8 dhe 9 rrokëshin.
• Mjeda mezi arrin nëntërrokëshin.
• Asdreni trerroëshin
• Negovani katërrrokëshin
• Kadareja te princesha Argjiro preferon vargun e shkurtër.

• Vargu i lirë dhe fëmijët:

-      masivizimi i vargut të lirë

-      psikologjia fëmijërore

-      përballja me vargun e matur

-      ja një shembull

fëmija ka mundësi

qiellin për ta prekur

ka mundësi yjet për t’i bashkuar

në një përrallë...

= vjershat me varg të lirë i ndajmë në disa kategori:

-      disa kthehen në prozë

-      disa me ritëm të fortë

-      midis tyre

• Llojet e vargjeve për fëmijë:
• 8 rrokëshi

-      e kultivuan poetët e Rilindjes dhe të Pavarësisë

-      parapëlqehet nga të gjithë dhe në të gjitha kohët

-      Dyzimi i këtij vargu është 16 rrokëshi

• 6 rrokëshi,

-      ndërtohen vjershat dhe poemat me veprim dhe aksion.Ngjarje heroike dhe dramatike. Ka dinamizëm dhe ritëm. Kjo përshtatet më shumë me natyrën e fëmijës.

-      Po nuk hesht kjo lagje.

-      Po nuk hesht ky park...Xh. Spahiu (Parku i lodrave).

• 5 rrokëshi,

-      këtu duket ndikimi nga poezia popullore.

• 4 rrokëshi

-      Edhe ky përdoret rëndom në poezinë popullore sidomos në këngët që janë ndërtuar si lodra dhe gjëegjëza, fjalë të urta;

• Poezia popullore:

-      Hënë e re

-      Vashë e re

-      Tinë plakë

-      Unë e re...

Asdreni:

-   shpallet dita

-      tretet nata

-      shfaqet drita

-      zgjohet pata (stinët)

• 7 rrokëshi,

-      ka ardhur duke u përdorur gjithnjë e më shumë, megjithëse e ndeshim rrallë në poeinë popullore.

• në poezinë tonë ndodh edhe thyerja e vargjeve
• kështu lind poezia me varg të përzier.
• Me vargje të tilla ndërtohen fabulat.
• Vëreni dhe komentoni shembullin:

-      dhelpra e mallkuar/

-       doli nga shtëpia/

-      e kish marrë uria/

-      vate për të gjuar.

-      Këtu kemi 6 rrokëshsepse dhelpra nxiton, më poshtë vargjet zgjaten sepse rrushi është larg: sheh një pjergull me rrush plot/bën t’i zërë e si zë dot. Kështu që zgjaten edhe vargjet...

• Rima në poeziën për fëmijë:

-      Rima është barazia e plotë e një ose më shumë rrokjeve në fund të vargjeve.

-      Rima  i jep vargjeve ritëm muzikalitet,

-      Në anën kuptimore rima jep pikën kulmore të ngjarjes.

-      Koment poezinë e B. Dedjes:

katër cupa/

dhe një cun/

gjyshja gruaja dhe unë/

një shtëpi e mbushur plot/

asnjë bukën s’e ha kot/

njëra cupë/

e madhja fare/

mbahet si llogaritare.

• shiko më lart sintezën e vargjeve,
• ku ndalet mendimi
• ku ndalet rima...
• gjallërinë

• Llojet e rimave:

• e puthur ( aabb)

• e kryqëzuar (abab)

• e mbyllur ( abba)

• monorima ( aa, aaa, aaaa).

• Rima fundore: ( mashkullore ose oksitoni si guxim-fitim)

• Rima parafundore: ( femërore ose paroksitone): lidhur-hidhur.

• Rima Tejfundore: lodrave-kodrave

• Rima hyperdaktilike: fluturave- bukurave.

• Poezia jonë për fëmijë ka startuar me rimën e puthur.

• Aspektet polifonike të rimës:

- Kjo kë lindur më vete gjatë Rilindjes nisur nga kujdesi i për letërsinë për fëmijë. Ajo karakterizohet nga: seleksioni dhe muzikaliteti.

Nisur nga prania e bashkëtingëlloreve dhe e zanoreve rimat i kemi:

• Rima të buta; kur ka shumë zanore. Nata/pata.
• Rima të forta; jasht/ mbrapsht.
• Rima të varfëra; vetëm tingullin fundorë; liri/malësi
• Rima të pasura,; të plota; shtëpia/uria.
• Rima konsonancë; div dragoi i dragobisë.
• Rimat asonancë; anës detit i palarë.
• Rima foljore
• Rima emërore

Ritmi:

• fëmijët pëlqejnë poezinë me ritëm.
• Ritmi krijohet nga rregullsia, rima, etj
• Theksi ritmik
• Shembull: kënga e trenistit e B Dedjes:

-      flenë zogjët/ flenë flenë

-      flenë kapronjtë/ flenë flenë

-      lepurushtë/ flenë e flenë

-      po ketrushtë/ flenë flenë

-      vetë treni edhe unë

-      ne nuk flemë

-      ne nuk flemë

-      se ne kemi shumë punë

-      në stacion

-      duhet të flemë.

• ritmi dhe trokam e rrotave shoqërojnë poezinë ng apyetja te përgjigja: komentoje me këtë sy.
• Ritmin e ndihmon edhe animizimi i trenit
• Vargu 4 rrokësh
• Fjalët dy rrokëshe
• Trokëllimet fonetike; flenë/ flenë

Figurat stilistike:

Ndarja e tyre në letërsinë për të rritur:

• figurat e kuptimit

-      krahasimi

-      personifikimi

-      antiteza

-      hiperbola

-      simboli

-      paralelizmi

• figura e intonacionit:

-      pyetja retorike

-      pasthirrma

-      apostrofi

• figurat e fjalorit:

-      dialektalizmat

-      huazimet

-      fjalëformimi

• figura të fjalës:

-      metafora

-      metonimia

-      epiteti

-      alegoria

-      ironia

• figura të sintaksës:

-      inversioni

-      enumeracioni

-      shkallëzimi

• fugurat tingullore:

-      asonancës

-      aliteracionit

-      onomatopesë

-      anafora

-      epifora

Në letërsinë për fëmijë ndeshen më shumë:

- Hiperbola

- Haset shpesh te të vegjlit.  Zgjon fantazinë e tyre, zmadhon dhe zgjon interesin për fantasticitetin në jetë, hiperbola të pamundshmen e bën të mundshme.

- Numri 7, kam kaluar 7 bjeshkë deri këtu. Ose kam patur një gjyshe mbi të gjitha gjyshet, kur ajo tregonte heshtnin dallëndyshet.

- Personifikimi

- dëshmi e thesarit popullor, e lidhur me animizmin, gjallimi, rrit komunikimin,

Psh. Cajupi:

shokë me vjershat që shkrova/

ngjer sot për kafshët këndova/

i bëra të kuvendojnë/

të zihen e të qortojnë/

kuvendon ujku me qentë/

peshqit zogjtë dhit’ e dhentë...

Animizmi haset si:

- shtrirje e përgjithshme, kur ka konflikt.

- shtrirje e pjesshme, kur njëra anë është vetë fëmija.

- Onomatopeja

- ka funksion konkretizues

- ilustrativ

- ka forcë kumbuese

- zbavitëse

- patat kur kalojnë mbi shpatat ga ga ga...

- xixa xix xixëllon ka karakter onomatopeik.

- funksionet e onopatopesë janë:

- si qëllim në vetvete; kraap krrap, krap e krrup etj

- e përcuese e një ideje: sa fjalë flet Shpendi shpezët; cak, cak, cak! – me sqepa.

- Krahasimi

- aktivizon imagjinatën

- krahason objektin.

- Tanusha.

- krahasimi emocional- shkoi vera si hije ( Asdreni)

- krahasimi intelektual;

- Epiteti

- epitetet aktive,

- të gjalla,

- epiteti psikologjik

- epiteti pasiv

p.sh. kërcitën fletët e rënda. Këto quhen fjalë të tepërta, parazite, pleonazma.

- Metafora:

- shërbimi konkretizues i metaforës është më i dobët se krahasimi.

- krahasimi i shkurtër

- Metafora emër

- Metafora frazë

- Metafora folje

- Metafora e huazuar nga folkori ( e ban zemrën gur)

- metafora origjinale ( buzëqeshjen e fëmijëve).

- Simboli:

- si lojë.

- Simboli i harmonisë.

- gërshetimi me personifikimin

- skifteri si simbol i egërsisë.

- Shembuj për secilin rast.

- Literatura:

1-   Hyrje në teorinë e letërsisë A Bishqemi

2-   Ghuha dhe jeta Xh lloshi

3-   Teoria e letërsisë. Z. Rrahmani

4-   Elementë të analizës së tekstit letrar.