E DREJTA PENALE

P-1. Veprimi i legjislacionit penal Veprimi i legjislacionit penal do te thot se ai eshte ne fuqi dhe se gjykatat jane te obliguara qe ta zbatojne ate ne rastet konkrete. Cdo ligj vepron ne kohe te caktuar, territor te caktuar dhe ndaj personave te caktuar. Veprimi i ligjeve penale ne kohe: Ligji penal vepron ne kohe te caktuar sikurse edhe ligjet e tjera. Ai fillon te veproj prej momentit te hyrjes se tij ne fuqi dhe aplikohet gjersa te pushoj se vepruari. Zakonisht ligji penal hyn ne fuqi tete dite pas shpalljes ne gazeten zyrtare. P-2. Ndalimi i veprimit retroaktiv te ligjit penal dhe aplikimi i ligjit me te bute - . Sipas legjislacionit tone eshte i ndaluar veprimi retroaktiv i ligjit. Perjashtimisht kjo mundesi eshte lejuar vetem ne rastet kur ligji qe eshte nxjerr pas kryerjes se vepres penale eshte me i bute per kryesin. Kursesi nuk mund te kete fuqi retroaktive ligji i cili parasheh veper penale te re apo denim me te rende se ligji i cili ka qene ne fuqi ne kohen e kryerjes se vepres penale. P-3. Veprimi i legjislacionit penal ne hapsire. - . Ligjet penale si edhe ligjet e tjera veprojne ne territorin ne te cilin edhe jane nxjerre. Ne lidhje me kete ekzistojne edhe pese parime: - parimi territorial - parimi real - parimi i personalitetit aktiv - parimi i personalitetit pasiv - parimi universal. Parimi territorial: Sipas ketij parimi, legjislacioni penal i p. sh. Kosoves aplikohet ndaj te gjithe personave qe kryejne vepra penale ne Kosove, pa marr parasysh se a jane shtetas kosovar, shtetas te huaj apo persona pa shtetesi. Parimi real: shprehet kur veprat penale kryen jashte Kosoves, por ndaj Kosoves apo shtetasve kosovar. Parimi i personalitetit aktiv: sipas ketij parimi, legjislacioni yne penal aplikohet ne rastet kur shtetasit kosovar kryejne veprat penale jashte Kosoves. Parimi i personalitetit pasiv: Sipas ketij parimi, legjislacioni yne penal aplikohet edhe ndaj shtetasve te huaj te cilet kryejne vepra penale kunder shtetasve kosovar apo kunder Kosoves por jashte territorit te Kosoves. Parimi universal: Sipas ketij parimi, legjislacioni yne mund te aplikohet edhe ndaj shtetasit te huaj i cili kryen vepra penale ne vend te huaj dhe ndaj shtetasit te huaj apo vendit te huaj. Ky parim vlen nese per ate veper penale ne legjislacionin tone eshte parapa denimi me 5 vjet ose me i rende dhe nese ai person haset ne territorin tone ose ekstradohet. P-4. Nocioni i vepres penale (elementet themelore te vepres penale) - . Lidhur me nocionin e vepres penale, ekzistojne mendime te ndryshme. Vepra penale trajtohet si fenomen juridik por edhe si fenomen social. Me veper penale kuptojme cenimin e vlerave te shoqerise dhe ne keto raste shqiptohen sanksionet penale. Poashtu veper penale eshte edhe veprimi i njeriut te caktuar qe midis tjerash eshte edhe manifestim i personalitetit te tij. Vepra penale perbehet prej pese elementeve kryesore: 1) veprimi i njeriut; 2) rrezikshmeria shoqerore; 3) kunderligjshmeria; 4) percaktueshmeria e vepres penale me ligj; 5) pergjegjesia penale e kryesit (fajesia). Per tu konsideruar nje vepër penale duhet qe ne menyre kumulative ti posedoj këto pese elemente. Elementet e veprës penale ndahen ne 1) elemente objektive dhe 2)subjektive. Nderkaq elementet objektive ndahen ne 1.1formale dhe 1.2 materiale. 1. Ne elementet objektive bejne pjese: a)veprimi i njeriut; b)rrezikshmeria shoqerore; c)kunderligjshmeria dhe d)percaktueshmeria e vepres penale me ligj. 2) Ne grupin e elementeve subjektive ben pjese vetem pergjegjesia penale e kryesit (fajesia). 1.1) Ne elementet formale numerohen: a)veprimi i njeriut me pasojen e shkaktuar; b) kunderligjshmeria dhe percaktueshmeria e vepres penale me ligj. 1.2Si elemente materiale numerohet vetem rrezikshmeria shoqerore. P-5. Objekti dhe subjekti i vepres penale - . Objekti i vepres penale: Objekt i vepres penale eshte e mira juridike kunder se ciles eshte e drejtuar vepra penale. Pra objekte te vepres penale jane te mirat apo vlerat vitale te njeriut dhe te bashkesise shoqerore. Nder keto te mira hyjne jeta e njeriut; integriteti i tij trupor; liria; siguria; barazia; prona; rregullimi shoqeror politik dhe siguria e vendit; martesa; familja; nderi; autoriteti. Kete mbrojtje e drejta penale e ushtron duke parapare dhe duke aplikuar me dhune denime dhe sanksione te tjera penale ndaj personave qe kryejne vepra te ketilla. Subjekti i vepres penale: Personi qe kryen veper penale quhet subjekt i vepres penale. Ne te drejten penale bashkohore si subjekt i vepres penale mund te jete vetem njeriu-personi fizik. Ndersa ne te drejtat e lashta si subjekt i vepres penale ishin edhe kafshet, sendet dhe egersirat. Pervec atyre qe nderrmarin drejtperdrejt veprimin e kryerjes, si subjekt i vepres penale konsiderohet edhe shtytesi, ndihmesi dhe organizatori i shoqates kriminale. Sa i perket moshes, subjekt e te vepres penale konsiderohen vetem personat qe kane mbushur moshen 14 vjecare. Personat nen moshen 14 vjecare, ne te drejten penale konisderohen femije dhe keta jane penalisht te papergjegjshem dhe si te tille gjinden jashte sferes se te drejtes penale. Ekzistojne dy lloje te subjekteve: subjekti aktiv dhe pasiv. 1)Subjekti aktiv konsiderohet personi i cili me veprimin e tij shkakton pasojen e vepres penale. Me fjale te tjera subjekti aktiv eshte kryesi i vepres penale. 2)Subjekti pasiv eshte personi qe eshte i demtuar apo i rrezikuar me veper penale. Subjekti pasiv ndryshe eshte edhe viktima e vepres penale. P-6. Shkaqet te cilat e perjashtojne kunderligjshmerine - . Shkaqet me te rendesishme te cilat e perjashtojne kunderligjshmerine ndahen ne tri grupe: - shkaqet per perjashtimin e kunderligjshmerise sipas pjeses se pergjithshme te ligjit penal e qe jane (1-mbrojtja e nevojshme; 2-nevoja ekstreme; 3-dhuna e kanosja) - shkaqet per perjashtimin e kudnerligjshmerise sipas pjeses se vecante te ligjit penal - shkaqet per perjashtimin e kunderligjshmerise sipas degeve te tjera te drejtesise. 1- MBROJTJA E NEVOJSHME: . Mbrojtja e nevojshme eshte ajo mbrojtje e cila eshte e domosdoshme qe kryesi te zbraps prej veti ose tjetrit sulmin e atecastshem dhe te kunderligjshem. Mbrojtje e nevojshme ekziston kur p.sh. personi A e sulmon me thike personin B, mirepo personi B duke e mbrojtur jeten e vet e mbyt personin A. Pra per tu konsideruar se ekziston mbrojtja e nevojshme duhet te shprehet sulmi dhe mbrojtja, te cilat njeherit jane elementet kryesore te mbrojtjes se nevojshme. Sulmi: Sulm quajme cdo veprim te njeriut i cili drejtohet kunder nje te mire juridike. Sulmi mund te kryhet me veprim ose mosveprim. P.sh. mjeku i ndihmes se shpejte refuzon qe tia jap ndihmen mjeksore personit ne rrezik dhe ne raste te tilla cdo person mund ta detyroj mjekun qe te jap ndihmen. Kushtet qe duhet permbushur me rastin e sulmit jane: a) sulmues duhet te jete njeriu dhe b) sulmi duhet te jete i drejtuar kunder nje te mire. c) sulmi duhet te jete i kunderligjshem d) sulmi duhet te jete i atecastshem (actual) e) sulmi duhet te jete i vertete, pra te ekzistoje realisht. Kushtet qe duhet permbushur me rastin e mbrojtjes jane: a) mbrojtja duhet te jete e drejtuar kunder sulmuesit b) mbrojtja duhet te jete domosdo e nevojshme per zbrapsjen e sulmit c) mbrojtja duhet te jete proporcionale me intensitetin e sulmit Kapercimi i mbrojtjes se nevojshme: Shprehet ne rastet kur mbrojtja nuk eshte proporcionale (ekuivalente) me intensitetin e sulmit. Ne keto raste, edhe pse behet fjale per veper penale, ligji parasheh qe ai person te denohet me bute, e nese konstatohet se e tejkalimin e ka bere sepse ka pasur tronditje te medha psikike apo nga frika, atehere mundet edhe te lirohet nga denimi. 2- NEVOJA EKSTREME: . Nevoja esktreme ekziston kur vepra eshte kryer me qellim qe kryesi ta menjanoj rrezikun e atecastshem nga vetja apo tjetri, e i cili rrezik nuk ka mundur te menjanohet ne menyre tjeter dhe kur e keqja e shkaktuar nuk eshte me e madhe se e keqja e kanosur. P.sh. personi A me qellim qe ta shpetoj femiun i cili ishte duke u fundosur ne uje, e merr barken e huaj. Kusht kryesor per ekzistimin e nevojes ekstreme eshte rreziku. Perderisa te mbrojtja e nevojshme sulmi mund te behet vetem nga njeriu, tek nevoja esktreme rreziku mund te jete rezultat i shkaqeve te ndryshme. Kushtet qe duhet te permbushen me rastin e rrezikut jane: 1. rreziku nuk duhet te jete i provokuar apo i shkaktuar-pra nese personi me fajin e tij e ka shkaktuar rrezikun nuk konsiderohet nevoje ekstreme; 2. rreziku mund ti kanoset cdo te mire juridike. 3. rreziku duhet te jete i vertete. Menjanimi i rrezikut: konsiderohet veprimi qe nderrmerret me qellim qe te shpetohet e mira juridike. Kushtet qe duhet permbushur me rastin e menjanimit te rrezikut jane: te mos kete ekzistuar mundesi qe rreziku te menjanohet ne menyre tjeter menjanimi i rrezikut duhet te jete i atecastshem, pra me ekzistimin e rrezikut ne mes te keqes se kanosur dhe te keqes se shkaktuar duhet te ekzistoj proporcionaliteti i caktuar (pra qe e keqja e shkaktuar te mos jete me e madhe se e keqja e kanosur). Kapercimi i nevojes ekstreme: behet ne keto raste: 1. kur e keqja e shkaktuar eshte me e madhe se e keqja e kanosur kur rreziku ka mundur te menjanohet duke u demtuar e keqja me permasa me te vogla kur demtimi i te mires juridike eshte bere pasi qe ka kaluar rreziku. 3-DHUNA DHE KANOSJA - .: Dhune quajme perdorimin e forces ndaj nje personi me qellim qe ai person te kryej veper penale me veprim apo mos veprim. Dhuna mund te shkaktohet edhe me veprimin e forcave natyrore, e kjo dhune quhet vis maior. Dhuna mund te jete absolute dhe relative. Dhuna absolute-eshte ajo dhune me te cilen personi ne teresi eshte i privuar qe lirisht te vendos per sjelljen e vet. Dhuna relative- eshte ajo dhune me te cilen personi nuk eshte ne teresi i privuar qe lirisht te vendos per sjelljen e vet. P.sh. nese ndonje person e qellon nepunesin dhe nga ai kerkon qe tia zbuloj sekretin zyrtar. KANOSJA: Kanosja eshte deklarate apo ndonje veprim tjeter me te cilen i behet me dije dikujt se do ta gjeje nje e keqe nese nuk vepron ashtu su deshiron personi qe kanoset. Kanosja eshte nje lloj presioni, nje dhune psikike me te cilin ndikohet te personi tjeter per te nderrmare nje veper penale. Per tu konsideruar se ekziston kanosja, duhet qe ai qe kanoset edhe ta shkaktoje te keqen. Kanosja duhet te jete serioze, aktuale dhe e paevitueshme. Shkaqet e perjashtimit te kunderligjshmerise qe nuk jane parapa me ligj penal –jane: a) urdheri ushtarak apo zyrtar b) rreziku i lejuar d) veprat e kryera ne baze te drejtes prindore dhe te drejtes se edukimit e) veprat e kryera gjate ushtrimit te profesionit te mjekesise f) pelqimi i te demtuarit. P-7. Koha e kryerjes se vepres penale - . Koha e kryerjes se vepres penale ka rendesi sepse prej kohes kur eshte kryer vepra penale varet se cili ligj do te aplikohet, a ligji qe ka qene ne fuqi ne kohen kur eshte nderrmar veprimi apo ligji qe ka qene ne fuqi ne kohen kur eshte shkaktuar pasoja. Poashtu sipas kohes percaktohet se a ka qene personi i mitur i ri, i mitur, i rriturr, madhor, i pergjegjshem dhe i fajshem. Dhe ka rendesi sepse afati i parashkrimit fillon te ec prej momentit te kryerjes se vepres penale. Sipas ligjit penal te Kosoves, koha e kryerjes se vepres penale konsiderohet koha kur personi ka vepruar apo ka qene i detyruar te veproje, pa marre parasysh se kur eshte shkaktuar pasoja. Ne rastet kur veprat penale kryhen ne bashkveprim, si kohe e kryerjes merret koha kur bashkpuntori ka vepruar, e jo kur kryesi e ka nderrmarre veprimin e kryerjes. Te veprat penale permanente , si kohe e kryerjes se vepres penale merret koha sa ka zgjatur gjendja e kunderligjshmerise. P-8. Vendi i kryerjes se vepres penale - . Zakonisht pasoja e vepres penale shkaktohet ne vendin ku eshte nderrmarre veprimi. Por ka raste kur veprimi nderrmerret ne nje vend ndersa pasoja shkaktohet ne ndonje vend tjeter. Veprat e tilla i quajme vepra distancionale dhe ketu eshte me rendesi vendi i kryerjes se vepres penale sepse: 1) prej vendit ku kryhet vepra penale varet se cili ligj do te aplikohet 2) pastaj sipas vendit caktohet kompetenca territoriale e gjykatave 3) te disa vepra penale, vendi i kryerjes konsiderohet element konstitutiv 4) ne aspektin e te drejtes nderkombetare eshte me rendesi vendi, sepse vepra mund te kryhet ne nje shtet kurse pasoja te shkaktohet ne ndonje shtet tjeter. Te veprat penale me mosveprim, vend i kryerjes se vepres penale mirret vendi ku personi ka qene i detyruar te veproj dhe vendi ku eshte shkaktuar pasoja. P-9. Tentativa e vepres penale - . Sipas ligjit penal, tentative eksiston kur dikush me dashje e fillon kryerjen e vepres penale por nuk e perfundon ate, pra me nje fjale kur vepra penale eshte kryer mirepo nuk eshte shkaktuar pasoja e deshiruar. P.sh. Personi A e sulmon me arme personin B, pra e shkrep pushken me qellim qe ta privoj nga jeta, mirepo nuk e qellon ate. Per tu konsideruar nje veper penale ne tentative, duhet plotesuar tri kushte: te nderrmiret vepra penale qe vepra te nderrmiret me dashje qe vepra te mos perfundohet, pra te mos shkaktohet pasoja. Dallimi mes veprimeve pergatitore dhe tentatives eshte se tek veprimet pergatitore vetem krijohen kushtet per tu kryer vepra penale, pra sigurohen mjetet, eliminohen pengesat, ndersa tek tentative fillon kryerja e vepres penale . Tentativa mund te jete e plote dhe e mete, e cilesuar dhe e papershtatshme. Tentativa e plote: ekziston kur vepra ka filluar dhe ka perfunduar mirepo nuk eshte shkaktuar pasoja. Tentativa e mete: ekziston kur personi e fillon vepren por nuk e perfundon ate. P.sh. kur personi A e merr ne shenje me pushke personin B por nuk e shkrep pushken. Tentativa e cilesuar: ekziston kur personi nderrmer veprim qe ta kryej nje veper penale, ndersa e kryen nje veper tjeter penale. P.sh. kur personi A e qellon me pushke perosnin me qellim qe ta vret, por vetem i shkakton plagosje te rende. Tentativa e papershtatshme: ekziston kur mjetet te cilat jane perdor per tu kryer vepra penale apo objekti ndaj te cilit jane perdor ato nuk kan mundur te shkaktojne pasojen. Heqja dore vullnetare nga kryerja e vepres penale - . Ekziston kur dikush nderrmer veprime pergatitore apo tentative qe te kryej vepren penale, por edhe pse mundet ta kryej ate, ai vullnetarisht heq dore, pra abstenon nga ajo. Heqja dore duhet te jete e vullnetshme, pra qe kryesi vete te heq dore nga vepra. Ne raste te tilla personi mund te lirohet nga denimi. P-10. Bashkepunimi dhe format e bashkpunimit - . Vepra penale mund te kryhet nga nje person apo disa persona. Kur vepra kryhet nga disa persona, atehere quhet bashkepunim. Ekzistojne kater lloje te bashkpunimit: 1.bashkekryerja; 2. shtytja; 3. ndihma; dhe 4. organizimi i shoqates kriminale. BASHKEKRYERJA- Ekziston nese dy apo me shume persona kryejne veper penale. P. Sh. Kur dy apo me shume persona shtiejne me arme ndaj nje personi. Sipas ligjit penal, secili bashkekryes pergjigjet penalisht brenda kufijve te dashjes apo pakujdesise. SHTYTJA- Ne ligjin penal eshte parapa qe : “Kush e shtyt tjetrin me dashje te kryej veper penale, denohet sikur te kishte kryer vete”. Shtytja mund te kryhet kur ndaj nje personi i cili fare nuk e ka nderrmend te kryej veper penale, me veprime te caktuara ndikohet qe ai te kryej veper penale. Forma e dyte eshte kur ai definitivisht nuk ka vendosur qe te kryej veper penale, por ndikohet ne te qe te vendos qe ta kryej vepren penale. Ligji penal nuk i percakton menyrat dhe mjetet e shtytjes. Si veprime te shtytjes mund te konsiderohen p.sh. veprimet me te cilat bindet tjetri, dhenia apo premtimi i dhurates, lutja, kanosja, dhenia e keshillave, etj. Shtytjen mund ta bejne nje apo me shume persona. Kur e bejne shume perona, atehere ajo quhet bashkeshtytje. Shtytesi duhet ta njoh personin te cilin e shtyt qe te kryej vepren penale. Shtytja mund te kryhet vetem me dashje. Shtytja mund te kryhet edhe nga pakujdesia, por legjislacioni penal per kete nuk ndeshkon. Shtytesi denohet per cdo veper penale, pa marr parasysh peshen e saj. Ai denohet sikur te kishte kryer vete vepren penale. Shtytja e pasukseshme ekziston edhe ne raste kur personi i shtytur nuk e ka kryer e as nuk ka tentuar ta kryej vepren penale. NDIHMA- Ndihma mund te kryhet vetem pasi qe personi tjeter te kete vendosur ta kryej vepren penale. Ndihma paraqet veprimet me te cilat ndihmohet qe te kryhet vepra penale. Ekzistojne dy lloj ndihmash: ajo fizike dhe psikike. Si ndihme fizike konsiderohet kur nje person ia jep apo ia ven ne disponim personit tjeter mjetet per te kryer vepren penale, apo kur ia menjanon pengesta per kryerjen e vepres. Ndihma psikike konsiderohet dhenia e keshillave, udhezimeve si dhe premtimi se do te fshihet vepra penale,kryesi i saj, gjurmet, apo sendet e fituara nga ajo veper. Ndryshe nga shtytja, ndihma mund te kryhet me veprim apo mosveprim. Sipas legjislcionit tone, ndihmesi mund te denohet deri ne ¾ e maksimumit te denimit te parapare. ORGANIZMI I SHOQATES KRIMINELE- Me kete kutrojme krijimin ose shfrytezimin e organizates, bandes, ose shoqates me qellim te kryerjes se vepres penale. Kjo paraqet formen me te rende te bashkpunimit. Kushti i pare eshte qe nje person te formoj nje shoqate apo ta shfrytezoj ate me qellim qe te kryej vepren penale. Ne raste te tilla ai person quhet organizator i shoqates kriminele. Kushti i dyte eshte qe te ekzistoje plani kriminal me te cilin parashihen veprat penale qe duhet ti kryej shoqata. Kushti i trete eshte qe nga ajo shoqate te jete kryer apo te jete tentuar te kryhet se paku nje veper penale qe eshte parapa me planin kriminal. P-11. Bashkimi i veprave - . Bashkimi i veprave penale ekziston atehere kur personi me nje apo me shume veprime kryen dy apo me shume vepra penale, per te cilat ne te njejten kohe zhvillohet procedura penale dhe shqiptohet nje denim unik. Ekzistojne dy lloje te bashkimit te veprave: bashkimi ideal dhe bashkimi real. BASHKIMI IDEAL – Ekziston kur personi me nje veprim kryen dy apo me shume vepra penale per te cilat gjykohet ne te njejten kohe. P.sh. kur nje person gjuan me arme personin tjeter te cilin e qellon dhe ne te njejten kohe e plagos edhe nje person tjeter. BASHKIMI REAL - Ekziston ne rastet kur nje person me shume veprime kryen shume vepra penale per te cilat gjykohet ne te njejten kohe dhe i shqiptohet denimi unik. BASHKIMI FIKTIV – Ekziston kur ne shikim te pare duket se me nje apo me shume veprime jane kryer shume vepra penale, mirepo ne te vertete eshte kryer vetem nje veper penale. P.sh. kur nje person me dhune hyn banesen e huaj dhe atje vjedh gjera te cmueshme. Ketu i kemi pra elementet e tri veprave penale: te vjedhjes se rende me thyerje ne lokalet e mbyllura dhe vepra penale e cenimit te paprekshmerise se baneses. Mirepo ky person konsiderohet se ka kryer nje veper penale-ate te vjedhjes se rende me thyerje duke depertuar ne lokalet e mbyllura. BASHKIMI FIKTIV REAL - Ekziston atehere kur me shume veprime duket se jane kryer disa vepra penale e ne realitet eshte kryer nje veper penale unike. VEPRA E PERBERE PENALE – konsiderohet ajo veper e perbere prej dy apo me teper veprave te cilat sipas natyres jane doemos te lidhura dhe te kushtezuara njera me tjetren. Vepra e perbere penale e perjashton ekzistimin e bashkimit real sepse ajo me ligj konsiderohet si nje veper penale. Si veper e perbere penale eshte grabitja e cila perbehet prej vepres penale vjedhjes dhe te dhunes. VEPRA PENALE E BASHKUAR – Ekziston kur nje person brenda nje periudhe te shkurter apo te gjate kryen nje mori veprash penale te njellojta. VEPRA PENALE KOLEKTIVE – ekzistojne kur kryhen shume vepra penale te njejta apo te llojit te njejte nga shume persona. Ne teorine e se drejtes penale njihen tri forma te vepres penale kolektive: 1) vepra penale kolektive ne forme te zejes; 2) ne forem te profesionit; 3) nga shprehia. P-12. Pergjegjesia penale - . Nje person konsiderohet se eshte penalisht i pergjegjshem nese ne kohen e kryerjes se vepres penale ka qene i pergjegjshem dhe i fajshem. PAPERGJEGJSHMERIA – Ne ligjin penal thuhet “ nje person nuk eshte i pergjegjshem nese ne kryerjen e vepres penale nuk ka mundur te kuptoj rendesine e vepres se vet, apo nuk ka mundur ti kontrolloj sjelljet e tij per shkak te semundjes psikike, crregullimit psikik te perkohshem apo te meta te tij mendore”. Semundjet psikike kronike te perkohshme jane ato te cilat e bejne personin plotesisht te papergjegjshem. Semundjet psikike kronike te perhershem jane ato te cilat zgjasin per nje kohe te gjate dhe jane te pasherueshme. Semundjet psikike te perkohshme acute jane ato te cilat paraqiten kohe pas kohe dhe mund edhe te sherohen. Crregullimi i perkohshem eshte lloj crregullimi momental i cili shkaktohet nga faktore te ndryshem qofte te mbrendshem qofte te jashtem. Zhvillimi mendor i mete apo dementia eshte ngecje e zhvillimit mendor e shkaktuar nga atrofia e sistemit nervor qendror dhe ne keto raste personi nuk eshte i vetedijshem se cfare ben. P-13. Pergjegjegjshmeria esencialisht e zvogeluar - . Ne ligjin penal thuhet: “ mund te denohet me bute kryesi i vepres penale, aftesia e te cilit per te kuptuar rendesine e vepres apo per te kontrolluar sjelljet e veta ka qene esencilalisht e zvogeluar. Kete pergjegjesi mund ta shkaktojne semundjet psikike kronike te perkohshme dhe te perhershme, crregullimet psikike dhe te metat mendore. Poashtu ketu mund te hyjne edhe crregullimet e ndryshme organike si shtatezania, lindja, helmimet e ndryshme, semundjet infective, etj. Sipas ligjit, personat te cilet ne kete gjendje kryejne veper penale, mund te denohen me bute. Pra pergjegjesia esencialisht e zvogeluar eshte rrethane facultative e zbutjes se denimit. P-14. Actiones Liberae in Causa - . Nese personi ka qene i pergjegjshem ne momentitn e kryerjes se vepres penale, atehere ai person penalisht eshte i pergjegjshem. Kjo pra eshte rregull. Por kjo rregull ka perjashtime. Nese personi vete e shpien veten , pra e sjell ne gjendje te papergjegjshme dhe ne ate gjendje e kryen vepren penale, ai person konsiderohet penalisht i pergjegjshem. Rastet e tilla njihen ne te drejten penale si actione liberae in causa (veprimet qe jane te lira ne vendim, e jo edhe ne kryerje). Shembull: Nese personi A, konsumon alkool dhe dehet plotesisht dhe keshtu e sjell veten ne gjendje te papergjegjshme dhe ne kete gjendej in shkakton lendim personit B apo edhe e privon nga jeta. P-15. Faji - . Per t u konsideruar nje persosn penalisht i pergjegjshem per vepren e kryer, ai duhet te jete i pergjegjshem dhe i fajshem. Faji eshte element subjektiv i vepres penale. Pra per te mundur te ndeshkohet nje njeri, nuk mjafton vetem qe ai te kete kryer vepren e kunderligjshme, por per kete duhet edhe ta kete kryer me fajin e tij. Ne mungese te fajit, nuk mund ti shqiptohet denimi kryesit te vepres penale. Lidhur me fajin vlen parimi “ nullum crimen nulla poena sine culpa” (nuk ka veper penale dhe denim pa faj). Nje person konsiderohet se ka kryer veper penale me faj kur e ka ditur se me veprimin apo mosveprimin e vet do te shkaktoje pasojen e ndaluar. P-16. Dashja - . Ne te drejten penale dhe prkatiken gjyqesore, dashja konsiderohet forma me e rende dhe me e shpeshte e fajit. Vepra penale eshte kryer me dashje kur kryesi ka qene i vetedijshem per vepren e vet dhe ka dashur ta kryej. Ekzistojne dy lloje te dashjes: dashja direkte dhe dashja eventuale. DASHJA DIREKTE (Dolus directus) ekziston atehere kur kryesi eshte i vetedijshem se me veprimin apo mosveprimin e vet do te shkaktoje veper te demshme, pra do te kryej veper penale dhe e ka dashur ate. Tek vrasja me dashje duhet te shprehet elementi individual (vetedija), pra qe personi te jete i vetedijshem se po shkakton veper te demshme dhe elementi volitiv (vullneti, deshira) per ta kryer ate veper dhe per ta shkaktuar pasojen. DASHJA EVENTUALE ekziston atehere kur kryesi me vetedije e kryen vepren penale dhe me ate vetedije pajtohet. Dashja eventuale eshte shume e ngjajshme me ate direkte, por dallon ne faktin se te dashja eventuale mungon elementi i vullnetit. Tek dashja eventuale nuk arrihet pasoja te cilen e deshiron kryesi P-17. Pakujdesia (culpa) Eshte forme e dyte e fajit, pra pas dashjes. Sipas ligjit penal, “vepra penale eshte kryer nga pakujdesia kur kryesi ka qene i vetedijshem se per shkak te veprimit apo mosveprimit te tij mund te shkaktohet pasoja e ndaluar mirepo lehte ka besuar qe ajo mund te parandalohet; ose kur nuk ka qene i vetedijshem se mund te shkaktohet pasoja. Ekzistojne dy lloje te pakujdesise: pakujdesia me vetedije dhe pavetedije. Pakujdesia me vetedije – apo mendjelehtesia ekziston kur kryesi ka qene i vetedijshem se per shkak te veprimit apo mosveprimit te tij mund te shkaktohet pasoja e ndaluar por se ajo lehte do te parandalohet apo nuk do te shkaktohet. Karakteristike kryesore ketu eshte se kryesi nuk e deshiron pasojen . Pakujdesia pa vetedije – apo neglizhenca ekziston kur kryesi nuk ka qene i vetedijshem se mund te shkaktohet pasoja e ndaluar. Karateristike ketu eshte se kryesit fare nuk i shkon mendja, pra nuk eshte i vetedijshem se mund te shaktohet pasoja e ndaluar. P-18 Pergjegjesia per format e kualifikuara - . Si forme e kualifikuar apo e rende (e cilesuar) e vepres penale konsiderohet rasti kur kryesi nderrmer veprim me qellim qe te shkaktoje nje pasoje te caktuar, mirepo ne fakt shkakton nje pasoje me te rende nga ajo qe ka dashur apo qe zakonisht shkaktohet. Veprat penale te kualifikuara me pasoje te rende - jane ato kur kryesi nderrmer veprim me qellim qe te shkaktoje nje pasoje te caktuar mirepo ne fakt shkakton pasoje me te rende se ajo qe ka dashur ta shkaktoj. Veprat penale te kualifikuara me rrethane te posacme – kryhen ne rrethana te ndryshme. Rrethanat ne te cilat kryhen veprat jane vendi, koha, menyra e kryerjes, motivi, objekti apo vlera juridike, etj. Kjo veper penale zakonisht kryhet me dashje mirepo mund te kryhet edhe nga pakujdesia. P-19. Ljathimi dhe format e tij - . Me lajthim kuptojme kur nje person ka perfytyrim te gabuar dhe jo te drejte per nje rrethane, apo nuk di per te. Per shkak te kesaj mosdije apo te ketij perftyrimi jo te drejte, personi mund te shkaktoj pasoje te ndaluar e qe mund te jete eveper penale. Ekzistojne dy lloje te lajthimeve: 1. Lajthimi ne fakt dhe 2. lajthimi juridik. LAJTHIMI NE FAKT: eshte kur kryesi ne kohen e kryerjes se vepres penale nuk ka qene i vetedijshem per ndonje nga tiparet e saja te caktuara me ligj, apo kur gabimisht mendon se ekzistojne rrethanat sipas te cilave po te ekzistonin faktikisht , ajo veper do te lejohej. Lajthimi ne fakt ne kuptim te ngushte apo qe ndryshe quhet lajthimi lidhur me figuren e vepres penale ekziston atehere kur p.sh personi A naten ze pusi per ta vrare personin B, mirepo ne ate rast meqe nuk e ka pa mire nga erreira e vret personin C ne vend te personit B. Lajthimi ne kuptim te gjere ekziston kur p.sh. polici e privon nga liria nje person duke menduar se ai eshte personi per te cilin eshte shpallur urdherarrestimi. LAJTHIMI JURIDIK: ndryshe perkufizohet si lajthim mbi ndalueshmerine e vepres. Konsiderohet se kemi te bejme me lajthimin juridik kur kryesi nuk e di se vepra e tij eshte e ndaluar dhe se eshte e parapare si veper penale. D.mth. se ne keto raste kryesi eshte i vetedijshem per veprimin e tij mirepo ai gabimisht mendon se vepra eshte e lejuar. P-20. Sanksionet penale Sanksionet penale jane masa te dhunshme penalo-juridike te cilat i shqipton gjyqi ndaj kryesit te vepres penale, me qellim te mbrojtjes se shoqerise dhe individit nga kriminaliteti. Sanksionet penale konsistojne ne marrjen apo kufizimin e lirive dhe te drejtave te caktuara apo ne terheqjen e verejtjes kryesit. Ne ligjin penal jane parapa keto lloje te sanksioneve penale: denimet denimi me kusht dhe verejtja gjyqesore masat siguruese masat edukuese. DENIMET: denimi eshte lloji me i vjeter i sanksionit penal. Krakteristikat e denimeve jane: denimi duhet te jete personal – pra duhet ta godas vetem kryesin e vepres penale e jo edhe te tjeret. denimi duhet te jete human – pra nuk guxon te paraqet mundim dhe perbuzje apo ta demtoj shendetin e kryesit te delikuentit. denimi duhet te jete legjitim – pra duhet ta shqiptoj gjyqi denimi duhet ti godas njesoj kryesit e veprave penale pavarsisht fene, racen, etj denimi duhet te jete proporcional me peshen e vepres penale denimi duhet te jete i ndare denimi duhet te jete i revokueshem – ne rastet kur ai shqiptohet ne kundershtim me ligjin, atehere ai duhet te abgohohet. denimi duhet te jete i permiresueshem. Qellimet qe duhen te arrihen me denime jane; a) parandilimi i kryesit qe perseri te kryej vepra penale b) ndikimi edukativ ndaj te tjereve c) forcimi i moralit ne shoqeri LLOJET E DENIMEVE: Jane tri lloj denimesh: 1) denimi me vdekje; 2) me burg dhe 3) me te holla. Ne dhjetor te vitit 1999, me rregullore te vecante eshte abroguar denimi me vdekje dhe ai eshte zevendesuar me denimin afagjate ne kohezgjatje prej 21-40 vite. Denimi me brugim dhe denimi me burgim afatgjate – Ky denim konsiston ne marrjen e lirise se levizjes kryesit te vepres penale per nje kohe te caktuar. Me ligjin tone eshte percaktuar minimumi dhe maksimumi i koherzgjatjes se denimit me burg. Minimumi i pergjithshem i denimit eshte 15 dite, ndersa maksimumi eshte 20 vjet. Denimi me te holla: Denimi me te holla apo denimi me gjobe ben pjese ne denimet pasurore. Me ane te ketij denimi, kryesi i vepres penale detyrohet qe Brenda afatit te caktuar te paguaj nje shume te hollash ne dobi te shtetit. Denimi me gjobe eshte i pershtatshem per veprat penale te lehta, por mund te parashihet edhe per kriminalitetin e mesem. Denimi me te holla mund te shqiptohet si denim primar dhe sekondar. Si denim kryesor eshte i parapare si sanksion i vetem per vepren e caktuar, ndersa si denim sekondar kur eshte parapare ne menyre cumulative me denimin me burg. Me aktgjykim parashifet afati i pagimit te denimit me te holla. Minimumi i ketij afati eshte 15 dite ndersa maksimumi 3 muaj. Gjyqi mund te vendos qe denimi me te holla te paguhet edhe me kiste, por me kusht qe afati te mos jete me i gjate se dy vite. P-21. Matja e denimit Duke pasur parasysh se cili organ e ben matjen e denimit , ne te drejten penale njihen tri lloje te matjes se denimit: 1) matja ligjore, 2) matja gjyqesore dhe 3) matja administrative. Matja ligjore – Matja ligjore e denimit beht nga ana e organit i cili nxjerr ligje, me crast pra ligjvenesi e cakton llojin dhe lartesine e denimit me rastin e parashikimit te vepres penale. Matja gjyqesore e denimit – Kete lloj te matjes e ben gjyqi kur ne proceduren penale konstatohet se kryesi i vepres penale eshte penalisht i pergjegjshem. Matja administrative e denimit – Ky sistem zbatohet ne SHBA dhe disa vende te tjera. Sipas ketij sistemi, denimin e matin organet kompetente per ekzekutimin e denimeve. P-22. Individualizimi i denimit Me individualizim te denimit kuptojme pershtatjen e denimit vepres penales dhe kryesit te saj. Matja e denimit nga ana e gjyqit behet Brenda minimumit dhe maskimumit te denimit te parapare me ligj duke perfshire ketu edhe rrethanat lehtesuese dhe renduese. Rrethanat renduese paraqesin ato rrethana te cilat ndikojne qe denimi te jete me i rrepte Brenda kufijve te atij denimi qe eshte parapa me ligj. Rrethanat lehtesues paraqesin te kunderten, pra qe denimi te jete me i lehte. Ligji penal shprehimisht cek keto rrethana lehtesuese dhe renduese: 1). shkallen e pergjegjesise penale apo te fajesise. 2) motivet nga te cilat eshte kryer vepra penale 3) jeta e meparshme dhe rrethanat personale te kryesit 4) sjellja e kryesit pas kryerjes se vepres penale 5)intensiteti i rrezikimit apo te demtimit te se mires se mbrojtur 6) rrethanat ne te cilat eshte kryer vepra penale 7) gjendja pasurore e kryesit ( kjo me teper vlen per denimin me te holla) Zbutja e denimit - Ne jeten e perditshme mund te kryhen vepra penale ne aso rrethanash te cilat vepren e bejne posacerisht te lehte. Ne raste te tilla gjyqi pra ben zbutjen e denimit. Zbutja e denimit zbatohet kur me ligj parashihet mundesia qe gjyqi te shqiptoje denim nen minimumin e posacem te denimit te parapare per ate vepre penale dhe ate gjer ne minimumin e pergjithshem te atij lloji te denimi. Ekzistojne dy lloje te zbutjes se denimit: a) zbutja e denimit ne rastet kurshprehimisht parashihet me ligj; dhe b) zbutja e denimit sipas binddjes se gjykates P-23. Recidivi dhe llojet e recidivit - . Me recidiv apo fajtor kupëtojme rastet kur personi qe ka qene me pare i denuar perseri kryen veper penale. Sipas natyres se vepres penale, njihen dy lloje te recidivit: Recidivi i pergjithshem – eshte kryesi qe pas denimit te shqiptuar apo te mbajtur per vepren penale te meparshme perseri kryen veper penale te llojit te ndryshem. Recidivi special – ekziston kur kryesi pas denimit te shqipetuar apo te mbajtur serish kryen veper penale te njejte apo te llojit te njejte. Sipas numrit te veprave penale te kryera, njihen dy lloje te recidivit; Recidivi i rendomte apo i njefishte – ekziston kur personi i cili me pare ka qene i denuar per veper penale, serish te kryej veper penale tjeter. Recidivi i shumfishte (multirecidivi) – ekziston atehere kur nje person, i cili me pare ka qene me se paku dy here i denuar per vepra penale, serish kryen veper penale te re. P-24. Matja e denimit per veprat penale ne bashkim - . Ne te drejten tone penale njihen tri sisteme te matjes se denimit per veprat penale ne bashkim: 1) sipas sistemit te kumulacionit –se pari matet denimi vec e vec per cdo veper penale ne bashkim e me pastaj mblidhen te gjitha denimet dhe shuma e tyre paraqet denimin unik. 2) Sipas sistemit te asperacionit – se pari matet secili denim vec e vec e pastaj merret per baze denimi me i rende e denimet tjera i shtohen ketij, por me kusht qe denimi unik te mos e arrij shumen e te gjitha denimeve e as mos ta tejkaloj maksimumin e pergjithshem te atij lloji te denimit qe eshte percaktuar me ligj. 3) Sipas sistemit te absorbicionit – gjithashtu matet secili denim vec e vec mirepo si denim unik shqiptohet vetem denimi me i rende i cili ne vete absorbon denimet me te lehta. P –25 Denimi me kusht dhe verejtja gjyqesore Denimi me kusht eshte pezullim i denimit te shqiptuar per nje kohe te caktuar dhe me kushte te caktuara. Denimi me kusht eshte nje lloj sanksioni parapenal. Nese personi i denuar me kusht nuk kryen veper penale brenda afatit te caktuar dhe nese i permbush kushtet te cilat ia ka caktuar gjyqi, atehere denimi nuk do te ekzekutohet dhe ai person nuk do te konsiderohet i denuar. Ne rastet e kunderta, pra nese eprsoni kryen veper te re penale gjate afatit te caktuar, atehere denimi me kusht do te revokohet dhe i njejti do te mbahet. P-26. Verejtja gjyqesore Verejtja e gjykates eshte nje sankison i posacem..Verejtja e gjykates eshte mase per zevendesimin e denimit e vecanerisht te denimit me burg afatshkurt. Verejtja gjyqesore mund te shqiptohet per dy grupe te veprave penale; - Ne grupin e pare hyn veprat penale per te cilat eshte parapa denimi me burg gjer ne nje vit, apo denimi me te holla dhe nese vepra eshte kryer ne rrethana vecanerisht te lehta. - Ne grupin e dyte hyn veprat penale per te cilat eshte parapa denimi deri ne tri vjet . Ne keto raste gjyqi mund te shqiptoj verejtjen penale vetem nese jane permbushur kushtet e posacme qe i parasheh ligji. P-27 Masat siguruese Sipas ligjit te aplikueshem njihen keto masa siguruese: mjekimi i detyruar psikiatrik dhe ruajtja ne entin shendetesor mjekimi i detyruar psikiatrik ne liri mjekimi i detyruar i alkoolisteve dhe narkomaneve ndalimi i ushtrimit te profesionit dhe te veprimtarise ndalimi i shfaqjes publike ndalimi i drejtimit te mjetiti motorik marrja e sendit perserja e te huajit nga vendi Marrja e dobive pasurore te fituara me veper penale Dobia pasurore merret nga cdokush qe ka pasur dobi nga vepra penale. Para se te gjithash kjo dobi merret nga kryesit e vepres penale , por kjo mase shqiptohet edhe ndaj personit te cilit i eshte dhene ne ruajtje ajo pasuri. Ne rastet kur nuk mund ti merret ajo dobi, kryesit i urdherohet qe ti paguaj ato me te holla. P-28. Rehabilitimi E drejta penale e njeh institucionin e rahbilitimit me te cilin personit qe e ka mbajt denimin i kthehen te gjitha te drejtat qe i ka pasur para se te jete i denuar. Me rehabilitim pushojne se vepruari pasojat kuridike ndaj te denuarit, vepra penale lihet ne harrese, emri i te denuarit shlyhet nga evidenca e te ndeshkuarve dhe personi i ketille nuk konsiderohet i denuar. Ekzistojne dy lloje te rehabilitimit: 1) rehabilitimi gjyqsor dhe 2) rehabilitimi ligjor. Rehabilitimi ligjor – paraqitet me se voni 10 vjet prej dites se mbajtjes te denimit, denimit te parashkruar apo denimit te falur. Rehabilitimi gjyqsor – lejohet ne baze te vendimit gjyqsor nese i denuari p.sh. ne afatin prej tre vjetesh pas mbajtjes se denimit nuk kryen veper tjeter penale dhe nese i ploteson kushtet e parapara me ligj. P-29. Shlyerja e denimit nga evidenca e te ndeshkuarve - . Te gjitha denimet qe u shqiptohen kryesve te veprave penale regjistrohen ne evidenca te posacme qe quhen evidenca te ndeshkuarve. Ligji parasheh dy lloje te shlyerjes nga kjo evidence: 1) ne baze te ligjit dhe 2) ne baze te vendimit gjyqsor. Shlyerja e denimit ne baze te ligjit –behet nese personi brenda afatit prej nje viti nga dita e plotfuqishmerise se vendimit te gjykates nuk kryen veper te re penale. Denimi me kusht shlyhet nga evidenva pas nje viti prej kur ka kaluar sprovimi se gjate kesaj kohe personi nuk ka kryer veper penale Denimi me te holla shlyhet pasi te kalojne tri vjet nga dita e ekzekutimit, parashkrimit apo denimit te falur, nese gjate kesaj kohe nuk ka kryer veper te re penale Denimi me burg gjer nje vit dhe denimi per te mitur shlyhen kur kalojne pes vite nga dita e denimit te mbajtur, denimit te parashkruar apo denimit te falur, nese personi nuk ka kryer veper te re penale. Shlyerja e denimit ne baze te vendimit gjyqesor – behet sipas lutjes se te ndeshkuarit . Me rastun e vendosjejs gjykata merr parasysh sjelljet e te denuarit pas mbajtjes se denimit, natyren e vepres penale si dhe rrethana te tjera qe jane te rendesishme per vleresim. Te dhenat, pekatesisht shenimet per denimin i cili nuk eshte shlyer nga evidenca e te ndeshkuarve mund ti jepet gjykates, prokurorise publikedhe organeve te brendshme lidhur me proceduren qe zhvillohet ndaj te denuarit te meparshem. Sipas ligjit askush nuk ka te drejte te kerkoj nga qytetaret te dhena se a jane te ndeshkuar apo jo. P-30. Parashkrimi Parashkrimi apo vjetersimi eshte institut juridik i cili shpie deri te shuarja e sanksioneve penale per shkak te kalimit te kohes se caktuar me ligj. Njihen dy lloje te parashkrimit: 1) parashkrimi i ndjekjes penale 2) parashkrimi i i ekzekutimit te denimit. PARASHKRIMI I NDJEKJES PENALE – konsiston ne ate se per shkak te kalimit te afatit te parapare me ligj nuk mund te nderrmeret bdjekja penale dhe personit nuk mund ti shqiptohet denimi per vepren penale qe e ka kryer. Afatet e parashkrimit jane te shumta. Se sa do te jete ky afat i gjate varet nga lartesia dhe lloji i denimit te parapare per ate veper. Minimumi i afatit te parashkrimit te ndjekjes penale eshte 2 vite ndersa maksimumi 25 vjet. Afati i parashkrimit te ndjekjes penale fillon te ec qe nga dita kur eshte kryer vepra penale. Ndalja e parashkrimit te ndjekjes penale – paraqitet atehere kur per shkak te disa rrethanave ndjekja penale nuk mund te fillohet apo nese eshte filluar nuk mund te vazhdohet. Ketu ndikojne dy lloj pengesash: pengesat faktike (p.sh. kur arratiset kryesi i vepres penale apo kur nuk i dihet vendabanimi); dhe ato juridike (p.sh.imuniteti i deputetit te parlamentit, semundja psikike e te pandehurit, etj). Nderpreja e parashkrimit te vepres penale – behet nese gjate kohes sa zgjasin rrethanat te cilat i ka parapa ligji vecmas. Ne keto raste koha e cila ka kaluar para nderprejes nuk llogaritet por parashkrimi fillon te ec rishtazi. Parashkrimi absolut – paraqitet kur kalon dyfishi i kohes qe kerkohet sipas ligjit per parashkrim. PARASHKRIMI i EKZEKUTIMIT TE DENIMIT – konsiston ne ate se pas kalimit te afatit teparapare me ligj, denimi nuk mund te ekzekutohet. Afatet jane te ndryshme varesisht nga lartesia dhe lloji i denimit. Minimumi eshte 2 vjet bdersa maksimumi eshte 25 vjet. I vetmi perjashtim nga ky parim jane veprat penale te gjenocidit, krimeve te luftes dhe veprave te tjera kunder njerezimit dhe te drejtes nderkombetare. P-31. Amnistia dhe falja AMNISTIA – eshte akt te cilin e nxjerr organi me i larte shteteror – parlamenti i shtetit. Me ane te te amnistise, personat e pacaktuar emer per emer mund te lirohen pjeserisht apo plotesisht nga ekzekutimi i denimit, apo zevendesohet denimi i shqiptuar me nje denim me te bute, apo caktohet shlyerja e denimit apo abrogohet pasoja e caktuar e denimit. Amnistia mund te jepet per te gjitha llojet e veprave penale. Trajta me e gjere e amnistise eshte abolicioni – me te cilin kryesi i vepres penale lirohet nga ndjekja penale. Amnistia nxirret ne forme te ligjit dhe keshtu paraqet akt te pergjithshem. FALJA – eshte akt te cilin e nxjerr kryetari i republikes ose qeveria e republikes. Falja nxirret ne forme te vendimit me te cilin persnat e caktuar emer per emer lirohen nga ndjekja penale ; plotesisht apo pjeserisht nga ekzekutimi i denimit; etj. P-32 Karakteristikat e posacme te veprave penale te te miturve dhe masat per parandalimin e tyre - . Vepra penale nuk mund te kryejne vetem personat madhor por edhe te miturit. Varesisht prej moshes, te miturit ndahen ne disa grupe: G.1 – Ne grupin e pare hyjne femijet gjer ne moshen 14 vjec. Ndaj ketyre personave nuk mund te shqiptohet kurrfare sanksioni penal. G.2 – Ne grupin e dyte hyjne personat prej moshes 14 deri ne 18 vjec e qe kosniderohen perosna te mitur. Te miturit ndahen ne te mitur te rinj dhe te miturit e rritur. Te mitur te rinj jane personat prej 14-16 vjec. Ndaj ketyre personave mudnt e shqiptohen vetem masa edukuese, ndersa denimi kursesi. Te mitur te rritur jane personat prej moshes 16-18 vjec. Edhe ndaj ketyre personave shqiptohen zakonisht masa edukuese, por perjashtimisht, ne rastet e caktuara me ligj, ky person mund te denohet edhe me denim te posacem per te mitur e qe ne te drejten peanle njihet si burgu per te mitur. G.3 – jane personat madhor te rinj e qe ketu hyjne personat prej moshes 18-21 vjec. P-33. Masat edukuese - . Legjislacioni penal parasheh 8 lloje te masave edukuese te cilat i rradhit ne tri grupe. 1 – masat disiplinore 2 – masat e mbikqyrjes se shtuar 3 – masat e enteve. MASAT DISIPLINORE – kety hyjne qortimi dhe dergimi ne qendren disiplinore. Qortimi – eshte masa me e bute educative. Me ane te kesaj mase gjykata e qorton delikuentin e mitur dhe njeherit ia terhek verejtjen qe ne te ardhmen te mos kryej vepra penale. Dergimi ne qendren disiplinore per te mitur – shqiptohet kur gjykata kosideron se vepra e kryer eshte pasoje e mendjelehtesise dhe pakujdesise dhe se me trajtim afatshkurter mund te ndikohet ne personalitetin per te mitur dhe ne sjelljet e tij. MASAT E MBIKQYRJES SE SHTUAR – ndahen ne tri lloje: 1) mbikqyrja e shtuar nga ana e prinderve, adoptuesit ose te kujdestarit 2) mbikqyrja e shtuar ne familjen tjeter 3) mbikqyrja e shtuar e organit te kujdestarise. Mbikqyrja e shtuar nga ana e prinderve, adoptuesit ose te kujdestarit – Qellimi i kesaj mase eshte qe te shtohet mbikqyrja ne jeten dhe sjelljen e te miturit. Kjo mase nuk zgjat me pak se nje vit e as me teper se tre vjet. Mbikqyrja e shtuar ne familje tjeter – kete mase gjykata do ta shqiptoje nese familja tjeter ka mundesi qe ta ushtroj mbikqyrjen dhe nese kete e pranon familja tjeter vullnetarisht.Kjo mase me se paku zgjat nje vit e me se shumti 3 vite. Mbikqyrja e shtuar e organit te kujdestarise – gjykata e shqipton ne rastet kur prinderit apo kujdestari nuk kane mundesi ta ushtroj mbikqyrjen ndaj te miturit ose nese kete nuk mund ta ushtorj ndonje familje tjeter. Kohezgjatja eshte e njejte sikurse te masat e tjera. MASAT E ENTEVE – Jane lloji me i rende i masave edukuese. Keto masa u shqiptohen te miturve ndaj te cileve duhet marre masa me afatgjata me qellim te edukimit te tyre. Ketu hyjne: 1) dergimi ne entin edukues – u shqiptohet atyre delikuenteve per te cilet kosniderohet se nuk mund te permiresohen pa i vecuar nga mjedisi ku jetojne. 2) dergimi ne entin edukues-permiresuse – eshte mase me e rende se e para. Qendrimi ne kete ent mudn te zgjas me se paku nje vit e me se shumti pes vite. 3) dergimi ne entin special – kjo mase u shqiptohet atyre delikuenteve te cilet jane me crregullime apo te meta psikike ose fizike. BURGU PER TE MITUR – mund te shqiptohet vetem perjashtimisht dhe per nje numer te vogel te rasteve dhe nese plotesohen kushtet e parapara me ligj. a) Burgu per te mitur mund tu shqiptohet vetem te miturit te rritur i cili ne kohen e kryerjes se vepres penale i ka pas 16 vjet por nuk i ka mbush 18 vjet. b) Burgu per te mitur mund ti shqiptohet te miturrit te rritur nese ka kryer veper penale per te cilen eshte parapa denimi me burg mbi 5 vjet. c) Burgu per te mitur mund ti shqiptohet te miturit te rritur nese gjykata konstaton se ka qene p d) burgu per te mitur shqiptohet nese vepra penale ka shkaktuar pasoja shume te renda. Minimumi i burgut per te mitur eshte 1 vit ndersa maskimumi 10 vite. VEPRAT PENALE KUNDER NJEREZIMIT DHE TE DREJTES NDERKOMBETARE P-34 Gjenocidi Me krim te gjenocidit kosniderohet vepra e cila eshte kryer me qellim te zhdukjes se teresishme apo te pjeserishme te grupit nacional, racor apo fetar. Termi gjenocid rrjedh nga fjala greko-romake qe d.m.th. genos-race, gjini apo fis; dhe occidere – me vra, me zhduk, me asgjasu. Per shkak te rendesise se madhe, Asambleja e Pergjithshme e Kombeve te Bashkuara ka aprovuar Konventen mbi parandalimin dhe ndeshkimin e gjenocidit . Kete konvente e kane nenshkruar shumica e shteteve anetare te Kombeve te Bashkuara. Si veprime te gjenocidit konsiderohen: 1) vrasja e anetareve te grupit 2) shkaktimi i lendimeve te renda trupore apo psiqike te anetareve te grupit 3) venia e qellimshme e grupit ne kushte te atilla qe shpiejne ne shfarosjen e plote apo te pjeshme te grupit 4) zbatimi i masave me qellim qe te pengohen lindjet brenda grupit (sterilizimi, abortimi i dhunshem) 5) transferimi me dhune i femijeve ne grup tjeter. Vecori e gjenocidit eshte organizimi i planifikuar dhe sistematik i kryerjes se vepres penale. Gjenocidi ne te shumten e herave kryhet gjate kohes se luftes, por mund te kryhet edhe ne paqe. Kryes i krimit te gjenocidit eshte ai qe nderrmer veprime dhe ai qe urdheron. Lidhur me fajsine per kryerjen e kesaj vepre nevojitet vetem dashja direkte. Sipas konventave nderkombetare ndjekja penale dhe ekzekutimi i denimit per kete veper nuk vjetersohen (parashkruhen). P-35. Krimet e luftes Si krime lufte konsiderohen: krimet e luftes kunder popullates civile; krimet e luftes kunder te plagosurve dhe te semuarve; dhe krimet kunder roberve te luftes Krimi i luftes kunder popullates civile – konsiderohet se kryhet kur dikush i shkel dispozitat e Konventes se Hages apo Konventave te Gjeneves, apo sic thuhet ne ligj rregullat nderkombetare, gjate kohes se luftes apo konfliktit ushtarak dhe ndaj populates civile kryen vrasje, tortura, veprime jonjerezore, eksperimente biologjike, shkaktohen lendime apo mundime te medha te shendetit apo integritetit, shperngulje te populates, detyrim qe te pranoj fe tjeter, detyrim qe te merret me prostitucion apo dhunime, marrja e pengjeve, dergimi me dhune neper llogore, konfiskimi i pasurise, plackitja e pasurise, shkaterimi i pasurise, etj. Krimi ndaj popullates civile mund te kryhet edhe ne rastet e luftes civile, pra kur konflikti i armatosur nuk ka karakter nderkombetar. Viktime e kesaj vepre eshte popullata civile. Mbrojtja penalo-juridike i perfshin te gjithe personat civil qe gjenden ne lufte, pra edhe shtetasit e huaj edhe personat pa shtetesi. Kete veper mund ta kryejne personi i cili urdheron dhe personi i cili nderrmer veprim. Personi i cili urdheron duhet te jete person zyrtar,pra ne ndonje pozite zyrtare, ndersa personi i cili nderrmer veprim mund te jete ushtar, polic, apo pjestar i ndonje organizate administrative qe gjendet ne konflikt si dhe cdo person qe gjindet ne sherbim te tyre. Dallimi mes gjenocidit dhe kesaj vepre eshte se gjenocidi kryhet ndaj nje grupi te caktuar, ndersa ky krim kryhet ndaj nje apo me shume personave. Pervec kesaj dallim tjeter eshte se gjenocidi mund te kryhet edhe ne kohe paqe, ndersak krimi ndaj popullates civile kryhet vetem gjate kohes sa zgjat konflikti i armatosur. P-36. Krimi i luftes kunder te plagosurve dhe te semurve Konsiderohet se kryhet kjo veper ne rastet e veprimeve dhe te sjelljeve jonjerezore ndaj te plagosurve dhe te semurve. Si forma te kryerjes se kesaj vepre penale, numerohen: Vrasjet, sjelljet jonjerezore, eksperimentet biologjike, shkaktimi i mundimeve te medha, cenimi i integritetit trupor apo te shendetit. Kjo veper me se shpeshti mund te kryhet me dashje direkte, por mund te kryhet edhe me dashje eventuale. Subjekt pasiv i kesaj vepre jane te semuret dhe te plagosurit. P-37. Krimi i luftes kunder roberve te luftes Kjo veper penale mund te kryhet jo vetem gjate kohes se luftes dhe konfliktit te armatosur, por edhe pas pushuarjes se ketyre gjendjeve , gjate tere kohes derisa roberit e luftes gjenden ne pushtetin e shtetit i cili i ka zene rob. Kjo ka ndodh edhe ndaj qindra shqiptareve te Kosoves qe jane mbajt per tri vite ne burgjet e Serbise. Kjo veper penale konsiderohet se kryhet kur dikush duke i shkelur te drejtat nerkombetare pas perfundimit te luftes apo konfliktit te armatosur urdheron apo kryen shtyerjen e paarsyeshme te lirimit te roberve te luftes apo te personave civil, denohet me burgim prej 6 muaj deri ne 5 vjet. Ligji parasheh tri forma te kesaj vepre penale; 1) sulmet e renda ne jeten, trupi e te zenit rob 2) detyrimi qe te sherbejne ne forcat e armatosura te armikut dhe 3) privimi nga e drejta ne gjykim te drejte dhe te paanshem. P-38. Veprat penale kunder jetes se njeriut dhe trupit Keto vepra jane nje nder inkriminimet me te rendesishme. Me keto vepra nenkuptojme veprat penale me te cilat personi privohet nga jeta apo i shkaktohet lendim trupor. Pasoja te ketyre veprave mund te jete demtimi apo rrezikimi. Veprat penale me te cilat demtohet (asgjasohet) jeta dhe trupi i njeriut ndahen ne dy grupe: Ne grupin e pare bejne pjese: 1) vrasja (neni 30); 2) vrasja ne afekt (neni 33); 3) vrasja nga pakujdesia (neni 34); 4) ngashnjimi dhe ndihma ne vetevrasje (neni 36); 5) dhe nderpreja e palejuar e shtatzanise (neni 37). Ne grupin e dyte bejne pjese: 1) plagosja e rende (neni 38); 2) plagosja e lehte (neni 39); 3) pjesemarrja ne rrahje (neni 40); 4) rrezikimi me mjet te rrezikshem gjate rrahjes ose grindjes (neni 41); 5) lenja ne rrezik (neni 42); 6) braktisja e personit te paafte (neni 43) 7) mosdhenia e ndihmes (neni 44). P-39. Vrasja Vrasja prej menyres se kryerjes , motiveve dhe personit qe eshte privuar nga jeta, ligji njeh tri lloje te vrasjeve; 1). Vrasje e rendomte; 2) Vrasje e kualifikuar; dhe 3) Vrasje e e privilegjuar. Vrasja ne menyre mizore – Me vrasje ne menyre mizore kemi te bejme ne rastet kur kryesi, me qellim, nderrmer aso veprime te cilat i shkaktojne dhembje te medha fizike dhe psikike viktimes, dhembje keto qe i tejkalojne dhembjet qe zakonisht shkaktohen gjate vrasjeve. Elementi objektiv qendron ne te shkaktuarit e mundimeve dhe dhembjeve, ndersa elementi subjektiv eshte vetedija, deshira qe te shkaktohen keto dhembje. Vrasja ne menyre dinake – Elementi objektiv ne kete veper eshte se kryesi vepron ne menyre te fshehte, ndersa elementi subjektiv qendron se vrasja kryhet ne menyre dinake, mashtruese, jo te sinqerte. Kjo vrasje mund te kryhet vetem nga dashja direkte. Vrasja kur rrezikohet jeta e ndonje personi tjeter – Vrasja e ketille konsiderohet kur kryesi per te kryer veperen e tille, perdor aso mjete ose vepron ne aso rrethana me c rast ve ne rrezik jeten edhe te ndonje personi tjeter. Fajesia per kete mund ti ngarkohet kryesit nese ka qene i vetedijshem per rrezikshmerine e permendur dhe nese e ka deshiruar ate, apo nese ka qene i vetedijshem per kete rrezikshmeri dhe eshte pajtuar me ate, pra nga dashja direkte dhe eventuale. Vrasja per interes – Me kete veper kuptojme pretendimin e paskrupullt egoist qe te fitohet pasuri. Kjo vrasje ekziston kur ajo kryhet me qellim te fitimit te ndonje dobie materiale. Vrasja me qellim te kryerjes ose fshehjes se ndonje veper tjeter penale – Kjo vrasje mund te kete dy forma: Forma e pare eshte kur kryesi e privon dike nga jeta me qellim qe te bej te mundshme kryerjen e vepres tjeter penale. Forma e dyte e kesaj vrasjeje konsiderohet nese kryesi e privon nga jeta dike me qellim qe te pengoj zbulimin e vepres penale qe e ka kryer me pare ose qe eshte duke e kryer. Vrasja nga motive te tjera te uleta – Me motive te uleta kuptojme motivet qe jane ne kundershtim te rrepte me rregullat socialo-etike dhe per to kryesi qortohet ashper ne aspektin moral.Vrasje e tille mund te jete vrasja me qellim te evitimit te pengeses per te vazhduar dashurine, etj. Vrasja e personit ushtarak ose zyrtar gjate ushtrimit te detyres se tij – Kjo vrasje ekziston kur dikush e privon nga jeta personin zyrtar apo ushtarak gjate kohes sa ai e ushtron detyren e tij. Ne pikpamje te fajsise kryesi gjithmone vepron me dashje. Vrasja me dashje e shume personave – Me kete vrasje kuptojme kur kryesi vret dy apo me shume persona. Keto vrasje duhet te kryhen nga dashja. Per shkak te rrethanave vecanerisht lehtesuese ne te cilat kryhen disa vrasje, ato kosniderohen si te privilegjuara. Si vrasje te privilegjuara numerohen vrasja ne afekt; vrasja nga pakujdeisa; dhe vrasja e foshnjes gjate lindjes. Vrasja ne afekt – apo qe ndryshe quhet edhe vrasje e provokuar ekziston kur kryesi pa fajin e tij eshte vene ne nje tronditje te forte psikike per shkak te sulmit apo fyerjes se rende nga ana e te vrarit. Tek vrasja ne afekt duhet te permbushen keto kushte: a) qe vrasja te jete kryer ne nje tronditje te forte psikike b) qe kryesi pa fajin e tij te kete rene ne nje gjendje te tille c) qe vrasja te jete kryer ne afekt. Vrasja nga pakujdesia – konsiderohet nese dikush eshte privuar nga jeta per shkak te pakujdesise se kryesit te vepres. Kjo veper konsiderohet si forme e lehte e vrasjes per shkak te formes se fajit me te cilin kryhet. Vrasja e foshnjes gjate lindjes – Kjo forme qendron ne privimin e femiut nga jeta nga ana e nenes se tij gjate lindjes apo menjehere pas lindjes gjersa zgjasin crregullimet e shkaktuara nga lindja. Subjekt i kesaj vepre mund te jete vetem e ema. Neqoftese ketu paraqitet edhe ndonje person i cili i ndihmon nenes ne kryerjen e vepres, ai do te gjykohet per vrasje te rendomte apo te rende. Viktime e kesaj vepre mund te jete vetem femiu i lindur gjalle. Konsiderohet se crregullimet pas lindjes mund te zgjasin 24 ore. P-40. Plagosjet trupore Plagosjet trupore jane vepra penale me te cilat demtohet integriteti trupor apo shendeti i personave. Varesisht prej peshes se pasojes, ne legjislacionin tone penal njihen dy lloje te plagosjes:a) plagosje e rende trupore; b) plaogsje e lehte trupore. PLAGOSJA E RENDE TRUPORE – Ne ligjin tone jane parapa kater lloje te plagosjes se rende trupore: 1)Plagosja e rende trupore e rendomte – kryhet ne keto raste: nese nuk eshte bere rrezikimi konkret per jeten e te demtuarit por ka ekzistuar vetem rreziku abstract; nese eshte asgjesuar apo pergjithmone eshte demtuar nje pjese e trupit apo ndonje organ i njeirut; nese te demtuarit i shkaktohet paaftesia per pune por jo kronike; nese demtohet shendeti rende por jo ne menyre kronike; nese pasoja ka shkaktuar deformitet por qe nuk paraqet shemtim. 2)Plagosja trupore vecanerisht e rende – kryhet nese shte vene ne rrezik jeta e te demtuarit; pergjithmone eshte demtuar ndonje pjese e trupit apo ndonje organ i rendesishem i te demtuarit; pergjithmone eshte shkaktuar paaftesia per pune e te demtuarit; pergjothmone eshte demtuar shendeti i njeriut; dhe pergjithmone eshte shkaktuar shemtimi i njeriut. 3)Plagosja e rende trupore e kualifikuar me pasoje te vdekjes – kjo veper konsiderohet se eshte kryer nese per shkak te plagosjes se redne shkaktohet vdekja e te demtuarit. 5)Plagosja e rende trupore ne afekt – konsiderohet se eshte kryer ne rastet kur ndonjera nga plagosjet e renda eshte kryer ne afekt. PLAGOSJA E LEHTE TRUPORE – Ne Ligjin tone njihen dy lloje te plagosjeve te lehta trupore: 1) plagosja e lehte trupore e rendomte dhe 2) plagosja e lehte trupore e rrezikshme. Plagosja e lehte trupore e rendomte – ekziston nese: nuk eshte rrezikuar jeta e te demtuarit; nese nuk eshte asgjesuar pergjithmone apo ne mase te konsiderueshme ndonje pjese e trupit; nese nuk eshte shkaktuar paaftesia kronike apo e perkohshme per pune; nese nuk eshte shkaktuar shemtimi e as deformiteti i te demtuarit. Plagosja e lehte trupore e rrezikshme – ekziston kur plagosja eshte shkaktuar me arme, me mjet te rrezikshem apo me ndonje mjet tjeter te pershtatshem qe te shkaktoje plagosje te rende. P-41. Veprat penale kunder lirive dhe te drejtave te njeriut dhe qytetarit Ne keto vepra hyjne 1) cenimi i barazise se qytetareve; 2) dhuna; 3) privimi i kunderligjshem i lirise; 4) nxjerrja e deklaratave me shtrengim. CENIMI i BARAZISE SE QYTETAREVE – konsiston ne mohimin apo kufizimin e te drejtave te qytetareve ne baze te dallimit kombetar, racor apo fetar. Objekt i kesaj vepre eshte barazia e qytetareve, ndersa si subject apo si kryes i vepres penale, per shakk te natyres se kesaj vepre mund te jete personi zyrtar, dhe personat me autorizime te posacme ne organet e pushtetit. DHUNA – konsiderohet se kryhet kur dikush ne menyre te palejuar dhe me dhune ndikon ne vullnetin e personit tjeter. Dhuna eshte perdotim i forces fizike ndaj viktimes. Gjithashtu konsiderohet si dhune kur ndokush i jep personit kunder vullnetit te tij mjete narkotike apo e perdor hipnozen. PRIVIMI i KUNDERLIGJSHEM i LIRISE – ekziston kur dikush e e mbyll tjetrin ne menyre te kunderligjshme , e mban te mbyllur apo ne ndonje menyre tjeter ia kufizon te drejten e qarkullimit. Objetk i kesaj vepre penale eshte liria. Kjo veper ben pjese ne veprat penale permanente dhe mund te kryhet me dashje direkte apo eventuale. NXJERRJA E THENIEVE APO DEKLARATAVE ME SHTRENGIM – kryhet nese personi zyrtar, gjate ushtrimit te detyres we perdor dhunen, kanosjen apo ndonje mjet tjeter te palejueshem me qellim qe te nxjerr nga deklarate nga i pandehuri, deshmitari, eksperti apo ndonje person tjeter. Veprat mund te kryhen ne sxecilen procedure zyrtare. Kryes i kesaj vepre mund te jete vetem personi zyrtar i cili eshte i autirzuar per ti marre ne pyetje personat e permendur. P-42. Veprat penale kunder nderit dhe autoritetit Nderi dhe autoriteti jane dy vlera te cilat edhe pse te vecuara nuk mund te ndahen nga njera tjetra. Subjekt i vleres se nderit mund te jete cdo person fizik. Lidhur me personat e vdekur konsiderohet se ata nuk mund te jene posedues te nderit dhe autoritetit, por ne vend te tyre per keso vepra penale mund te ngrisin padi private anetaret e familjes. Vecori e ketyre veprave eshte se per keto vepra personi mund te ndiqet vetem me padi private. Ne llojin e ketyre veprave numerohen 1) fyerja; dhe 2) shpifja. FYERJA – Perkufizohet si nje deklarate me te cilen nje person perbuzet apo nencmohet. Me fjale te tjera i cenohet dinjiteti. Fyerja mund te kryhet ne menyre te ndryshme: a) me fjale (fyerja verbale) e cila mund te jete me goje apo me shkrim b) me vepra (fyerja reale) e cila mund te jete me peshtym, shpulle, etj c) fyerja me shenja apo gjeste . Forme e rende e fyerjes konsiderohet ne rastet kur ajo kryhet me ane te shtypit, radios, televizorit, dhe mjeteve tjera te informimit publik, apo ne ndonje tubim publik. Kryesit te kesaj vepre gjykata mund tia shqiptoj verejtjen gjyqesore. SHPIFJA – Konsiderohet nxjerrja apo perhapja e gjerave te paverteta qe mund tia demtojne personit nderin dhe autoritetin. Pra per te ekzistuar shpifja duhet qe gjerat te cilat thuhen te jene te paverteta. Keto te paverteta mund ti takojne se kaluares apo te tashmes. Kryes i kesaj vepre mund te jete cdo person. Sikurse tek fyerja, edhe te shpifja forma me e rende e shpifjes eshte nese ajo behet permes mjeteve te informimit apo ne ndonje tubim publik. Edhe ne keto raste gjykata mund te shqiptoj verejtjen gjyqesore. P-43. Veprat penale kunder dinjitetit dhe moralit Ne kete kategori te veprave numerohen 1) maredhenia seksuale me dhune; dhe 2) maredhenia seksuale me personin e paafte. Maredhenia seksuale me dhune – konsiderohet se kryhet ne rastet kur mashkulli e detyron femren me te cilen nuk gjindet ne martese ne maredhenie seksuale duke e perdor dhunen apo kanosjen. Subjekt i kesaj vepre mund te jete vetem mashkulli. Femra nuk mund te jete subjekt i vepres, por ajo mund te jete vetem bashkpuntore, ndihmese apo shtytese. Dhuna e cila perdoret tek keto vepra penale mund te jete fizike dhe psiqike. Format me te renda te ketyre veprave jane nese: - per shkak te kesaj vepre femres i eshte shkaktuar lendim i rende trupor apo vdekje. - Nese e vepra eshte kryer nga shume persona. - Nese vepra eshte kryer posacerisht ne menyre brutale apo poshteruese. Kjo veper penale mund te kryhet vetem me dashje dhe ketu mjafton edhe dashja eventuale. Maredhenia seksuale me personin e paafte – Kjo veper penale kryhet ndaj femres se paafte me te cilin kryesi i vepres nuk jeton ne martese. Dallimi i kesaj vepre nga maredheniet seksuale me dhune dallon sepse ketu nuk perdoret dhuna dhe kanosja sepse tek personat e paafte nuk ekziston rezistenca. Ne qoftese tek keto raste perdoret edhe dhuna, atehere nuk themi se behet fjale per bashkim te veprave penale por behet fjale vetem per vepren penale maredhenia seksuale me dhune, ndersa paaftesia e femres merret vetem si rrethane renduese. Kryes i kesaj vepre mund te jete vetem mashkulli. Pervec ketyre dy veprave, ne legjin tone penal jane parapa edhe disa vepra te tjera si: Vepra seksuale te detyruara; sulmi seksual; shfrytezimi seksual; abuzimi seksual i personave me paaftesi mendore; abuzimi i femiut; nxitja e prostitucionit; tregtimi i materialit pornografik te femijeve; etj. P-44. Veprat penale kunder pasurise. Karakterisitke e ketyre veprave eshte se ato jane te drejtuara kah pasuria, me qellim te perfitimit pasuror te tjetrit. VJEDHJA – ze vend qendror ne kete grup te veprave penale. Vjedhja konsiderohet se kryhet ne rastet kur ndokush e merr pasurine e huaj te tundshme me qellim qe vetit apo tjetrit ti sjell dobi pasurore te kunderligjshme. Objekt i vjedhjes mund te jete vetem pasuria e tundshme. Per te ekzistuar vjedhja pasuria duhet te jete e huaj. Nese sendi nuk eshte ne pronesi te askujt apo nese eshte i braktisur atehere nuk behet fjale per vjedhje. Lidhur me fajesine kjo veper mund te kryhet vetem me dashje. Nese kryesi ia kthen pasurine eprsonit te demtuar para se te filloj procedura nda tij, ligji e ka parapare qe ai person mundet edhe te lirohet. Ekzistojne disa forma te vjedhjes: VJEDHJA E RENDE – Per tu konsideruar nje veper vjedhje e rende, duhet ekzistuar 6 rrethana: 1). Vjedhja e kryer me thyerje ose depertim me thyerje ne ndertesat e mbyllura, dhoma, arka, ormane, apo hapsira te tjera te mbyllura. 2) vjedhja e kryer nga shume persona te cilet jane te bashkuar per kryerjen e vjedhjeve. 3) Vjedhja e kryer ne menyre posacerisht te rrezikshme apo te vrazhde 4) Vjedhja e kryer nga personi i cili me vete ka pas arme apo mjet te rrezikshem per sulm apo per mbrojtje. 5) Vjedhja e kryer gjate kohes se vershimeve, zjarrit, termetit apo fatkeqesive te ngjajshme. 6) Kryerja e e vjedhjes duke shfrytezuar paaftesine apo gjendjen teper te rende te personit tjeter. Tek keto vepra rrethane e posacme renduese paraqitet nese vlera e sendeve te vjedhura eshte e madhe. Lidhurn me fajsine, kjo veper kryhet me dashje. VJEDHJA GRABITCARE – Ekziston ne rastet kur personi i hasur ne vjedhje duke vjedh e perdor dhunen apo kanosjen se aty per aty do ta sulmoj jeten apo trupin me qellim qe sendin e vjedhur ta mbaj. Kjo vjedhje dallohet nga vjedhja e rendomte sepse ketu perdoret dhuna apo kanosja per tu mbajtur sendi i vjedhur. Kjo veper kryhet me dashje. GRABITJA – Konsiderohet se kryhet ne rastet kur vjedhja kryhet duke e perdor dhunen apo kanosjen se aty per aty do tia sulmoj jeten apo trupin me qellim qe te pervetsoj pasuirne e cila vetit apo tjetrit ti sjell dobi pasurore te kunderligjshme. Sikurse vjedhja grabitcare edhe kjo veper eshte e rpebere sepse perbehet nga vjedhja dhe dhuna apo kanosja. RASTET E RENDA TE VJEDHJES GRABITQARE DHE TE GRABITJES – Keto forma ekzsitojne ne rastet kur gjate kryerjes se ketyre veprave ndonje personi i eshte shkaktuar me dashje lindimi i rende trupor apo nese me dashje ndonje person eshte privuar nga jeta. SHPERDORIMI i PASURISE SE HUAJ – Kjo veper penale kryhet kur dikush e pervetson sendin e huaj te tundshem te cilin e posedon ne menyre te ligjshme. Si forme e rende e kesaj vepre ekzisotn kur kete veper e kryen kujdestari. Kjo veper kryhet me dashje . MASHTRIMI – Kryhet ne rastet kur dikush duke i rpezentuar faktet e rrejshme apo duke i mshefur faktet, e sjell tjetrin ne lajthim apo e mban ne lajthim me crast e shtyen qe te nderrmer ndonje veprim ne dem te pasurise se vet apo te huaj, e me qelim te pervetesimit pasuror ne menyre te kunderligjshme. Kjo veper zakonisht kryhet me dashje direkte. Kjo veper i ka dy forma: 1) mashtrim me qellim te perfitimit pasuror te kunderligjshem; dhe 2) mashtrim me qellim te shkaktimit te demtimit te pasurise se tjetrit. P-45. Veprat penale kunder ekonomise Mosrespektimi i masave te intervenimit te shtetit te cilat jane percaktuar me ligj, paraqesin vepra penale kunder ekonomise. Ne keto vepra hyjne: Veprimtaria e pandergjegjshme ne ekonomi – mund ta kryej personi pergjegjes ne personin juridik ne rastet kur e shkel ligjin, edhe pse ka qene i vetedijshem per pasojen. Kjo veper mund te perfshij nje zingjir te tere te sjelljeve te pandergjegjshme . Vepra konsiderohet se eshte kryer nese shkaktohet pasoja ndaj personit juridik. Kryes i kesaj vepre mund te jete vetem personi pergjegjes ne personin kuridik. Ndersa sa i perket fajesise, kjo veper kryhet me dashje apo nga pakujdesia. Shkaktimi i falimentimit – kryhet nese personi pergjegjes me sjelljet e veta joadekuate e sjell nderrmarjen apo personin juridik ne falimentim. Lidhur me fajesine, kryesi kete veper e kryen me dashje apo nga pakujdesia. Fshehja e tatimit – kryhet kur dikush me qellim jep te dhena te rrejshme per te ardhurat e tij apo per pasurine e tij me qellim qe ti shmanget paguarjes se tatimit e nga i cili tatim varet buxheti i nje shteti. Si forme e rende e kesaj vepre, sipas projektligjit tone konsiderohet nese shuma e obligimit i cili nuk paguhet eshte me e madhe se 30.000 dm. Kjo veper kryhet me dashje direkte apo eventuale. P-46. Veprat penale kunder rendit publik dhe qarkullimit juridik Keto vepra ndahen ne: 1) vepra penale kunder organeve te administrates shteterore. 2) vepra penale kunder rendit publik dhe qetesise. 3) vepra penale kunder qarkullimit juridik. Veprat penale kunder organeve te administrates shteterore – Ne keto vepra hyjne rastet kur pengohet puna e personit zyrtar qe te kryej ndonje veprim zyrtar duke e perdor dhunen apo kanosjen; heqja apo demtimi i vules apo shenjes zyrtare; sulmi ndaj personit zyrtar gjate ushtrimit te detyres se sigurimit, etj. Poashtu ne kete grup hyjne edhe rastet e padegjueshmerise ndaj vendimeve dhe urdheresave te organeve te pushtetit. Pastaj hyjne edhe veprat penale te uzurpimit te funksioneve te organeve te pushtetit. Veprat penale kunder rendit publik dhe te qetesise –Me rend publik dhe qetesi kuptohet siguria juridike dhe siguria e qytetareve. 1.Veprat penale kunder qetesise publike jane te drejtuara kunder qetesise dhe sigurise se qytetareve. Ne kete grup hyjne : bashkimi kriminal, mbajtja e armeve pa leje dhe te materieve plasese, furnizimi me arme me qellim tekryerjes se vepres penale; etj. 2. Veprat penale kunder rendit publik –hyjne posedimi apo shfrytezimi pa leje i radiostacionit; sjellja huligane; luajtja bixhoz; demtimi i varreve, etj. 3.Veprat penale kunder qarkullimit juridik- kane te bejne me falsifikimin e parave, letrave me vlere, simboleve me te cilat shenohen sendet e caktuara, etj. Kjo veper mund te kryhet ne tri forma: me mbarim te dokumentit, ndryshim te dokumentit te vertete; dhe perdorim te dokumentit te rreme apo te ndryshuar si te vertete. Si forme e rende e kesaj vepre eshte falsifikimi i dokumentit publik, testamentit, kambialit, cekut, regjistrat publik apo zyrtare, etj. P-47. Veprat penale kunder detyres zyrtare Keto vepra zakonisht kryhen gjate ushtrimit te detyres zyrtare. Ne keto vepra numerohen: Keqperdorimi i pozites zyrtare apo autorizimit zyrtar – behen: duke e shfrytezuar poziten zyrtare apo autorizimet; duke i tejkaluar autorizimet zyrtare; dhe duke mos i ushtruar detyrat zyrtare. Kryes i kesaj vepre mund te jete personi zyrtar, personi pergjegjes ne organizaten punuese apo personi tjeter juridik. Forme e rende e kesaj vepre konsiderohet nese me rastin e kryerjes se kesaj vepre shkaktohet dem i konsiderueshem, e ky dem kosniderohet nese kalon vleren mbi 5.000euro e si forme e rende mbi 10.000euro. Mashtrimi ne detyre – kryhet ne rastet kur personi zyrtar me qellim qe vetin apo tjetrit ti sjelle pasuri te kunderligjshme, paraqet llogari te rreme apo ne menyre tjeter e ve ne lajthim personin e autorizuar. Kryes i kesaj vepre eshte vetem personi zyrtar. Lidhur me fajsine kjo veper kryhet vetem me dashje. Forme e rende paraqitete nese me pagesen e kunderligjshme eshte realizuar fitim pasuror mbi 5.000 euro e si forme me e rende mbi 10.000 euro. Marrja e ryshfetit – Ryshfeti eshte unaza me e forte midis korupsionit dhe kriminalitetit. Marrja e mitos paraqitet ne tri forma: korupsion i drejte pasiv; korupsioni jo i drejte pasiv; dhe korupsioni imepastajme pasiv. Korupsioni i drejte pasiv kryhet kur personi zyrtar publik kerkon apo merr dhurate ose ndonje perfitim tjeter per vete apo per tjetrin Korupsioni jo i drejte pasiv kryhet kur zyrtari publik kerkon apo merr dhurate per vete apo tjetrin dhe per kete kryen ndonje pune ne kuader te azutorizimeve te veta, e te cilin autorizim nuk guxon ta kryej. Korupsioni i mepastajm pasiv kryhet kur personi zyrtar kerkon apo merr dhurate pas kryerjes se vepres ne baze te autorizimeve te tij e te cilin veprim nuk ka guxuar ta kryej. Dhenia e ryshfetit – konsiston ne dhenien e dhurates apo kur i premtohet se do ti ipet dhurate apo ndonje perfitim tjeter. Kryes i kesaj vepre mund te jete cdo person. Zbulimi i sekretit zyrtar – kryhet ne rastet kur personi zyrtar pa autorizim i kumton tjetrit apo i dorezon tjetrit te dhena qe paraqesin fshehtesi . Objekt i kesaj vepre jane te dhenat qe paraqesin secret zyrtar. Lidhur me fajesine kjo veper penale mund te kryhet me dashje por edhe nga pakujdesia. Kur kryhet nga pakujdesia, kryesi denohet me lehte. Falsifikimi i dokumentit zyrtar – kryhet kur personi zyrtar ne dokumkentin zyrtar shenon te dhena apo shenime te rreme, apo me nenshkrimin apo vulen e vet e legalizon dokumentin me te dhena e shenime te paverteta. Rasti i trete eshte kur personi zyrtar me vetedije e perdor dokumentin zyrtar te rreme , d.m.th. me te dhena po shenime te rreme. Kjo veper mund te kryhet vetem me dashje. P-48. Veprat penale kunder sigurise ne komunikacion publik Pasoje e ketyre veprave eshte shkaktimi i rrezikut per jeten, trupin apo pasurine me vlere te madhe. Ketu hyjne rrezikimi i komunikacionit dhe rrezikimi i komunikacionit publik per shkak te dehjes. Rrezikimi i komunikacionit publik– Kjo veper i referohet komunikacionit ne rruge, hekurudhe, uje, me tramvaj, trolebus ose komunikacion me leteferik. Rrezikimi i komunikacionit rrugor konsiderohet se kryhet kur pjesemarresi ne rruge nuk i permbahet dispozitave te transportit publik dhe me kete e rrezikon komunikacionin publik duke e sjell ne rrezik jeten e njerezve apo pasurine me permasa me te medha. Nuk konsiderohet se ekzisotn kjo veper nese eshte shkaktuar me traktor, apo ndonje makine tjeter bujqesore ne livadh apo are. Lidhur me fajesine, kjo veper mund te kryhet nga dashja dhe pakujdesia. Rrezikimi i komunikacionit publik per shkak te dehjes – drejtimi i automjetit ne gjendje te dehur poashtu konsiderohet si sjellje kunder dispozitave ne komunikacion publik. n Pra per kete veper duhet plotesuar disa kushte:qe automjeti te drejtohet nen ndikimin e alkoolit apo mjeteve te tjera joshese; qe per shkak te kesaj gjendjeje vozitesi duhet te jete haptas i paafte per vozitje te sigurte; dhe qe me kete te vehet ne rrezikjeta apo trupi apo pasuria me vellim te madh. Kjo veper mund te shkaktohet vetem ne komunikacionin rrugor. Konsiderohet se vozitesi eshte ne gjendje te dehur nese ne gjak ka me teper se 0,5 promila te alkoolit. Keto te dhena konstatohen me analizen e gjakut dhe te urines. Si substanca joshese numerohen drogat dehese dhe substanca tjera qe ndikojne ne sistemin nervor te personit.