Gjumi është një gjëndje e natyrshme pushimi i rregullt trupor. Fenomen universal i vëzhguar tek të gjithë qeniet njerzore gjitarët, zogjtë dhe peshqit. Gjumi është e kundërta e zgjimit. Gjumi nuk është një gjendje e pavetëdijshme, por më tepër, një gjendje prehjeje trupore e mendore, që karakterizohet nga një zvogëlim i vullnetshëm i lëvizjeve trupore, rënie e reaksioneve ndaj ngacmimeve të jashtme, një nivel i lartë i anabolizmit (ripërtëritjes së qelizave), dhe një nivel i ulët i katabolizmit (shkatërrimit të qelizave). Gjumi është vetëm një gjendje e tjetërsuar e vetëdijes, e kundërt me të qenurit i pavetdijshëm.
Gjumi ndikohet nga ritmi ditor, dhe ndodh çdo 24-orë, (megjithëse ora e brendshme (ora biologjike) e njeriut zakonisht shkon ne cikle24,5--25,5 orë) dhe nga shkaqe hormonale dhe rrethanore. Ky ritëm apo cikël rregullohet çdo ditë (d.m.th, çdo 24 orë), dhe ky cikël ndikohet nga shume ngacmime, në të shumtën nga shkaqe të njohura që kanë të bëjnë me dritën diellore, pra ciklin ditë - natë. Nga ky cikël varet niveli i melatoninës, i cili rritet gjithmonë, kur ne biem të flemë. Gjumi është funksion ripërtëritës i trupit dhe trurit siç vërehet nga shume simptoma (shenja) te keqfunksionimit qe haset kur kafshët nuk mund të flenë. Në të vërtetë, megjithëse gjumi është paraqitur si një gjendje e dukshme qetësie, gjatë kësaj gjendjeje ndodhin ndryshime të ndërlikuara në nivelin trunor qe nuk mund të shpjegohen vetëm me një gjendje të thjeshtë pushimi trupor e mendor. Për shembull, janë disa qeliza trunore qe ne disa faza te gjumit kane një veprimtari 5-10 herë më të lartë në krahasim me zgjimin.
Dy veçori themelore dallojnë gjumin me gjendjen e të qenit zgjuar:
1.E para është qe gjumi ngre një pengesë perceptive (rrokëse) midis botës së vetedijshme dhe botës së jashtme,
2 E dyta është qe një ngacmim shqisor (p.sh. një zhurmë e forte) mund ta tejkalojë këtë pengesë dhe ta zgjojë të fjeturin.
TEORI MBI GJUMIN
Sipas William C. Dement (1960) tregon se, mungesa e gjumit me “lëvizjet e shpjeta të syrit” sjell si pasojë ndryshime të personalitetit, ankth të shtuar dhe irritueshmëri.
Studiuesit në Universitetin e Warwick dhe University College Londër kanë zbuluar se mungesa e gjumit mund të jete rreziku i vdekjes nga sëmundjet kardiovaskulare, por edhe e fjetura shumë mund të jetë gjithashtu i lidhur me dyfishimin e rrezikut të vdekjes, edhe pse nuk kryesohet nga sëmundje kardiovaskulare
Profesor Françesko Cappuccio tha: "gjumë i shkurtër është treguar të jetë një faktor rreziku për shtim në peshë, hipertensionit dhe diabetit tip 2, nganjëherë çon në vdekshmëri.
Sipas Greiser, Greenberg dhe Harrison (1972) njoftuan se privimi nga gjumi me “lëvizje të shpejtë të syve” prodhonte deficitet në kujtimin e fjalëve të lidhura emocionalisht.
Sipas Hartmann (1973) gjumi me “lëvizjet e shpejta të syve” është i rëndësishëm për konsolidimin e kujtesës, veçanërisht kur është i pranishëm stresi.
Madje sipas Crich dhe Mitchison (1983) funksionimi i gjumit me “lëvizjet e shpejta të syve” pastrojnë trurin nga kujtime që mund të ndërhyjnë te mendimi normal dhe kujtesa. Kjo është arsyeja se pse ne nuk mbajmë mend shumë nga ëndrrat tona.
Sipas studiuesve te tjere gjumi ndihmon trupin tonë të ruajtur dhe rivendosur energji duke ngadalësuar metabolizmin tonë. Duke ulur metabolizmin tonë, ne kemi ruajtur energjinë.Ndërsa ne fle, proceset e të mësuarit të trurit janë të fikur.
Madje sipas Crich dhe Mitchison (1983) funksionimi i gjumit me “lëvizjet e shpejta të syve” pastrojnë trurin nga kujtime që mund të ndërhyjnë te mendimi normal dhe kujtesa. Kjo është arsyeja se pse ne nuk mbajmë mend shumë nga ëndrrat tona.
Sipas studiuesve te tjere gjumi ndihmon trupin tonë të ruajtur dhe rivendosur energji duke ngadalësuar metabolizmin tonë. Duke ulur metabolizmin tonë, ne kemi ruajtur energjinë.Ndërsa ne fle, proceset e të mësuarit të trurit janë të fikur.
Teoritë e të nxënit
Neuronet që janë të përfshirë në kujtesën dhe të mësuarit të vëmendshëm të bëjë pushim në gjumë, posaçërisht gjatë REM. Ndoshta kjo është arsyeja pse ndihemi mendërisht mprehtë kur kemi pasur një natë të mirë gjumi, krahasuar me mënyrën se si ne mendojmë, pasi qëndrojnë të gjithë natën e gjatë .
Neuronet që janë të përfshirë në kujtesën dhe të mësuarit të vëmendshëm të bëjë pushim në gjumë, posaçërisht gjatë REM. Ndoshta kjo është arsyeja pse ndihemi mendërisht mprehtë kur kemi pasur një natë të mirë gjumi, krahasuar me mënyrën se si ne mendojmë, pasi qëndrojnë të gjithë natën e gjatë .
Gjumi REM luan një rol në ruajtjen dhe konsolidimin e kujtesës. Shumë studime mbështesin këtë teori
Dy grupe të nxënësve, të cilët kishin mësuar materiale të njëjtën mbrëmje më parë.ku njëri grup ishte i privuar nga gjumi REM gjatë një nate, grupi tjetër fjetur normalisht pa ndërprerje. Grup me privimin e gjumit REM treguan se mbajtja e tyre e materialit të lexuar ishte e varfër në krahasim me grupin tjetër që fjeti pa ndërprerje. . .
Megjithatë, teoritë e tjera thonë se, gjumi REM është projektuar veçanërisht për të hequr informacione te padobishme nga kujtesa. Kjo teori sugjerojnë se ajo është e një rëndësie të barabartë për të hequr pjesen e padëshiruar te informacionit dhe për të ruajtur të dhëna të rëndësishme. Memorja ka për të punuar dy mënyra: një për ruajtje të informacionit të rëndësishme dhe një për heqjen e informacionit të parëndësishëm.
Teoritë zhvillimore
Teori të tjera thonë se gjumi luan një rol në zhvillimin e trurit.Gjumi REM është një komponent kryesor i gjumit për foshnjat në utero dhe foshnjat.Një tjetër teori propozon se gjumi është një sjellje adaptive për të na mbajtur larg nga probleme gjatë natës. Në një mjedis natyror në errësirën e natës, ne nuk mund të kryejmë të njëjtat aktivitete ashtu si gjate dites.Pra, duke fjetur, ne thjesht të përmbahemi nga të qenit aktiv.
Teori të tjera thonë se gjumi luan një rol në zhvillimin e trurit.Gjumi REM është një komponent kryesor i gjumit për foshnjat në utero dhe foshnjat.Një tjetër teori propozon se gjumi është një sjellje adaptive për të na mbajtur larg nga probleme gjatë natës. Në një mjedis natyror në errësirën e natës, ne nuk mund të kryejmë të njëjtat aktivitete ashtu si gjate dites.Pra, duke fjetur, ne thjesht të përmbahemi nga të qenit aktiv.
Një studim i fundit në lidhje me gjumin ka nxjerrë në dritë që disa njerëz kanë pësuar një mutacion gjenetik në një gjen që duket se luan një rol shumë të rëndësishëm në caktimin e orëve të gjumit për qeniet njerëzore.
Shkencëtarët kanë studiuar një familje të madhe në Kaliforni dhe zbuluan se mamaja dhe e bija e saj kishin një zakon. Ato çoheshin në orët e para të mëngjesit dhe kjo pa ndonjë efekt të keq të dukshëm.
Zakonisht ato binin për të fjetur në 10.30 dhe çoheshin në 4.00. Studiuesit morën mostra gjaku nga e gjithë familja dhe analizuan ADN-në e tyre për të zbuluar ndonjë gjurmë të çrregullimit dhe vunë re se ato kishin pësuar një mutacion në një gjen të njohur si hDEC2, që është i njohur për ndikimin edhe në gjenet e tjera dhe lidhet mbi të gjitha me ndikimin që ka për të kontrolluar gjumin.
Anëtarë të tjerë të familjes që bënin një gjumë të gjatë nuk e kishin pësuar këtë mutacion. Ata flinin rregullisht 8 orë në ditë, në vend të 5 orëve që flinin mamaja dhe vajza. Për të qenë të sigurt se hDEC2 ka të bëjë vërtetë me kohëzgjatjen e të gjumit, shkencëtarët futën me shumicë gjenin në fjalë në një mi dhe panë se ai nisi të kishte të njëjtat zakone, si edhe gratë, pra të flinte shumë pak. Sipas shkencëtarëve, në trupin tonë ka një sistem që na dikton se sa nevojë për gjumë kemi.
Por ajo që shkencëtarët nuk e dinë është se si arrihet në këtë përfundim. Por sipas studimit doli në pah se njerëz të ndryshëm kanë nevoja të ndryshme për gjumë. Në vitin 1999 shkencëtarët identifikuan ekzistencën e një gjeni, ose më saktë ndryshimin mutacional brenda një gjeni.
Ky ndryshim kodicionon kohën që kalojmë në gjumë, zakonin për të fjetur herët, apo për t‘u çuar vonë. Në bazë të këtij zbulimi u bë një klasifikim në lidhje me grupmoshat dhe orët përkatëse të gjumit që ka nevojë secila prej tyre.
Shtat moshat e gjumit
1. Gjumi te të sapolindurit ndodh gjatë gjithë ditës, por ndjek një cikël të çrregullt.
2. Bebet mes 3 dhe 11 muajve të parë të jetës zakonisht nisin të fl enë ca orë
Shkencëtarët kanë studiuar një familje të madhe në Kaliforni dhe zbuluan se mamaja dhe e bija e saj kishin një zakon. Ato çoheshin në orët e para të mëngjesit dhe kjo pa ndonjë efekt të keq të dukshëm.
Zakonisht ato binin për të fjetur në 10.30 dhe çoheshin në 4.00. Studiuesit morën mostra gjaku nga e gjithë familja dhe analizuan ADN-në e tyre për të zbuluar ndonjë gjurmë të çrregullimit dhe vunë re se ato kishin pësuar një mutacion në një gjen të njohur si hDEC2, që është i njohur për ndikimin edhe në gjenet e tjera dhe lidhet mbi të gjitha me ndikimin që ka për të kontrolluar gjumin.
Anëtarë të tjerë të familjes që bënin një gjumë të gjatë nuk e kishin pësuar këtë mutacion. Ata flinin rregullisht 8 orë në ditë, në vend të 5 orëve që flinin mamaja dhe vajza. Për të qenë të sigurt se hDEC2 ka të bëjë vërtetë me kohëzgjatjen e të gjumit, shkencëtarët futën me shumicë gjenin në fjalë në një mi dhe panë se ai nisi të kishte të njëjtat zakone, si edhe gratë, pra të flinte shumë pak. Sipas shkencëtarëve, në trupin tonë ka një sistem që na dikton se sa nevojë për gjumë kemi.
Por ajo që shkencëtarët nuk e dinë është se si arrihet në këtë përfundim. Por sipas studimit doli në pah se njerëz të ndryshëm kanë nevoja të ndryshme për gjumë. Në vitin 1999 shkencëtarët identifikuan ekzistencën e një gjeni, ose më saktë ndryshimin mutacional brenda një gjeni.
Ky ndryshim kodicionon kohën që kalojmë në gjumë, zakonin për të fjetur herët, apo për t‘u çuar vonë. Në bazë të këtij zbulimi u bë një klasifikim në lidhje me grupmoshat dhe orët përkatëse të gjumit që ka nevojë secila prej tyre.
Shtat moshat e gjumit
1. Gjumi te të sapolindurit ndodh gjatë gjithë ditës, por ndjek një cikël të çrregullt.
2. Bebet mes 3 dhe 11 muajve të parë të jetës zakonisht nisin të fl enë ca orë
edhe natën.
3. Të miturit mes 1 dhe 3 vjeç kanë nevojë për 12 deri në 14 orë gjumë dhe
dremitje të vogla gjatë ditës.
4. Fëmijët e moshës parashkollore nisin të kenë ankthe dhe frikë gjatë natës.
5. Problemet me gjumin te fëmijët e moshës 12 vjeç kanë të bëjnë me televizorin
dhe kompjuterin.
6. Adoleshenca lidhet me orët e gjata të gjumit dhe mendohet se kjo është e
nevojshme për zhvillimin.
7. Sa më shumë kalon mosha, aq më pak flenë njerëzit.
3. Të miturit mes 1 dhe 3 vjeç kanë nevojë për 12 deri në 14 orë gjumë dhe
dremitje të vogla gjatë ditës.
4. Fëmijët e moshës parashkollore nisin të kenë ankthe dhe frikë gjatë natës.
5. Problemet me gjumin te fëmijët e moshës 12 vjeç kanë të bëjnë me televizorin
dhe kompjuterin.
6. Adoleshenca lidhet me orët e gjata të gjumit dhe mendohet se kjo është e
nevojshme për zhvillimin.
7. Sa më shumë kalon mosha, aq më pak flenë njerëzit.
Çrregullimet e gjumit
a. disomnitë kemi insomnia (pagjumësia) dhe hipërsomnia, simptoma kryesore është çrregullimi i sasisë dhe cilësisë së gjumit të bërë.
1. Insomia nuk është asgjë tjetër përveç kërkesë e madhe për ilaçe gjumi është një simptomë e përhapjes së gjerë të insomnisë,pamundësisë për të zënë gjumi.
Disa insomniakë i zë gjumi lehtë, por shohin ëndrra sikur janë të zgjuar. Si rrjedhojë, kur zgjohen, ata ndjehen sikur po përpiqeshin ende që të flinin.
Të tjerët e kanë të vështirë që t’i zërë gjumi për shkak të ankthit, frikës, stresit, depresionit, ose problemeve të tjera. Droga po ashtu mund të çrregullojë ciklin normal të gjumit.
Disa inspomiakë vuajnë nga një gjendje e njohur si apnea e gjumit. Ata i zë gjumi lehtë, por pastaj u ndalet frymëmarrja dhe zgjohen duke gulçuar për ajër. Ata mund të zgjohen disa qindra herë gjatë nate.
a. disomnitë kemi insomnia (pagjumësia) dhe hipërsomnia, simptoma kryesore është çrregullimi i sasisë dhe cilësisë së gjumit të bërë.
1. Insomia nuk është asgjë tjetër përveç kërkesë e madhe për ilaçe gjumi është një simptomë e përhapjes së gjerë të insomnisë,pamundësisë për të zënë gjumi.
Disa insomniakë i zë gjumi lehtë, por shohin ëndrra sikur janë të zgjuar. Si rrjedhojë, kur zgjohen, ata ndjehen sikur po përpiqeshin ende që të flinin.
Të tjerët e kanë të vështirë që t’i zërë gjumi për shkak të ankthit, frikës, stresit, depresionit, ose problemeve të tjera. Droga po ashtu mund të çrregullojë ciklin normal të gjumit.
Disa inspomiakë vuajnë nga një gjendje e njohur si apnea e gjumit. Ata i zë gjumi lehtë, por pastaj u ndalet frymëmarrja dhe zgjohen duke gulçuar për ajër. Ata mund të zgjohen disa qindra herë gjatë nate.
Bllokimi i kalimit të ajrit nga shtendosja e muskujve të fytit ose një keqfunksionim në tru, mund të sjellë për pasojë apnean. Po ashtu ka mundësi që sindroma e vdekjes së befasishme foshnjore të shkaktohet nga apnea e gjumit.
2. Narkolepsia nuk është asgjë tjetër por një formë e hipersomnisë, është çrregullim i gjumit i karakterizuar nga goditje pa vend të gjumit gjatë ditës. Personin narkoleptik e zë gjumi në mënyrë të paparashikuar gjatë ditës.
Një simptomë e narkolepsisë është shfaqja e halucinacioneve hipnagogjike. Këto janë ëndrra shumë të qarta që shfaqen kur narkoleptiku hyn në një goditje gjumi.
2. Narkolepsia nuk është asgjë tjetër por një formë e hipersomnisë, është çrregullim i gjumit i karakterizuar nga goditje pa vend të gjumit gjatë ditës. Personin narkoleptik e zë gjumi në mënyrë të paparashikuar gjatë ditës.
Një simptomë e narkolepsisë është shfaqja e halucinacioneve hipnagogjike. Këto janë ëndrra shumë të qarta që shfaqen kur narkoleptiku hyn në një goditje gjumi.
b. Çrregullimet e gjumit me lëvizje jo të shpjet të syve. Njihet disa parasomni që ndodhin në Etapat III dhe IV të gjumit me “lëvizjet jo të shpejta të syve” dhe që përfshijnë të folurit në gjumë, të ecurit në gjumë, urinimi në shtrat, dhe tmerrimin në gjumë, zgjohet duke piskatur dhe të tmerruar. Ato janë, në pjesën më të madhe, të parrezikshme dhe ndodhin shpesh te fëmijët.
Çrregullimet e gjumit me “lëvizje jo të shpejtë të syve” kanë tiparin e përbashkët që personi shpesh nuk i mban mend ato kur çohet në mëngjes. Kjo përputhet me konceptin se gjumi me “lëvizjet jo të shpejta të syve” nuk përbën një gjendje mendërisht aktive të vetëdijes.
vështirësitë e gjumit janë të lidhura ngushtë me çrregullime psikiatrike të tilla si depresioni, alkoolizmi, dhe çrregullim bipolar. Deri në 90% e të rriturve me depresion janë gjetur të kenë vështirësi të gjumit.
Çrregullimet e gjumit me “lëvizje jo të shpejtë të syve” kanë tiparin e përbashkët që personi shpesh nuk i mban mend ato kur çohet në mëngjes. Kjo përputhet me konceptin se gjumi me “lëvizjet jo të shpejta të syve” nuk përbën një gjendje mendërisht aktive të vetëdijes.
vështirësitë e gjumit janë të lidhura ngushtë me çrregullime psikiatrike të tilla si depresioni, alkoolizmi, dhe çrregullim bipolar. Deri në 90% e të rriturve me depresion janë gjetur të kenë vështirësi të gjumit.
Paraliza në gjumë është një gjendje në të cilën një person përjeton një paralizë të përkohshme të trupit menjëherë, pasi zgjohet (dhe më rrallë, pasi bie në gjumë). Ndonëse mendja është në gjendje zgjimi, ata që vuajnë nga kjo lloj paralize e gjejnë veten të paaftë të lëvizin, ndonjëherë deri për disa minuta. Në disa raste, ai që vuan mund të përjetojë haluçinacione të dëgjimit, prekjes apo shikimit.
Kjo gjendje është e lidhur ngushtë me paralizën normale që ndodh gjatë fazës REM të gjumit, e quajtur atonia e muskujve, në të cilën trupi paralizohet për të penguar një person që të kryejë aktivitetet që sheh në ëndërr, si për shembull lëvizja e këmbëve në rast se në ëndërr është duke vrapuar. Disa shkencëtarë besojnë se është një pjesë normale e ciklit të gjumit dhe kur ndodh paraliza e gjumit, truri është zgjuar nga një gjendje REM në një gjendje pothuajse zgjimi të plotë, e megjithatë paraliza e trupit vazhdon.
Disa prej shkaqeve të mundshëm të paralizës së gjumit përfshijnë pengimin post-sinaptik të neuroneve të trurit apo nivele të ulët të melatoninës. Gjithashtu, besohet se narkolepsia (një gjendje neurologjike që karakterizohet nga një gjendje gjumi tërë ditën) mund të shkaktojë paralizën e gjumit. . Por nuk është e thënë sem narkoleptikët vuajnë nga kjo gjendje. Në fakt, studime të ndryshëm tregojnë se, shumica e njerëzve e përjetojnë paralizën e gjumit të paktën një herë gjatë jetës.
Kjo gjendje është e lidhur ngushtë me paralizën normale që ndodh gjatë fazës REM të gjumit, e quajtur atonia e muskujve, në të cilën trupi paralizohet për të penguar një person që të kryejë aktivitetet që sheh në ëndërr, si për shembull lëvizja e këmbëve në rast se në ëndërr është duke vrapuar. Disa shkencëtarë besojnë se është një pjesë normale e ciklit të gjumit dhe kur ndodh paraliza e gjumit, truri është zgjuar nga një gjendje REM në një gjendje pothuajse zgjimi të plotë, e megjithatë paraliza e trupit vazhdon.
Disa prej shkaqeve të mundshëm të paralizës së gjumit përfshijnë pengimin post-sinaptik të neuroneve të trurit apo nivele të ulët të melatoninës. Gjithashtu, besohet se narkolepsia (një gjendje neurologjike që karakterizohet nga një gjendje gjumi tërë ditën) mund të shkaktojë paralizën e gjumit. . Por nuk është e thënë sem narkoleptikët vuajnë nga kjo gjendje. Në fakt, studime të ndryshëm tregojnë se, shumica e njerëzve e përjetojnë paralizën e gjumit të paktën një herë gjatë jetës.
Konkluzioni
Gjumi eshte biologjikisht I domosdoshem dhe duket I nevojshem per te ndihmuar jeten,eshte nje gjendje e natyrshme qetesie .Gjumi eshte nje fenomen universa per te gjithe qeniet e gjalla psikologe dhe studiues te shumte kane thene teorite e tyre mbi gjumin.Studiuesi Cappuccio thote se gjjumi I shkurter eshte nje faktore I rrezikut per shtim peshe, hypertension madje qo deri ne vdekje .Nje psikologe tjeter Hardman thote se gjumi eshte I rendesishem per konsolidimin e kujteses veqanerisht ku eshte I pranishem stresi.Gjithashtu trajtuam edhe Çrregullimet e gjumit si paraliza e gjumit ,narkolepsia,insomnia hipersomnia e te tjere.
Biblografia
Text is available under the Creative Commons Attribution-ShareAlike License; additional termsmay apply. Wikipedia is a registered trademark of the Wikimedia Foundation, Inc
©2012 About.com. All rights reserved.
A part of The New York Times Company.
.jpg)
