Tema: Kërkesa pedagogjike e psikologjike ndaj letërsisë për fëmijë;
Ç’është Pedagogjia:
Ç’është Psikologjia:
· Një sistem idesh mbi botën; një sistem reagimi ndaj botës.
· Letërsia si kutia magjike e botës dhe letërsia si reagim.
· Letërsia në emër të secilit.
Pedagogjia:
· edukimi dhe pedagogjia
Sipas Frojdit:
· sipas Frojdit edukimi i fëmijës është linear ku uni merr kontrollin mbi instiktet. Shoqërohet me konflikte.
Sipas Foucault:
· sipas Foucault pedagogjia janë mjetet teorike praktike të kulturës ku ai ( individi) bën pjesë.
· Pedagogjia si çlirim ose si liri
· Pedagogjia humaniste dhe dialektike
· Pedagogjia abstraguese( abstragon për të harruar realitetin).
Abstragimi si estetikë:
· Pedagogjia dhe zhvillimet në shkencë.
Sipas Deëeyt:
· Deëey-it, edukimi është shkencë, që fillon me empirizmin, konkretësinë, pragmatizmin, përvojën, eksperimentin, qëndrimin kritik dhe më pas me progresivitetin.
· Kemi disa lloj pedagogjish: eksperimentale, speciale, didaktike, historike, të të rriturve, ndërkulturore, të krahasuar, fëminore.
Sipa Brunerit:
· Bruner është autori i cili i dha rëndësi të veçantë proceseve njohëse dhe rolit të edukimit në këtë aspekt.
( pedagogjia)
Sipas Moro:
· Pedagogjia dhe utopia, Tommaso Moro (utopi- vend ideal).1500.pedagogjia, utopia dhe iluminizmi në Rilindjen e madhe europiane, kur lindi edhe Robinson Kruzo.
Sipas Benjamin:
· Benjamin e sheh utopinë te Fëmijëria.
Sipas Capitini:
· Capitini lidhjen midis edukatorit dhe të fëmijës, ai e sheh fëmijën si prirje ndërsa edukatorin si profet.
Pedagogjia dhe prirjet e saj:
· Pedagogjia e krishterë.
· Pedagogjia laike( Marks- Deëey-Gramski)
· Pedagogjia (edukim, arsim, formim), zhvillim, interes, loja, diversitet, pavarësi, krijimtari, trupësi, afektivitet, socialiteti,pedagogjia dhe arsyeja.
· Pedagogjia dhe kompleksiteti.
· Pedagogjia midis njeriut, shoqërisë dhe kulturës. Këtu shihet lidhja midis pedagogjisë dhe psikologjisë. Dallimet midis arsyes dhe dëshirës. Piaget dhe konstruktivizmi. Asimilimi, përshtatja, të dhënat, inteligjenca superiore, etj.
Sipas Vigovskit:
· Vigovski edukimi nga konteksti social.
Referimi është marrë nga libri: Manual i Pedagogjisë, ISP 2003. Franco Frabboni, Franca Pinto Minerva
1. Nisu nga komenti per Pipi Çorapegjatën të autores suedeze Astrid Lindgren.
2. Xhani Rodari : Libri i gabimeve.
3. Funksionet e letërsisë për fëmijë. (Zbavitës, njohës, edukativ).
· Bota dhe nxitimi si dukuri
· Pasoja e kësaj shmangia e burimit koherent të ngrohtësisë për fëmijët.
· Zëvendësimi i këtij burimi me librin
· Të tjera si libri: televizori, kompjuteri, etj
· Si ndikon libri te fëmijët? Çfarë sjell ai? Largon mërzinë, shmang mungesën e identitetit, pafuqinë, nihilizmin.
· Konstatime mbi të lexuarit: libri të jep përgjigje për pyetje të tilla: kush je ti? shto disa pyetje. Shembuj.
· Funksionet e letërsisë për fëmijë
· Fillimisht funksionet e letërsisë së përgjithshme
· NJOHËSE
· EDUKATIVE
· ESTETIKE,ETIKE
· ARTISTIKE
· Funksionet:
· Transmeton informacion
· Cilat janë fushat për të cilat jep informacion
· Letërsia si mjet komunikimi marrësi dhënësi kodi mesazhi
· Bëj skemën
· Funksioni estetik
· Funksioni hedonistik, kënaqësia lidhet me antikitetin hedonizmi ose në fjalorin e psikologjisë( Sadik H. Lala)
· Funksioni ndryshe argëtues, zbavitës.
· Orientohu te vepra; Princi i vogel i Exyperi. dhe Portokalli Fluturues.
· Merru me elementin e të qeshurës dhe elementin e lojës.
· Të pajisurit me dije është funksion njohës( kaloje)
· Meditimi mbi atë cka lecxon na jep funksonin edukativ( kaloje)
· Trajtojmë veçantë disa lloj funksionesh
· Zbavitës.
· Dëfrimi ose argëtimi
· Çfarë thotë një fënijë kur i kërkon prindit një libër dhe ato ose ne e pyesim: përse e do? asnjë fëmijë nuk thotë; e dua se më edukon, por e dua se ëështë i bukur, sepse më pëlqen, etj etj shto këtu...
· A. n. Berisha thotë; kuptimësia duhet të dalë nga loja. shqyrto këtu dykuptimësinë...
· Disa autorë të letërsisë për fëmijë shprehen pikërisht mbi këtë gjë:
· Mark Krasniqi: fëmijët para së gjithash duan lojën dhe argëtimin. Letërsia që shkruhet për ta duhet para së gjithash t’u ofrojë këtë lloj kënaqësie...
· Toni i ciltër
· Spontaniteti
· Vetvetishmëria
· Loja, loja si argëtim i vjetër sa bota
· Ndalu te paganizmi, është proces jo akt
· Sot është efekt edhe efekt
· Pjesë e estetikës së letërsisë për fëmijë
· Serioziteti dhe loja në realizëm
· E ashtëquajtura letërsi serioze, Rilindja e jep së pari këtë tregues, I Pari është Hilë Mosi që shkruan për fëmijë me nota humori. Për të një lojë ka nevojë për dy anë. P.sh:
- shoqe eja tue këndue
- duertë e tue epmi mue;
- dy këndej dy andej
- rreth e rrotull në vend kthej këtu kemi një lojë, që shndërrohet në valle.
Qamil Guranjaku:
· lodrat,P.sh- Kali:
- hante pinte
- tok me mue
- edhe pinte ujë ne krue
- pastaj dilnim e shëtisnim...
· kombinimi te poezia: kukulla
- mblodha shkopin në një sukull dhe kështu ë bëra kukull porsi nuse bukuroshe dhe e vura në një qoshe
· raportet: p.sh: erdhi dimri vap e vap godasin, n’topa bore fmija
· disa vërr rrëshkasin n’akull mu ke vija
· apo raportet midis fëijës dhe natyrës, fëmijës dhe kafshës,merr portokallin fluturues.
· Pas lufte, loja dhe puna; fëmija luan dhe pastaj arrin aty ku duhet.
· Kolë Jakova te poezia, Balonat
- Balona e mjerë
- Përkundet në erë
- Ne si pilotët
- E manovrojmë
- Dhe e shpëtojmë
· Loja karakterizohet nga dyanshmëria, por edhe kombinimi, po edhe nga arti i fjalës
· Loja ka rëndësi sepse zotëron një varg cilësish të afërta me modelet e tij të lojës perceptimi dhe krijimi i veprave artistike kërkon një sjellje të vecantë-sjellje artistike e cila ka një varg veçorish të përbashkëta me modelin e lojës.
· Mark Krasniqi
- mbrëmë babadimër
- me sitë në dorë
- gjithë natën e gjatë
- ka situr borë
- n’mëngjes natyra
- ka gdhirë me vel
- si nuse e re
- si zanë n’zabel.
* Kulla e buburrecit
Mua më çudit bleta punëtore
Që se hap një ëmbëltore
Në qoftë se ajo ka nevojë
Në dyqan të saj unë do të punoj
· Dukuritë e natyrës dhe loja
· Puna dhe ljoja
· Humori
· E qeshura dhe fëmija
· Befasia në tëqeshur
· Humori i ngrohtë dhe elastik
· Ku i gjejmë rrënjët e humorit në folklor
· Madje në lojërat pagane në vallet
· Humori si shëndet
· Humori dhe mesazhi
· Humori dhe asimilimi i mesazhit
· Humori dhe mosha
· Humori dhe ironia
· Dy ndarjet e letërsisë në varësi të humori:
- Humori dhe tërë përmbajtja
- Humori dhe një pjesë e veprës
- Humori dhe burimi: situata, batuta, personazhi
- Humor çapkën, naiv, shpërjesëtimet e realitetit, anekdodik, artificial, non sens, fantastik,
- Humoi mund të jetë pjesë e të gjitha gjinive.
Literatura:
1- A. Bishqemi. Teoria e letërsisë për fëmijë.
2- Teoria e letërsisë. Z. Rrahmani.
3- Edukimi estetik. Shileri
4- Udhëtimet e Guliveri. XH. Suift
5- Princi i vogël, Exyperi
6- Portokalli fluturues, Galtung
