1. Administrata publike në Republikën e Shqipërisë
Administrata publike zë një vend kryesor në sistemin e mekanizmit shtetëror të Republikës së Shqipërisë. Ajo është tërësia e organeve që ushtrojnë vullnet shtetëror.
Organet e administratës publike sipas KPrA-së janë:
- organet e pushtetit qendror të cilat kryejnë funksione administrative;
- organet e enteve publike në masën që ato kryejnë funksione administrative;
- organet e pushtetit vendor që kryejnë funksione administrative;
- organet e Forcave të Armatosura, si dhe çdo strukturë tjetër, punonjësit e së cilës gëzojnë statusin e ushtarakut, për aq kohë sa këto kryejnë funksione administrative.
2. Parime themelore mbi të cilat duhet të organizohet e funksionojë administrata publike
Administrata publike duhet të organizohet dhe funksionojë në bazë të parimeve të tilla themelore:
- kushtetutshmëria,
- ligjshmëria,
- marrja e vendimeve,
- drejtësia
- paanësia,
- efikasiteti
- deburokratizimi, etj.
- të marrin vendime në mënyrë të njëjtë për çështje të njëjta
- të kenë qëndrueshmëri vendimmarrjeje
- parimi i barazisë dhe proporcionalitetit,
- apo të mbajnë përgjegjësi për dëmet që iu shkaktojnë personave privatë nëpërmjet vendimmarrjeve të tyre – Parimi i përgjegjshmërisë,
- neni 14; të strukturohen në mënyrë të tillë që t'i sigurojnë personave privatë akses sa më të madh në vendimmarrje si dhe në çdo rast t’i shërbejnë publikut në mënyrën më të efektshme të mundshme
- Parimi i eficencës dhe deburokratizimit, neni 16.
3. Rregullimi i marrëdhënieve të punës – element themelor i ruajtjes së qëndrueshmërisë së administratës publike
Marrëdhëniet e punës së punonjësve të administratës publike rregullohen me ligje të ndryshme bazuar kjo në pozicionin e punës që kanë punonjësit (identifikimi i këtyre ligjeve në këtë prezantim do të paraqitet duke u nisur nga pozicioni që ka punonjësi në administratën publike). Pavarësisht pozicionit, Kushtetuta ka përfshirë në dispozitat e saj një nen të posaçëm që kërkon që nëpunësit e administratës publike të zbatojnë ligjin dhe të merren në punë me konkurs. Shih nenin 107 të Kushtetutës. I njëjti nen parashikon që rregullimi i marrëdhënies së punës të këtyre nëpunësve do të bëhet me ligj. Ndërkohë, po sipas Kushtetutës, marrëdhëniet e punës të funksionarëve publikë miratohen me ligj që kërkon shumicë të cilësuar, 3/5 sipas nenit 81 të Kushtetutës.
Nuk ka një ligj të vetëm që të rregullojë në tërësi marrëdhëniet e punës në administratën publike.
4. Strukturimi i administratës publike dhe qëndrueshmëria e këtij strukturimi
Shprehimisht në ligjin për statusin e nëpunësit civil, neni 23, parashikohet që me rastin e mbylljes apo ristrukturimit statusi i nëpunësit civil gëzohet deri në një vit më pas në rast se nuk gjendet një vend i njëjtë apo i ngjashëm me atë që kishte nëpunësi civil.
Kodi i Punës parashikon që marrëdhëniet e punës përfundojnë me mbylljen apo ristrukturimin e institucioneve. Në raste të tilla rikthimi në vendin e punës nuk është një mundësi, ashtu si dhe as trajtimi i posaçëm me përfitime të posaçme. Pra, paqëndrueshmëria e institucioneve përkthehet automatikisht në paqëndrueshmëri të burimeve njerëzore dhe anasjelltas.
5. Ligji për statusin e nëpunësit civil, si një prej ligjeve bazë për nëpunësit civilë që gëzojnë këtë status
Tashmë statusi i shërbimit civil dhe në përgjithësi shërbimi civil rregullohet me ligjin nr. 8549, datë 11.11.1999 “Statusi i nëpunësit civil”.
5.1. Institucionet që i nënshtrohen këtij ligji - Shtrirja horizontale
Shtrirja horizontale e fushës së veprimit të ligjit për statusin e nëpunësit civil është e kufizuar në disa institucione, të cilat përcaktohen në nenin 2 të këtij ligji dhe përfshijnë:
- Këshillin e Ministrave
- Ministritë
- Kuvendin
- Presidencën
- Bashkitë
- Qarqet
- Organet e pavarura kushtetuese të tilla si:
- Kontrollin e Lartë të Shtetit
- Avokatin e Popullit
- Këshillin e Lartë të Drejtësisë
- Këshillin Kombëtar të Radio Televizionit
- Komisionin e Shërbimit Civil
- Komisionin Qendror të Zgjedhjeve
Këto institucione janë të organizuara në dy grupime të mëdha: në institucione qendrore, që përfshin Këshillin e Ministrave dhe ministritë, dhe të pavarura, që përfshin bashkitë, qarqet, Kuvendin, Presidencën, si dhe institucionet e pavarura kushtetuese. Për institucionet qendrore menaxhimi i shërbimit civil bëhet nga Departamenti i Administratës Publike (DAP), ndërsa për të pavarurat nga Departamentet e Personelit të vetë këtyre institucioneve.
5.2. Shtrirja vertikale e shërbimit civil
Në të gjitha institucionet e përmendura më sipër, shtrirja vertikale, nisur nga pozicioni i punës, nis që nga Sekretari i përgjithshëm në këto organe dhe përfundon me specialistët, duke përfshirë të gjithë ata nëpunës që ushtrojnë autoritetin publik me detyra të natyrës drejtuese, organizuese, mbikëqyrëse apo ekzekutuese, më konkretisht:
- Sekretari i përgjithshëm
- Drejtor departamenti
- Drejtor drejtorie të përgjithshme dhe pozicionet e barasvlershme me këto tri kategori më lart
- Drejtor drejtorie dhe pozicionet e barasvlershme me to;
- Shef sektori dhe shef zyre dhe pozicionet e barasvlershme me to;
Pra, shërbimi civil dhe rrjedhimisht rregullimet ligjore të tij në lidhje me marrëdhëniet e punës, shtrihet vetëm për një pjesë të punonjësve.
5.3. Rekrutimi: Rregullimi ligjor i rekrutimit: ndryshimet, përmirësimet, etj.
Rekrutimi në shërbimin civil kalon nëpër një procedurë e cila përfshin:
- Përcaktimin e kritereve për vendet e lira të punës: ky përcaktim bëhet nga vetë institucioni në bashkëpunim me DAP-in ose Departamentin e Personelit të vetë institucionit në varësi të shpalljes së vendeve të lira të punës për jo më pak se 30 ditë në dy gazetat me qarkullimin më të madh në vend.
- Përzgjedhjen paraprake të dosjeve.
- Testimin me shkrim dhe me gojë nga një komitet ad-hocnë përbërjen e të cilit ka përfaqësues nga institucioni apo DAP-i (për institucionet qendrore) dhe nga ekspertë të pavarur.
- Përzgjedhjen nga eprori direkt nën varësi: ky ka të drejtë të zgjedhë një nga tre më të mirët rezultuar nga konkurrimi.
- Emërimin nga DAP-i për institucionet qendrore dhe Departamenti i Personelit për institucionet e pavarura.
5.4. Periudha e provës
Nëpunësi civil i nënshtrohet një periudhe prove që zgjat një vit, gjatë së cilës ai është nën kujdesin e një nëpunësi më të vjetër në moshë. Në fund të kësaj periudhe eprori direkt vendos:
- konfirmimin si nëpunës civil;
- zgjatjen e periudhës së provës dhe për një periudhë 6 mujore;
- largimin nga shërbimi civil.
1. Rregullimi i marrëdhënieve të punës sipas Kodit të Punes.
Kodi i Punës rregullon të gjitha marrëdhëniet e punës në administratën publike me përjashtim të marrëdhënieve të punës të personave, punësimi i të cilëve rregullohet me ligj të veçantë.
6.1. Lidhja e kontratës së punës
Kodi i Punës parashikon që lindja e marrëdhënies së punës bëhet nëpërmjet punësimit të drejtpërdrejtë, nëpërmjet zyrave shtetërore të punësimit ose të agjencive private të punësimit.
6.2. Qëndrueshmëria e marrëdhënieve të punës
Të gjitha rregullimet mbi kohëzgjatjen e punës, kohëzgjatjen ditore të punës, pagesën, pushimin javor e vjetor, punën e natës apo në kohë festash dhe pagesën për të, detyrimin për kualifikim të punonjësve, etj, janë rregullime të cilat pa dyshim mundësojnë një status të caktuar të mbrojtur të punonjësit për punën që kryen, pushimin që duhet të ketë, si dhe pagesën që duhet të marrë për punën që kryen.
Marrëdhëniet e punës sipas Kodit të Punës lidhen për një kohë të caktuar apo të pacaktuar. Kodi, me qëllim krijimin e marrëdhënieve të qëndrueshme të punës, parashikon që “si rregull, kontrata e punës lidhet për një periudhë të pacaktuar.” Nëse kontrata e punës do të lidhet për një periudhë të caktuar, kjo duhet justifikuar me arsye objektive që lidhen me natyrën e përkohshme të detyrës, në të cilën punëmarrësi do të punësohet.
6.3. Përfundimi i marrëdhënieve të punës
Kohëzgjatja e një kontrate tregon vijimësinë e një marrëdhënie pune, pra qëndrueshmërinë, po aq përcakton edhe tërësinë e rregullave që do të ndiqen në rastin e zgjidhjes së saj.
Kontrata e punës me kohëzgjatje të pacaktuar përfundon kur zgjidhet nga njëra palë dhe ka përfunduar afati i njoftimit. Si në rastin e një kontrate me afat ashtu edhe në atë pa afat, kontrata mund të zgjidhet me arsye, duke respektuar procedurën e parashikuar nga rastet e zgjidhjes së kontratës me arsye, si dhe procedura e kësaj zgjidhjeje. Së pari, parashikohet respektimi i një afati njoftimi për zgjidhjen e kontratës, i cili shkon nga dy javë deri në tre muaj në varësi të situatave të caktuara të parashikuara në nenin 143 të Kodit të Punës si dhe i një procesi informimi të arsyes dhe shpjegimi të situatës. Kodi parashikon përfundimin e marrëdhënieve të punës në situata të justifikuara dhe parashikon që çdo herë që do të ketë përfundim të tyre, normalisht ky të jetë edhe për një arsye “të arsyeshme” apo “të justifikuar”. Nëse zgjidhja e kontratës rezulton të jetë jo në respektim të procedurave të parashikuara, apo jo për shkaqe të arsyeshme/justifikueshme, punëmarrësi ka të drejtë të paraqesë padi në gjykatë kundër punëdhënësit brenda 180 ditëve nga dita e përfundimit të afatit të njoftimit. Kodi parashikon se zgjidhja e kontratës pa shkaqe të arsyeshme/justifikueshme është e pavlefshme. Punëdhënësi që ka zgjidhur kontratën duke mos respektuar afatet e njoftimit duhet të paguajë si rregull (me përjashtim të disa rasteve të parashikua nga vetë Kodi) dëmshpërblim një pagë prej 2 muajsh.[5] Zgjidhja pa shkaqe të arsyeshme/justifikueshme pasjellë edhe dëmshpërblimin deri në
një vit pagë.
7. Rregullimi i marrëdhënieve të punës për funksionarët politikë
Pozita juridike për funksionarët politikë rregullohet me ligjin nr. 8095, dt. 21.3.1996 “Për shërbimin civil në Republikën e Shqipërisë”. Neni 13 i këtij ligji parashikon që funksionarë politikë janë të gjithë personat që ushtrojnë funksione drejtuese politike në organet qendrore e lokale të administratës publike, titullarë dhe zëvendës të tyre në institucionet publike të specializuara, si dhe personat që ushtrojnë veprimtari të drejtpërdrejtë ndihmëse për realizimin e funksioneve politike të personave të lartpërmendur. Kështu, Sekretari i Përgjithshëm në institucionet qendrore, Presidencë, Kuvend nuk është post politik, pasi sipas ligjit për statusin e nëpunësit civil ai gëzon statusin e nëpunësit civil më të lartë në administratën e këtyre institucioneve.
Sipas ligjit nr. 8095 marrëdhënia juridike e funksionarëve politikë fillon me zgjedhjen ose emërimin e tyre, sipas kushteve dhe kërkesave të përcaktuara në dispozitat juridike përkatëse, dhe si rregull merr fund për një nga shkaqet e mëposhtme:
- përfundon afati ligjor i ushtrimit të veprimtarisë
- personi nuk plotëson kushtin e shtetësisë
- personi humbet zotësinë për të vepruar
- personi vdes.
- personi del në pension.
- personi është dënuar me vendim të gjykatës të formës së prerë për kryerjen e një krimi.
- personi jep dorëheqjen.
- për një nga arsyet e përmendura në pikat 1, 2 dhe 3 të paragrafit të mësipërm.
- personi është i paaftë për të kryer detyrat në shërbimin civil, si dhe
- për motive politike.
Ligji parashikon që funksionarët politikë, në ushtrimin e detyrës së tyre, gëzojnë çdo të drejtë e përmbushin çdo detyrim tjetër që buron nga norma të tjera që kanë lidhje me veprimtarinë e tyre.
8. Rregullimi i marrëdhënieve të punës sipas ligjeve të posaçme
Në këtë pjesë do të analizohen rregullimet ligjore të marrëdhënieve të punës në disa prej institucioneve të administratës publike. Shembujt që do të merren i përkasin administratës doganore, asaj të policisë së shtetit si dhe të administratës që trajton çështjen e kthimit dhe kompensimit të pronave.
8.1. Sistemi doganor
Mënyra e rekrutimit në punë të administratës doganore parashikohet në ligjin nr. 8449, datë 27.1.1999 “Kodi Doganor i Republikës së Shqipërisë” (Kodi Doganor), në nenin 14 të tij. Ky nen, në paragrafin e parë trajton mënyrën e rekrutimit të Drejtorit të Përgjithshëm, i cili emërohet nga Këshilli i Ministrave me propozim të Ministrit të Financave dhe të Nëndrejtorëve të Përgjithshëm, të cilët emërohen nga Ministri i Financave, me propozim të Drejtorit të Përgjithshëm. Punonjësit e sistemit doganor i kanë të rregulluara kështu marrëdhëniet e punës së tyre në bazë të Kodit Doganor dhe akteve të dala në zbatim të tij, pra, me një rregullim të posaçëm ligjor. Kodi Doganor, por edhe aktet nënligjore në zbatim të tij herë pas here bëjnë referim të rregullimit të aspekteve të ndryshme të marrëdhënieve të punës për punonjësit e sistemit doganor te ligji për statusin e nëpunësit civil.
8.1.3. Transferimi
Transferimet në administratën doganore janë të dy natyrave të ndryshme: transferim me kërkesë të personit të interesuar dhe transferim i detyrueshëm. Rastet e transferimit brenda të njëjtës kategori, me kërkesë të personit të interesuar, parashikohen shprehimisht në ligj (pika 11.13 e VKM-së për dispozitat zbatuese). Me transferim brenda të njëjtës kategori do të kuptojmë: “ndryshimin nga një punë, funksion apo vendndodhje e caktuar, në një punë, funksion ose vendndodhje të një kategorie të njëjtë, brenda administratës doganore, pavarësisht nga vendndodhja e zyrës së kësaj administrate”. Nevojat individuale të punonjësit merren parasysh, së bashku me nevojat operacionale të shërbimit doganor.
Kriteret dhe kushtet për transferime janë të qarta. Gjithsesi, gjithmonë mund të abuzohet me “nevojat operacionale” të punës, duke sjellë si rezultat zbatimin jo me rigorozitet të transferimeve dhe kështu duke i përdorur ato jo për qëllimin e parashikuar. Sigurisht, vetëm një studim i hollësishëm i këtyre transferimeve do të evidentonte të tilla raste të keqpërdorimit të qëllimit të dispozitës.
8.1.4. Lirimi/përjashtimi nga detyra
Ligji parashikon situatat kur një punonjës i administratës doganore përjashtohet /largohet nga detyra:
- Kur Komiteti Disiplinor propozon masën e largimit nga puna dhe kjo miratohet nga Drejtori i Përgjithshëm;
- Kur vendosen dy ose më shumë masa brenda një viti;
- Kur vërtetohet mitmarrja;
- Kur mbush moshën për pension të plotë pleqërie;
- Kur ka shkurtime ose reformime të administratës
- Kur kërkon vetë të lirohet.
-
8.1.5. Shkeljet disiplinore
Shkeljet dhe masat disiplinore parashikohen shprehimisht në VKM-në për dispozitat zbatuese të Kodit Doganor, ku si shkelje disiplinore parashikohen:
- Thyerja e dispozitave të Kodit Doganor dhe dispozitave zbatuese, urdhrat dhe urdhëresat në zbatim të tij;
- Mosrespektimi i përsëritur i kohës dhe i orarit të punës, moskryerja e detyrave apo mosrespektimi i përsëritur i afateve të caktuara për kryerjen e detyrave;
- Sjellja e parregullt gjatë kohës së punës, me eprorët, kolegët, vartësit dhe me publikun;
- Dëmtimi i pronës shtetërore, përdorimi i saj jashtë përcaktimit zyrtar, krijimi, pa shkaqe të pranueshme, i mundësisë për dëmtimin a keqpërdorimin e pronës shtetërore;
- Kryerja, brenda apo jashtë kohës së punës, e veprimeve që ulin ose cenojnë figurën e punonjësit doganor;
- Kryerja e punëve apo veprimtarive të cilat cenojnë interesat e detyrës zyrtare ose që pengojnë përmbushjen e saj;
- Shkelja e ligjit nr. 9131, datë 8.9.2003 “Për rregullat e etikës në administratën publike”;
- Moszbatimi i dispozitave ligjore në përmbushjen e detyrave funksionale;
- Shkelja e rregullave për ruajtjen e sekretit shtetëror apo të mirëbesimit për të dhënat e klasifikuara si të tilla;
- Shprehja e mendimeve apo kryerja e veprimtarive publike, me karakter partiak.
Shqyrtimi i shkeljeve janë objekt i punës së Komitetit Disiplinor, i cili ngrihet nga Drejtori i Përgjithshëm. Të gjitha kategoritë e punonjësve, për shkeljet e kryera, janë objekt gjykimi të Komitetit Disiplinor, me përjashtim të Drejtorit të Përgjithshëm, për të cilin masat disiplinore jepen nga Këshilli i Ministrave dhe Zëvendësdrejtorëve të Përgjithshëm, të cilët përgjigjen përpara Ministrit të Financave.
8.2. Agjencia e Kthimit dhe Kompensimit të Pronave
Institucionet përkatëse të administratës publike që trajtojnë çështjen e kthimit dhe kompensimit të pronës janë rregulluar me ligjin nr. 9235, dt. 29.7.2004 “Për kthimin dhe kompensimin e pronës”. Sipas këtij ligji është krijuar Agjencia e Kthimit dhe Kompensimit të Pronave, si dhe zyrat rajonale të saj në qark. Organizimi dhe funksionimi i kësaj zyre përcaktohet me Vendim të Këshillit të Ministrave.
Ligji parashikonte që punonjësit e këtij institucioni emërohen në përputhje me rregullat e procedurat e parashikuara nga ligji për statusin e nëpunësit civil. Kjo dispozitë është shfuqizuar dhe tashmë struktura, organika dhe rregulla për funksionimin e personelit të kësaj strukture janë parashikuar me Vendim të Këshillit të Ministrave nr. 566, dt. 23.8.2006. Në këtë vendim përcaktohet që organika dhe struktura e AKKP-së përcaktohen me urdhër të Kryeministrit, me propozim të ministrit të drejtësisë. Kështu, edhe ky vendim i Këshilli të Ministrave nuk parashikon ndonjë element për rregullimin marrëdhënieve të punës të këtyre punonjëseve duke bërë kështu që kjo marrëdhënie të rregullohet krejtësisht nga Kodi i Punës i Republikës së Shqipërisë.
8.3. Policia e Shtetit
Marrëdhëniet e punës në policinë e shtetit rregullohen me ligjin nr. 9749, datë 4.6.2007, “Për Policinë e Shtetit”. Policia sipas këtij ligji konsiderohet shprehimisht institucion i administratës publike, strukturë e Ministrisë së Brendshme.
Sipas nenit 12 të këtij ligji Policia organizohet në:
- nivel qendror: Drejtoria e Përgjithshme, dhe
- vendor: drejtoritë e Policisë së qarqeve, drejtoritë rajonale të Kufirit dhe Migracionit dhe strukturat në varësi të tyre. Është Këshilli i Ministrave ai që përcakton, me propozimin e ministrit të Brendshëm, numrin e përgjithshëm të punonjësve të Policisë.
Gjithashtu, sipas po të njëjtit nen është Ministri ai që miraton strukturën e Drejtorisë së Përgjithshme të Policisë dhe e sektorëve të saj, si dhe limiti i organikës së këtyre strukturave, sigurisht duke respektuar numrin e përcaktuar nga Këshilli i Ministrave.
8.3.1. Pranimi
Së pari, përcaktohen qartë kritere për pranimin në polici. Kriteret fillestare, ato të parashikuara nga nenin 49 janë të përgjithshme dhe thjesht garantojnë pranimin për në strukturat e trajnimit profesional, kusht ky i fundit për pranimin në polici. Neni 50 - Shkollimi dhe trajnimi– kërkon që çdo i përzgjedhur të përfundojë shkollimin bazë të Policisë. Neni 52 - Pranimi në Polici – parashikon që një person pranohet në Polici me urdhër të ministrit në çastin që pranohet në Shkollën Bazë të Policisë.
Marrëdhëniet e punës rregullohen më pas në bazë të një kontrate e cila përmban edhe sanksione në rastet e refuzimit për të shkuar në vendin ku është caktuar të shërbejë.
Pavarësisht këtyre kritereve të qarta në ligj, ligji nuk parashikon në asnjë rast detyrimin për publikimin e vendeve të lira të punës, si dhe konkurrimin e hapur si parimi i kërkuar edhe nga Kushtetuta. Sigurisht që duke qenë i kërkuar nga Kushtetuta për të gjithë administratën publike, përfshirë këtu edhe policinë, do të thosha që ky detyrim qëndron si i tillë edhe për Policinë e Shtetit dhe strukturat e saj.
9. Strategjia e qeverisë (VKM) për reformën në administratën publike
Qeveria në programin e saj politik ka prezantuar synimin e vijimit të forcimit të demokracisë dhe shtetit ligjor, që në kuadrin e administratës publike dhe rritjes së eficencës së saj është përkthyer në disa elementë themelorë si:
- efektiviteti i qeverisjes shihet se mund të arrihet nëse do të ketë cilësi në burimet njerëzore. Kjo nënkupton, ndër të tjera, profesionalizëm më të madh në administratën publike;
- arritja e standardeve evropiane të administratës publike. Kjo lidhet me rritjen e cilësisë së burimeve njerëzore në administratën shtetërore, qendrore e vendore, rritjen e shkallës së profesionalizmit, përgjegjshmërisë dhe motivimit të nëpunësve;
- vazhdimin e reformave në administratën qendrore për të pasur një administratë të vogël dhe efikase. Është përcaktuar madje edhe reduktimi i administratës me 10%, si dhe vijimi i reformës për organizimin e sistemeve ministrore sipas ndarjeve funksionale të roleve politikëbërëse, shërbimformuese, rregullator-inspektuese si dhe e përcaktimit më të qartë të kompetencave dhe përgjegjësive organizative të njësive përbërëse. Kjo nënkupton vijimin e rishikimit të përshkrimeve të punës, klasifikimeve, strukturimin dhe ndoshta edhe mbylljen e institucioneve.
Në reflektim edhe të angazhimeve të këtij programi politik, Këshilli i Ministrave me Vendimin Nr. 1017, dt. 18.9.2009, “Për miratimin e strategjisë ndërsektoriale të reformës në administratën publike”, 2009-1013, në kuadër të strategjisë kombëtare për zhvillim dhe integrim (SKZH)”miratoi një strategji për Administratën Publike e cila prezanton një vizion profesionalizimi dhe strategjie, eficence dhe transparence për këtë administratë. Kjo strategji parashikon një sërë ndryshimesh të rëndësishme në menaxhimin e burimeve njerëzore në administratën publike në tërësi, përfshirë edhe shërbimin civil.
Në lidhje me shërbimin civil, synohen disa përmirësime. Pika 2.1. e Kapitullit II të Strategjisë propozon ndryshimet si:
- sistemi i shërbimit civil të ketë më shumë elementë karriere;
- të ruhet sistemi i shtrirjes vertikale në këtë sistem;
- të zgjerohet shtrirja horizontale për të përfshirë edhe institucionet e varësisë të aparatit të Këshillit të Ministrave, si dhe përfshirjen e komunës si njësi e qeverisjes vendore, deri tani e lënë jashtë shërbimit civil: edhe pse parashikohet zgjerimi i shtrirjes horizontale, gjithsesi në strategji institucione të fushave të tilla si arsimi, shëndetësia, tatim/dogana, rendi publik, mbrojtja dhe diplomacia mendohet që të kenë status të veçantë për shkak të veçantisë së tyre por gjithsesi duke përmirësuar elementet baze te konkurrueshmërisë, karrierës, vlerësimit të performancës etj., në lidhje me grupe të tilla te nëpunësve civile”
Sipas kësaj strategjie, shihet që përsëri mendohet që të ketë në administratën publike grupime të tilla punonjësish të cilët do t’i kenë marrëdhëniet e punës së tyre të rregulluara me akte ligjore të posaçme. Gjithsesi, fakti që Strategjia adreson në këtë mënyrë këto sektorë është një tregues i nevojës për përmirësim të elementëve të krijimit e ruajtjes së marrëdhënieve të punës në to. Megjithatë, ajo që nuk del e qartë nga ky përcaktim i strategjisë është fakti që përdoret termi “nëpunës civilë” për punonjësit e këtyre sektorëve, ndërkohë që thuhet e qartë që ato nuk do të jenë subjekte të ligjit për statusin e nëpunësit civil, por do të kenë status të veçantë. Kjo terminologji në fakt do ishte mirë që të qartësohej për të mos sjellë ngatërresa të mëtejshme (të tilla kanë ekzistuar jo pak deri më tani për punonjësit e sistemit doganor apo tatimor) të cilat do të kishin kosto për administratën publike. Po kështu, në lidhje me këtë pikë të Strategjisë, mbetet për t’u parë se si do të përkthehet objektivi i pasurimit të sistemit të karrierës apo edhe i statusit të posaçëm që deklarohet se do të kenë punonjësit e përmendur më lart.
Strategjia i referohet posaçërisht çështjes së burimeve njerëzore në tërësi, jo vetëm në shërbimin civil. Prezantimi i objektivave në lidhje me burimet njerëzore bëhet në pikën 2.2 të Kapitullit II të Strategjisë. Kështu synohet:
- rekrutim konkurrues, transparent dhe profesional,
- rekrutim në grup,
- një forcim më i madh i konceptit të nëpunësit civil të vjetër në detyrë - ‘”segnior civil servant”,
- forcim të përdorimit të lëvizjes paralele,
- përdorim të vlerësimit edhe për eprorin dhe kolegun, në shtesë të vlerësimit të vartësit,
- një rivlerësim të procedurave disiplinore, dhe
- të konsiderohet edhe ngritja e një Shkolle të Administratës Publike.
Në lidhje me burimet njerëzore objektivat e prezantuara nuk është e qartë nëse janë të prezantuara vetëm për shërbimin civil apo për të gjithë administratën publike. Çështja prezantohet në titull si e të gjithë administratës publike, ndërkohë që përmbajtja ka një referencë të dukshme vetëm tek përmbajtja e ligjit mbi statusin e nëpunësit civil. Kjo paqartësi do të thotë që nuk është e qartë nëse kemi një Strategji për të gjithë administratën publike apo vetëm për atë pjesë që quhet shërbim civil e që nuk përfshin të gjithë sektorët e administratës publike. Nëse do të ishte kjo e dyta, çështja e transparencës, konkurrueshmërisë, qëndrueshmërisë nuk do të ishte e adresuar në shkallën e nevojshme, pra, përsëri do të mbeteshim në nivele të problematikave të shfaqura nga legjislacioni aktual. Strategjia parashikon qartë masa konkrete në lidhje me shërbimin civil, ndërkohë që për pjesën tjetër të administratës publike përcakton referimin me rregulla të ngjashme si ato të shërbimit civil. Do të ishte shumë më efikase që edhe për këtë pjesë tjetër të administratës publike të parashikoheshin ndryshime apo rregullime konkrete, me qëllim shmangien e çdo lloj paqartësie apo amullie në orientimin që do të marrin rregullimet që do të përshtaten në të ardhmen. Po kështu, parashikimi i ngritjes së një Shkolle për Administratës Publike është një hap pozitiv në vetvete, edhe pse mbetet për t’u parë se si do të pozicionohet kjo shkollë në lidhje me formimin e nëpunësve civilë posaçërisht por edhe të nëpunësve publikë në tërësi.
10. Evidentim i disa kritereve themelore evropiane
Detyrat e vendit tonë në këtë rrugë drejt BE-së, të orientuara nga kriteret e Kopenhagenit, janë të detajuara në Marrëveshjen e Stabilizim-Asociimit të nënshkruar më 12.06.2006. Në kuadër të kësaj Marrëveshje, vendi ynë përballet me sfidën e zbatimit të një reforme ambicioze politike, administrative dhe ekonomike. Referuar nenit 110 të MSA-së, objektivat e qeverisë shqiptare në lidhje me reformën në administratën publike përfshijnë:
- Krijimin e një administrate transparente, të hapur, të përgjegjshme dhe koherente;
- Forcimin institucional; sigurimi i procedurave të paanshme të rekrutimit; menaxhimi i burimeve njerëzore; zhvillimi i karrierës; trajnimet; promovimi i etikës në administratën publike; zhvillimi i teknologjive të informacionit në fushën e e-government;
- Marrjen e masave për funksionimin sa më efikas të institucioneve shtetërore duhet të përfshijnë si administratën e organeve qendrore ashtu edhe atë të organeve vendore
Qeveria Shqiptare ka miratuar Planin e Veprimit për zbatimin e Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit, duke vënë ndër prioritetet (për periudhën 2006-2009) nevojën për rritje të kapaciteteve administrative dhe financiare. Angazhimet që duhen adresuar në kuadër të këtij Plani dhe që gjithashtu rrjedhin nga Partneriteti Evropian si dhe Raportet e Stabilizim-Asociimit janë:
- përmirësimi i legjislacionit të shërbimit civil dhe zbatueshmëria e tij;
- përmirësimi i sistemit të menaxhimit të burimeve njerëzore ne institucionet e administratës qendrore të përfshira në shërbimin civil për të siguruar procedura rekrutimi transparente dhe të paanshme dhe zhvillimin e karrierës së nëpunësve publikë;
- forcimi i institucioneve të administratës publike, sigurimi i strukturave efektive për realizimin e misionit të tyre, motivimi i nëpunësve civile;
- zhvillimi i teknologjive të informacionit në fushën e e-government, duke synuar forcimin e mirëqeverisjes. Në këtë objektiv është parashikuar krijimi dhe vënia në funksionim e Regjistrit Kombëtar të Administratës Publike (database i nëpunësve publike).
- promovimi i etikës në administratën publike.
E shqyrtuar juridikisht, administrata shtetërore paraqitet ne dy aspekte: 1) në atë formal, të instrumenteve ekzekutivë-urdhërdhënës, pra organizativ, dhe 2) në atë material, si veprimtari publike, pra material funksional. Në kuptimin e parë administrata publike është tërësia e atij sistemi të posaçëm organesh të cilat ligjet tona i cilësojnë si organe të administratës publike dhe i ngarkojnë me ushtrimin e pushtetit në formën e veprimtarisë ekzekutive-urdhërdhënëse. Kur flasim për administratën publike në këtë kuptim, kemi parasysh aparatin administrativ me të gjitha hallkat e tij duke përfshirë të gjitha organet e pushtetit qendror dhe të pushtetit vendor, si dhe organet të cilat sipas legjislacionit të tanishëm nuk i përkasin pushtetit shtetëror në kuptimin e mirëfilltë të fjalës.
[2] Neni 3 i Kodit të Procedurave Administrative.
[3] Neni 107 i Kushtetutës lexon:
1. Nëpunësit publikë zbatojnë ligjin dhe janë në shërbim të popullit.
2. Nëpunësit në administratën publike caktohen me konkurs, me përjashtim të rasteve të parashikuara nga ligji.
3. Garancitë e qëndrimit në detyrë dhe trajtimi ligjor i nëpunësve publikë rregullohen me ligj.
[5] Neni 144 i Kodit të Punës.
[6] Neni 49 parashikon - E drejta për t’u pranuar në Polici:
Ka të drejtë të konkurrojë për t’u pranuar si punonjës policie çdo person që plotëson kriteret e mëposhtme:
a) është shtetas i Republikës së Shqipërisë;
b) ka zotësi të plotë për të vepruar;
c) është në gjendje të mirë shëndetësore dhe i aftë fizikisht për të kryer detyrën;
ç) ka mbaruar shkollën e mesme;
d) jep informacionin e kërkuar në lidhje me punën e tij të mëparshme ose ndonjë çështje tjetër që lidhet
me pranimin e tij në shërbimin policor;
dh) nuk është dënuar penalisht me vendim gjyqësor të formës së prerë;
e) ka dëshmi të aftësisë së drejtimit të automjetit të tipit B.
[7] Shih http://km.gov.al/?fq=preprog/programi
[8] Botuar në Fletore Zyrtare nr. 156, datë 20.11.2009, fq. 6083.
[9] Kapitulli II i Strategjisë. Shih edhe http://www.pad.gov.al/APreforma.pdf
[10] Nënshkruar më 12. 06.2006. Shih: http://mie.gov.al/skedaret/1191399573-SAA%20Final%20Shqip%2002.06.06-1.pdf
.jpg)
