Imperializmi, llojet e tij

Llojet e ndryshme te imperializmit
Per ti studiuar ato eshte me mire qe me pare te shohim situatat qe favorizojne politikat imperialiste dhe qe me kushtet objektive dhe subjektive te nevojshme per nje politike te jashtme aktive do te prodhojne ne menyre thuajse te paevitueshme imperializmin.
Tre shtysat e imperializmit
1. Lufta fitimtare 2. Lufta e humbur 3. Dobesia
1. Lufta fitimtare
Kur nje vend perfshihet ne lufte me nje vend tjeter mundesia me e madhe eshte qe vendi i cili parashikon fitore do te ndjeke nje politike e cila kerkon ndryshim te perhershem te raportit te pushtetit me armikun e mundur. Psh Traktati i Versajes ne fund te Luftes se Pare Boterore. Ky qendrim ose kjo politike eshte imperialiste, sepse perpiqet te zevendesoje status-quo-ne e para luftes, kur fuqi afersisht te barabarta apo te pakten jo teresisht te pabarabarta i kundershtojne njera tjetren me nje status-quo ku fituesi behet padron i perhershem i te mundurit.
2. Lufta e humbur
Statusi i nenshtrimit mundet lehtesisht te provokoje tek i munduri deshiren per te permbysur balancen kunder fituesit, per te permbysur status-quo-ne e krijuar nga fitorja dhe per te kembyer vendet me fituesin ne hierarkine e pushtetit. Nese ai nuk do te shkaterrohet pergjithmone ose te bindet per kauzen e fituesit, i munduri do te kerkoje te rifitoje ate qe ai ka humbur dhe nese eshte e mundur te fitoje dhe pak me shume. Psh Politika e jashtme gjermane nga viti 1919-te deri me 1935-en. Dhe pse vepronte ne dukje brenda kuadrit te status-quose fshehtas pergatitej per permbysjen e saj.
3.Dobesia
Nje tjeter situate e cila favorizon politikat imperialiste eshte ekzistenca e shteteve te dobet apo hapesirave politike te zbrazeta qe jane terheqese dhe qe mund te arrihen nga nje shtet i forte. Psh Imperializmi kolonial, i Napoleon Bonapartit apo i Adolf Hitlerit gjate Luftes se Dyte Boterore.
Tre qellimet e imperializmit jane:
1. Perandoria boterore; 2. Perandoria kontinentale; 3. Sundimi lokal
1. Perandoria boterore
Shembuj te ketij imperializmi te pakufizuar jane politikat ekspansioniste te Aleksandrit te Madh, Romes, Arabeve ne shekujt e VII dhe te VIII, Napoleonit, Hitlerit etj. Te gjithe keta kane te perbashket nje shtyse drejt ekspansionit qe nuk njeh kufij racionale, ushqehet ne sukseset e veta dhe nese nuk ndalet nga ndonje fuqi superiore me te do te vashdoje te kerkoje te pushtoje deri gjithe boten.
2. Perandoria kontinentale
Ky lloj imperializmi duket me qarte ne politikat e fuqive europiane per te arritur pozite sunduese ne kontinentin europian. Shembuj jane Luigji i XIV, Napoleoni i III-te dhe Vilhelmi i II-te, pjesemarresit ne Lufterat ballkanike te viteve 1912-1913 qe aspironin per hegjemoni ne ballkan apo Benito Musolini qe u perpoq ta shnderronte Detin Mesdhe ne nje “liqen Italian”.
3. Sundimi lokal
Ky model i imperializmit gjendet ne politikat monarkiste te shekullit te XVIII-te dhe XIX-te si psh tek Luigji i XV-te, Maria Tereza, Katerina e II-te, apo Bismarku i cili konsiderohet si mjeshtri i kesaj metode.
Dallimi mes ketyre tre politikave imperialiste mund te shpaloset fare qarte ne pikesynimet qe kishin psh:
Bismarku – sundimi lokal – I cili kishte per qellim te sundonte ne Europen qendrore
Vilhelmi i II – sundimi kontinental – I cili kishte per qellim te sundonte ne te gjithe Europen.
Hitleri – i pakufizuar, boteror – I cili kishte per qellim te sundonte ne gjithe boten
Tri metodat e imperializmit
Imperializmi ushtarak
Imperializmi ekonomik
Imperializmi kulturor
Imperializmi ushtarak
Forma me e dukshme me e vjeter dhe njekohesisht me vulgarja e imperializmit eshte pushtimi ushtarak. Perparesia e kesaj metode nga pikepamja e kombit imperialist qendron ne faktin se raporti i ri i pushtetit qe krijohet nga pushtimi ushtarak mundet si rregull te ndryshohet vetem me nje lufte tjeter te nisur nga vendi i mundur. Vendi qe fillon luften per qellime imperialiste:
1. Mund te fitoje perandori dhe ta mbaje ate siç beri Roma.
2. Mund ta fitoje ate dhe ne proçesin e perpjekjeve per te fituar akoma me shume mund ta humbase si ne rastin e Napoleonit.
3. Mund ta fitoje ta humbase me vone dhe te bjere viktime e imperializmit te te tjereve si ne rastin e Gjermanise nacional-socialiste dhe te Japonise.
Imperializmi ekonomik
Ky imperializem eshte me pak imponues dhe pergjithesisht me pak efektiv se sa varianti ushtarak dhe si metode racionale e arritjes se pushtetit eshte produkt i koherave moderne. Shembulli i dukshem modern eshte ajo qe quhet “diplomacia e dollarit”
Imperializmi kulturor
Kjo forme imperializmi nuk synon pushtimin e territorit apo kontrollin e jetes ekonomike por pushtimin dhe kontrollin e mendjes se njerezve si instrument per ndryshimin e raporteve te pushteteve mes dy vendeve. Imperializmi kulturor ne pergjithesi nuk arrin nje fitore aq te plote sa ti beje metodat e tjera te imperializmit te panevojshme. Ështe tipik per kohet moderne dhe luan nje rol plotesues per metodat e tjera. Ai e zbut armikun pergatit terrenin per pushtim ushtarak dhe depertim ekonomik. Psh eshte konsideruar se armata e peste e ushtrise hitleriane-ishte propaganda me te cilen u indoktrinua jo vetem ushtria por i gjithe kombi gjerman.
Konflikti nderkombetar
Prej njerezve te luftes kerkoni perfundimin …jo shkakun…
Seneka 2000 vjet me pare
Shkaqet e lufterave
Konflikti mund te perkufizohet si nje ndryshim ne perfundimet e arritura te parapelqyera te nje rrethane perpjekjesh per marreveshje. Konfliktet nderkombetare do te ekzistojne gjithnje i drejte apo i padrejte perfundimi i arritur i procesit te perpjekjeve per marreveshje eshte zgjidhja e konfliktit te veçante. Menyrat me pershkruese te perkrahura nga historianet kane prirje te perqendrohen ne menyre te ngushte mbi shkaqet e veçanta te drejtperdrejta te shperthimit te luftes te cilat ndryshojne per luftera te ndryshme. Psh Lufta e Pare Boterore, klasifikohen shkaqe te ndyshme te cilat sollen shperthimin e ketij konflikti.
Teorite mbi luften
Lufterat nuk kane nje shkak te vetem ose te thjeshte.
Ka shkaqe te domosdoshme dhe shkaqe te mjaftueshme.
Menyre per organizmin e teorive te luftes mund te sherbejne kater nivelet e analizes ne marrdheniet nderkombetare, te cilat jane: Niveli individual, Niveli i brendshem, Niveli ndershteteror, Niveli boteror
Gjashte llojet kryesore te konflikteve nderkombetare jane:
1. grindjet territoriale
2. konflikt per kontrollin mbi qeverine kombetare
3. konflikte ekonomike
4. konflikte etnike
5. konflikte fetare
6. konflikte ideologjike
Menyrat e ndikimit
Konfliktet zgjidhen kur nje proçes perpjekjesh per marreveshje i hapur ose i nenkuptuar arrin ne nje perfundim te pranueshem per te dyja palet. Te pranueshem nuk do te thote se te dyja palet jane te lumtura ose se perfundimi i arritur eshte i drejte, por vetem se asnjera pale nuk mendon se do t`ia vlente mundimi te ndryshoje kete perfundim. Lufta dhe veprimet e tjera te dhunshme qe ndermeren ne konfliktet nderkombetare synojne qe te zgjidhin konfliktin ne kushte te mira nepermjet nxitjes se dhunes si forme negative ndikimi. Shtetet kane mundesi edhe per perdorimin e mjeteve te tjera te ndikimit dhe te strategjive te tjera, te cilat shpesh veprojne me mire se sa lufta per zgjidhjen e konflikteve. Lufta mund te perkufizohet si: Nje dhune e qendrueshme ndermjet grupeve, ne te cilen forca ushtarake shteterore marrin pjese te pakten me njeren pale, e ne rastin e lufterave ndershteterore ato marin pjese me te dy palet, kurse ne rastin e lufterave qytetare marrin pjese vetem me njeren pale.
Llojet e lufterave
* lufta hegjemoniste
* lufta totale
* lufta e kufizuar
* lufta nderqytetare
* lufta guerrile
1. Lufta hegjemoniste
Ështe lufta per vendosjen e kontrollit mbi te gjithe rendin boteror, rregullat e sistemit nderkombetar ne teresi, perfshire rolin e hegjemonise boterore. ndryshe ky grup lufterash njihet si lufte boterore, lufte globale, lufte e pergjithshme ose lufte per sistemin.
2. Lufta totale
Lufta qe zhvillon nje shtet per te mundur e pushtuar nje shtet tjeter. Qellimi i saj eshte te arrije kryeqytetin e ta detyroje qeverine te dorezohet e cila me pas mund te zeeendesohet me njeren prej atyre qe do te zgjedhe fituesi. Ne raste te rralla fituesi mund ta bashkoje shtetin humbes me shtetin e tij ashtu siç u mundua te beje Iraku me Kuvajtin. Ne kete lufte e tere shoqeria mobilizohet per lufte dhe e tere shoqeria e armikut veshtrohet si objektiv i ligjshem per tu goditur.
3. Lufta e kufizuar
Perfshin veprimet ushtarake qe kryhen per te arritur disa objektiva pa synyar kapitullimin e pushtimin e armikut. Psh lufta e udhehequr nga Sh.B.A kunder Irakut ne vitin 1991. Sh.B.A e mori Kuvajtin por nuk vashdoi drejt Bagdatit per te rrezuar qeverine e Sadam Huseinit. Sulmet jane luftera te kufizuara te cilat perbehen prej nje veprimi afatshkurter te vetem, prej nje bombardimi ose sulmi te shpejte nepermjet tokes.
4. Lufta nderqytetare
Ka te beje me lufterat ndermjet fraksioneve brenda nje shteti qe mundohet te krijoje ose te mos lejoje nje qeveri te re per te gjithe shtetin ose per nje pjese te territorit te tij. Synimi mund te jete ndryshimi i tere sistemit te qeverisjes vetem per te zevendesuar njerezit qe bejne pjese ne te ose per te shkeputur nje rajon si shtet me vete.
5. Lufta guerrile
Kjo perfshin disa lloje lufterash nderqytetare dhe eshte lufte pa vija fronti. Forca te parregullta ushtarake veprojne ne mesin e popullsise qytetare dhe shpesh fshihen ose mbrohen prej kesaj popullsie. Ne luften guerrile pa nje vije fronti te qarte nje pjese e madhe e territorit nuk i perket ne zoterim asnjeres pale, te dyja palet ushtrojne ndikim ushtarak mbi te njejtet vende e ne te njejten kohe dhe kjo i ben keto luftera jashtezakonisht te dhimbshme per qytetaret
Terrorizmi sfide e kohes, ndikimet e tij ne mjedisin e sigurimit
Me 11 Shtator 2001 pjesetare te organizatave terroriste Al Kaeda moren nen kontroll kater aeroplane transporti. Ata vazhduan fluturimet, 2 prej tyre ne Qendren Boterore Tregtare dhe i treti ne Pentagon. Avioni i katert ne fushat e Pensilvanise, pasi pasagjeret heroikisht u perpoqen te fitojne kontroll mbi terroristet. Afersisht 3000 te pafajshem ngelen te vrare ne kete sulm, i cili shkaktoi nje humbje financiare ne biliona dollare.Bota pa me syte e saj sesi fenomeni i terrorizmit u shfaq me tere dhunen dhe ekstremitetin e vet, kriminal. Kjo dhune e pashembullt dhe me kriminalja ne 136 vitet e fundit te sistemit shteteror amerikan ka angazhuar studiues, politologe, sociologe e ushtaraket me ne ze te botes demokratike per analizen, shqyrtimin, vleresimin real te terrorizmit dhe veçanerisht, te luftes per perballimin dhe mposhtjen e tij.
Deri tani kjo lloj veprimtarie ishte me shume nje metode e aplikuar ne lufterat me intensitet te ulet, veçse tani ka marre forma e permasa te tjera.Kane kaluar disa vite nga sulmi terrorist ne truallin e amarikaneve. Ne pergjigje te tyre SHBA dhe Anglia pas afro nje muaj (7 tetor) sulmoi me aviacion forcat terroriste te Alkaedes, te vendosura ne Afganistan. Vijohet me operacione tokesore te cilet i`u bashkuan dhe shtete te tjera kualicionit antiterror. Megjithese nje largesi kohore minimale, eshte e mundshme qe larg emocioneve te pervijohet nje analize per kete ngjarje makaber. Te pakten çdo studiues i vemendshem mund te shmange frymen pesimiste qe i merr problemet te nderlikuara dhe me mundesi te pakta zgjidhjeje, frymen optimiste, qe njeh gjithe problematiken roze, e te orintohet drejt shikimit realist te problemeve, si nje moto objektive qe na mundeson nderrmarja e pranueshme per opinionin shoqeror e shkencor, mbi te gjitha garantimin e sigurimin e jetes se njerezve.
Sulmet terroriste te 11 Shtatorit ne menyre te padiskutueshme krijuan nje ere te re ne çeshtjet nderkombetare te sigurise. Megjithese terrorizmi ka qene nje tipar prominent (i dukshem) i kushteve globale per pjesen me te madhe te gjysmes se dyte te shekullit te kaluar, keto operacione (sulmet e 11 Shtatorit) ishin te ndryshme nga ana sasiore dhe cilesore nga ato te se kaluares. Ato perfshine nje planifikim te sofistikuar dhe afatgjate nga nje grup qe kaperceu kufijte nacionale dhe qe veproi brenda shume vendeve. Edhe pse flitet per nje “fanatizem te verber”, mendojme se objekti dhe mjetet me te cilat u realizua sulmi ruajne vazhdimisht racionalitetin dhe aktualitetin e tyre. Kjo perben nje arsye me shume per te analizuar terrorizmin, logjiken e praktikat e pergatitjes se tij, mjetet e sulmit, per arsenalet dhe armet e perdorura, per realizimin e tij, objektet e sulmuara, sfidat dhe ndikimet e tij ne mjedisin e sigurimit.
Kercenimi mbareboteror.
Terrorizmi nuk ka qene i njohur ne fjalorin e kriminalistikes. Ai hyri vone dhe mori permasa te frikshme. Qe nga akti terrorist palestinez, i rrembimit te avionit izraelit (1968) ky lloj krimi erdhi duke u zgjeruar dhe sofistikuar aq sa u be kercenimi me i madh ne mbare boten. Te nesermen e atentateve te bera ne vitin 1998 kunder ambasadave ne Najrobi, (Kenia) dhe (Tanzani) qe i`u ngarkuan Bin Ladenit, bota u be menjehere e ndergjegjshme, sepse kishte ndodhur nje forme “emancipimi” nje rrjet i shperndare, jashtezakonisht i organizuar, qe kishte baza ne mbare boten. E gjithe kjo lufte me viktima te pallogaritshme ne te gjithe boten u finalizua ne qender te Amerikes. Deri atehere terrorizmi ishte bere me bomba autobomba, rrembim avionesh e njerez kamikaz, qe hidhnin ne ere autobuza apo supermarkete, etj. Vendet e goditura kane qene kryesisht Izraeli, SHBA, Spanja, Irlanda, Anglia etj.
Ajo qe ndodhi ne SHBA ishte e pallogaritshme dhe e paimagjinueshme. Sulmi terrorist mbi kullat binjake ne Nju Jork tejkaloi fantazine me te shfrenuar te hiperbolizuar dhe nga arti komercial te Hollivudit dhe e ktheu boten mbrapsht ne periudhen e frikshme te Luftees se Ftohte. Shkalla e shkaterrimit si ne terma njerezor ashtu edhe ne ato fizike, ishte shokuese. Fakti qe sulmet dhe pasojat e tyre u transmetuan ne media ne menyre te drejtperdrejte, vetem sa renduan me tej efektin e tyre psikologjik. Fakti qe 19 terroristet e perfshire drejtperdrejte ne sulme i kryen ato me perpikmeri pavaresisht nga vdekja e tyre e sigurte, mund te paraqese gjithashtu nje tjeter ane te tmerrshme te terrorizmit te shekullit te 21-te – nje lloj terrorizmi qe duket qe do te jete jashtezakonisht i veshtire per te perballuar me mjetet tradicionale. Kur kullat e Qendres Boterore te Tregetise u shkaterruan nga terroristet dhe me shume se 3000 veta vdiqen, rane gjithashtu edhe konceptet e vjetra te planizimit te mbrojtjes.
Siç theksoi Sekretari i Mbrojtjes Donald Rumsfeld, mbrojtja e Shteteve te Bashkuara nuk ishte parashikuar ne ate, qe te mbronte nje qytet amerikan nga nje avion amerikan civil, i cili ishte ngritur nga nje aeroport brenda vendit. Ai mund te kishte thene me te njejten vertetesi, qe nuk mund te “planifikosh” te paimagjinueshmen. Sipas CIA-s, vetem nje organizate me nje qendrueshmeri te tejskajshme e pajisur me burime njerezore, logjistike e financiare te konsiderueshme dhe e mbeshtetur ne nje politike koherente, megjithese kriminale mund te shkaktoje nje gje te tille. Ajo qe e shtoi me shume rrezikun eshte fakti se atentati ne SHBA nuk mendohet se eshte llogaritur nga vete terroristet. Asnje grup terrorist nuk do t’ia dilte mbane ne sulme si ai i 11 Shtatorit pa pjesemarrjen aktive te nje ose disa shteteve, qeverive dhe sherbimeve sekrete perkatese. “Matematika” dukej i ndonje sherbimi sekret te sofistikuar, ndersa ata qe rrembyen avionet ishin vetem ekzekutuesit.
Perse Amerika ?
Analiza e klimes ne te cilen eshte lindur, rritur e pjekur fenomeni i terrorizmit behet me i domosdoshem perpara rrenjeve te hershme te lindjes se tij. Me kete problem jane marre dhe vijojne te shkruajne shume analiste dhe politolog. Mund te veçcojme midis tyre Aleksandro Corneli, nje prej specialisteve me te mire te terrorizmit. Keshtu, sipas tij maredheniet tregtare e njerezore te pas Luftes se Dyte Boterore, si dhe ato te pas Luftes se Ftohte e kane ndergjegjesuar njerezimin per problematiken me te cilen ai do te perballet ne nje te ardhme jo te larget. Veç te tjerash, SHBA gjate shekullit te kaluar ka qene vendi me i prirur drejt nderkombetarizimit te te gjitha marredhenieve njerezore publike e private, qe gjithesesi nuk kane rrjedhur me zhvillim linear.
Mbarimi i Luftes se Ftohte dhe klima e marredhenieve nderkombetare, veç te tjerash kane ekzpozuar tej mase SHBA ndaj rreziqeve te ndryshme si violine e pare, e superfuqi, pike referimi e shprese per shumicen e popojve, por edhe burim merish e urrejtjeje per nje kategori te caktuar njerezore. Per realizimin e qellimeve te tyre terroriste, autoret kane shfrytezuar te gjitha mundesite e lehtesimit qe krijon Perendimi per shkak te globalizimit te jetes shoqerore dhe pranise se teknologjive shume te sofistikuara ne fushen e komunikimit, te cilat e bejne te veshtire deshifrimin e kontakteve midis njerezve. Parimet ne teknologji na japin sa shanse dritheruese ashtu dhe rreziqe munduese thote J. Liberman. Ka ndikuar ketu dhe vetekenaqesia e amerikaneve, ne lidhje me mentalitetin e tyre te te qenit superfuqi e padiskutueshme, e pacenueshme etj. Kane qene pikerisht amerikanet nismetaret e pare te krijimit te organizmave te tjere nderkombetare duke filluar me Lidhjen e Kombeve, OKB, e shume te tjere, te cilet i kane kontribuar forcimit te marredhenieve midis shteteve, qeverive e individeve.
Si ne te kaluaren ashtu edhe ne kohen e sotme, amerikanet e kane paguar shtrenjte terrorizmin, pasi kane sakrifikuar jete te shumta njerezore. Edhe mbeshtetja ndaj shtetit te Izraelit, krijimi i te cilit ka qene nje nga vendimet e spiktura per kohen, te nderrmara nga OKB i ka kushtuar jo pak SHBA. Shperberja e Izraelit do te ishte per vete OKB nje disfate e pariparueshme, do te shkaterrohej çdo ideal bashkepunimi midis shteteve, e drejte legjitime dhe e pakontestueshme e tyre. Gjate periudhes nentor – dhjetor te vitit 1999, levizja antiglobale qe u zhvillua ne Seatle te ShBA, terhoqi vemendjen e gjithe botes, jo vetem per dhunen e ushtruar, por edhe per faktin se, Amerika ishte promotore dhe baze e globalizmit. Qe nga ajo kohe, e deri ne ditet tona tensioni midis perkrahesve dhe kundershtareve te globalizmit ne fushen e marredhenieve nderkombetare e ndershteterore ka ardhur vazhdimisht duke u rritur, por çeshtja amerikane ka nje histori me te vjeter se sa terrorizmi, e cila vlen te studjohet me kujdes. Disa fakte kalimtare na bindin per kete. Se paku qe nga viti 1917, kur Amerika hyri ne lufte perkrah fuqive te Antantes, midis Londres dhe Uashingtonit u vendosen marredhenie speciale, te cilat nuk u prishen kurre. Pas Luftes se Pare Boterore, marredheniet dypaleshe midis Gjermanise dhe SHBA kane qene shume te mira dhe kane vazhduar te tilla. Edhe marredheniet SHBA e Italise kane qene te mira, deri ne vendimarrjen e Musolinit per te hyre ne lufte kunder Antantes.
Ne harkun kohor midis dy lufterave boterore, marredheniet midis Frances e SHBA-se kane njohur nje muaj mjalti te vertete, sidomos ne fushen e marredhenieve artistiko kulturore. Marredheniet Amerikane Franceze filuan te ftoheshin pas ardhjes ne pushtet De Golit edhe pse ky i fundit i dha mbeshtetje te madh presidentit amerikan te asaj kohe Kennedy, per zgjidhjen e krizes se Kubes dhe mendohet se u perkeqesuan tani se fundmi me nderhyrjen ne Irak. Edhe midis Rusise bolshevike dhe SHBA kane ekzistuar marredhenie te mira, madje amerikanet ishin te paret qe njohen regjimin e Leninit. Me Japonine ShBA i preu marredheniet vetem pak kohe para sulmit ne Pearl Harbor. Marredheniet Kino-Amerikane kane vazhduar normale, deri ne vitin 1949, ndersa ne harkun kohor 1949-1971 mbeten te ngrira per arsye politiko-diplomatike. Qe ne vitet njezet SHBA shikohej me sy te mire nga bota Arabo Izraelite, per alternativen e tyre te sundimit kolonial ne keto vende. Ne vitet e mevonshme SHBA vendosi pikembeshtetjet e saj ne Iran, ne Arabine Saudite dhe me vone ne Egjypt, por ky ekuiliber u prish pas deshtimit te nderrmarjes Franko Britanike, per çeshtjet e pronesise se kanalit te Suezit ne vitin 1956. Perkeqesimi i imazhit, pavaresisht nga mjetet e perdorura dhe rruga e ndjekur ne rrafshin diplomatik ne vende te veçanta te kesaj zone, filloi me luften e Kipurit (Arabo-Izraelite) ne vitin 1973, ku mbeshtetja Amerikane ndaj Izraelit ishte shume evidente.
Perfundimi i Luftes se Ftohte, shperberja e BRSS, ringjallja e Rusise, Lufta e Gjirit Persik, çuan ne perfundimin se prania Amerikane ne rajonin e Lindjes se Mesme ishte e patolerueshme. Strategjia shumevjeçare Europiane ka synuar te beje te papranueshme aleancen Amerikano Izraelite, sidomos pas krizes se naftes te vitit 1973 e ne vazhdim, per t’i hapur keshtu rrugen kompromiseve Europiane ne vendet e rajonit te Lindjes se Mesme, perjashtuar Britanine e Madhe, e cila llogaritet te furnizohet me naften e Detit te Veriut. Vendi ideal per te zgjidhur problemet do te ishte Afganistani, i cili eshte vend i pazhvilluar dhe me pak i varur nga perendimi. Per fatin e tij te mire, ai u pushtua dhe nga Sovjetiket me 1979. Kjo eshte dhe zanafilla e luftes politiko-fetare me karakter guerile nga e cila grupi Taleban nxori shume perfitime, ndoshta dhe per faktin se, lideri Taleban Osama Bin Laden, kishte strategji te percaktuara qarte ne mendjen e tij.
Ne fillim te viteve ’90 zune fill sulmet terroriste ne Algjeri, ne Egjypt, ne Bosnje, Filipine, ne disa ish republika te ish Bashkimit Sovjetik, perfshi edhe Cecenine, me nje popullate te konsiderueshme myslymane. Ne te njejten menyre eshte vepruar edhe ne rajonin Sinjang te Kines, ne France e gjetke, por edhe ne SHBA ka pasur shfaqje te akteve terroriste si ai i vitit 1993 me autobomben e shperthyer Ëorld Trade Center, per te mos rreshtur edhe disa vite me vone e me ambasadat Amerikane ne Kenia dhe Tanzani. Me vone shenjestra e terroristeve u korrigjua. Ne vijen e pare doli sulmi ne planin material dhe ate simbolik siç eshte sulmi kunder SHBA dhe mbase edhe vendeve te tjera europiane. Talebanet erdhen ne pushtet fale luftes fitimtare me Armaten e kuqe. Kjo fitore ishte edhe rezultat i ndihmes amerikane e tranzituar nepermjet Pakistanit. Terroristet kane shfrytezuar ne arritjen e qellimeve te tyre nje fare mosdurimi, urrejtje si dhe vete kenaqesine Amerikane ne lidhje me mentalitetin e tyre te te qenit superfuqi e padiskutueshme, e pacenueshme, pra numri nje ne bote. Demokracia ekonomike amerikane perben nje kercenim serioz per sistemet e tjera ekonomikisht me te dobeta, me pak krijuese dhe konservatore. Ky kercenim perben rrezik sidomos per vendet islamike. Nen flamurin e luftes kunder Izraelit, kunder sionizimit, kunder SHBA dhe imperializimit te tyre global, fshihet ne te vertete lufta e vendosur kunder menyres se jeteses perendimore dhe asaj amerikane, perhapja e te ciles do te vinte ne rrezik jeten shoqerore dhe pushtetin politik te vendeve te tjera me te pazhvilluara.
Ne keto pozita rreshtohen lideret fetare dhe ato politike Afgane, Irakene dhe te disa vendeve islamike, te cilat duke shfrytezuar ndikimet e tyre tek masat e gjera kane mundur ti manipulojne ato dhe ti bejne shantazh edhe Pakistanit, Arabise Saudite etj. Sipas prof. Scoot Doran i Universitetit Princeton, studiues per Lindjen e Mesme, sulmet e 11 Shtatorit kishin qellim realizimin e provokimit nderkombetar ushtarak qe do ti jepte mundesi Alkaedes per ta shfrytezuar ne interes te revolucionit te veçante. “Parashikimi” i Bin Ladenit, vijon Doran, ishte portretizimi i Amerikes si “e keqe” qe perdor fuqine ushtarake si ai personazhi i filmave vizatimore ne perpjekje per te vrare mizen me arme atomike. Sipas ketij skenari myslymanet kudo ne bote do te zemeroheshin, do te shkaktohej çarje midis shtetit dhe shoqerise ne Lindjen e Mesme, nga ku qeverite e konsideruara pro perendimore mbyteshin ne detin e nje opinioni armiqesor. Siç jeni deshmimtare, rrjedha e ngjarjeve nuk ndoqi “parashikimet” e Bin Ladenit. Nderkohe eshte e njohur se “turmat e rruges” aq me fame ne boten arabe ishin padyshim armiqesore ndaj luftes amerikane ne Irak, edhe nga fakti qe po behej pak per zgjidhjen e problemit palestinez.
Sfida me e madhe aktualisht eshte modernizimi i shoqerise islamike. Rrezik te madh gjithashtu perben pushteti politik dhe ekonomik i perqendruar ne duart e familjeve fetare, mbreterore, kryetaret e fiseve ne disa nga keto vende. Nje dukuri e tille eshte shfaqur sidomos ne tridhjetevjeçarin e fundit, ku te ardhurat e nxjerra nga nafta pas krizes se 1973 jane shumefishuar. Keto te ardhura jane perdorur kryesisht per blerje armatimi, per realizim projektesh faraonike, per ndertime luksoze per pushtetaret dhe kleriket e tyre (shembull tipik perben Iraku).
Nese do te punohej per infrastrukturen e ketyre vendeve do te beehej e mundur lidhja e saj me sferen prodhuese e per rrjedhoje ngitja e nivelit socialekonomik e kulturor te tyre. Grumbullimi i faktoreve te ndryshem ushtarak, politik, diplomatik, fetar gjeopolitik, financiar etj eshte shkaku i sulmit te 11 Shtatorit. Por disa nga keta faktore nuk veprojne me. Nuk ekziston me Lufta e Ftohte, Rusia nuk eshte me superfuqi, perkundrazi ajo ka nevoje per paqe e siguri, per ti perdorur energjite dhe burimet e brendshme per zhvillimin ekonomik. Vetem pak dite pas atentatit, Kina u pranua ne OBT (ORGANIZATA BOTERORE E TREGTISË), delja e zeze e antiglobalizmit realizoi qellimin e saj duke u integruar ne ekonomine boterore, rruge e nisur jo rastesisht ne vitin 1979, kur dolen rregullat e reja ne fushen e veprimtarise ekonomike. Vartesia e vendeve te zhvilluara nga nafta e Lindjes se Mesme eshte zvogeluar ndjeshem nderkohe qe ne zonat e tjera jane zbuluar burime te konsiderueshme naftembajtese, shfrytezimi i te cilave sapo ka filluar. Edhe ne vendet islamike kerkese kryesore eshte integrimi ekonomik boteror edhe ne kushtet e pakesimit te te ardhurave nga nafta dhe gazi natyror.Vendet islamike tashme siç u vertetua ne Afganistan, Irak etj jane, ndergjegjesuar se prapambetja ekonomike ka nxjerre ne pah edhe problemet politike sidomos ate te pushtetit, pra se kush do te kete lidershipin midis autoriteteve (fetare dhe civile). Ky problem kerkon nje formulim te ri te shume rregullave shoqerore te marra nga Kurani. Qendresa ne luftime, ne pune dhe ne jete dhe ne gjithe jeten shoqerore te botes islamike kerkohet te riformulohen.
Lufte e tipit te ri.
Edhe pse terrorizmi ka qene vijimisht ne jeten shoqerore (mjafton te kujtojme se OKB-ja per kete dukuri ka folur ketu e 30 vjet te shkuara), lufta kunder terrorizmit nderkombetar eshte lufte e tipit te ri apo lufta e pare e shekullit te XXI e quajti ate George Bush. Kjo eshte e tille jo vetem per shkak te demeve materiale e sidomos viktimave ne njerez, por edhe per rrezen e veprimit te saj. Mbi te gjitha ne kete lufte mungojne koordinatat strategjike dhe politike, mbi te cilat jane luftuar dhe kryen konflikte per shekuj te tere”. Bashkesia nderkombetare e njihte terrorizmin e shtetit, tani ajo perballej me terroriste qe kishin shtene ne dore nje shtet. Ky eshte nje rrjet global qe nuk perqendrohet ne nje territor te vetem. Ai nuk njeh kufij, mund te godase kudo dhe kurdo dhe te zhduket si spekter. Ky terrorizem eshte sa frut i varferise se pergjithshme, aq dhe i prapambetjes se pergjithshme dhe i fanatizmit, te cilat tentojne nje ndeshje te forte ndaj modernizimit, teknologjise se zhvilluar dhe komunikimit te masave. Ky sulm eshte nje sfide per sistemet e sigurise kombetare ne çdo vend. Edhe vendi me potencialin me te madh te botes, jo vetem per sigurine e vete, por edhe te vendeve te aleances perendimore e me gjere, mund te kete pika te dobeta e te preket.
Gjema e sherbimeve sekrete amerikane gjeti shtrat ne kompleksin e epersise qe u jep sundimi i tyre teknologjik. Ky eshte shkaku fillestar i kesaj fatkeqesie te papare. Per here te pare terrorizmi arriti ne nje nivel strategjik. Amerika ka njohur luftra, thoshte Presidenti Bush, por gjate 136 viteve te kaluara ato kane qene luftera ne toke te huaj, perveçse nje te diele ne vitin 1941. Amerika ka njohur demtime nga luftrat, por jo ne qender te qytetit te madh ne nje mengjes te kthjellet.
Amerika ka njohur sulme te befasishme por asnjehere kunder mijera civileve. Ne aspektin e llojit te luftes gjykohet se kjo eshte e llojit asimetrik, ku njera pale ka epersi ne forca, mjete e burime ekonomike, epersi ne teknologji, ne shtrirjen hapesinore, ndersa pala tjeter eshte inferiore ne te gjitha keto. Ne kete lufte fitorja e para duhet te jete qe te tregohet e verteta. Dhe e verteta eshte qe kjo lufte nuk do te jete si asnje lufte tjeter, ne te cilen eshte shpallur kombi amerikan. Ne kete lufte misioni percaktoi koalicionin dhe jo anasjelltas. Krahas operacionit ushtarak me perdorimin e teknikes se sofistifikuar mori risi lufta elektronike. Uniformat e ketij konflikti, paralajmeronte R.Ramseld, do te jene kostumet e bankiereve dhe thjeshtesia e programuesve, po me aq siguri sa edhe uniformat e kamuflazhit per shkretetirat. Kjo nuk eshte lufte kunder nje individi, nje grupi, nje feje apo nje vendi. Kundershtari eshte nje rrjet global organizatash terroriste dhe e sponsoreve te tyre shteterore.