ZHVILLIM MOTORR - MBIPESHA TEK FËMIJËT E MOSHËS (0-12 VJEC).

 DETYRË KURSI UNIVERSITETI

LËNDA: ZHVILLIM MOTORR

TEMA: MBIPESHA TEK FËMIJËT E MOSHËS (0-12 VJEC).

Parathënie

1.    C’farë është mbipesha?

2.    Nga se shkaktohet mbipesha?

3.    C’farë sëmundjesh rrezikojnë të fitojnë fëmijët obezë?

4.    Si të kuptojmë nëse fëmija është mbi peshë?

5.    Si te ndihmojmë fëmijët mbi peshë?

6.    Roli I familjes në shmangien e obezitetit.

7.    Si matet obeziteti?

8.    Këshilla për prindërit.

9.    Sëmundjet që shkakton mbipesha.

1.C’farë është mbipesha?

Mbipesha është gjendje kur një person ka peshë më të madhe se sa normalja. Pesha normale është kur personi ka indeks të masës trupore (IMT) nga 18.5 deri në 25. Personat me IMT nga 25 deri ne 30 janë të mbipeshë, ndërsa mbi këtë janë obezë. IMT nën vlerat 18.5 është i nënpeshë, ose i dobët..


Formula për matjen e IMT është kjo: pesha(kg)/[gjatësia (m)]2
Nëse keni peshë 68 kg dhe gjatësi 165 cm (1.65 m), kalkulimi bëhet kështu:
IBM = 68/(1.65x1.65) = 24.98

Mbipesha pohohet të jetë një ndër faktorët më të shpeshtë që po shton ndërlikimet në shëndet, si rrjedhojë e shfaqjes së shumë sëmundjeve, apo rëndimit të atyre ekzistuese. Përballë shifrave të raportuara nga strukturat shëndetësore, Organizata Botërore e Shëndetësisë apelon për më shumë kujdes në stilin e të ushqyerit, veçanërisht nga të rinjtë. Sipas specialistëve të OBSH-së, mbajtja dhe kontrollimi i peshës trupore është një ndër çelësat kryesor që mund të pakësojë rreziqet që shfaqen nga një sërë sëmundjesh, veçanërisht ato të shkaktuara nga sëmundjet e diabetit, obezitetit, sëmundjet kardiovaskulare dhe ato të veshkave etj. Të mbash nën kontroll peshën trupore nuk do të thotë që ne duhet të heqim dorë nga ushqimet, por thjeshtë të tregohemi të kujdesëm me përzgjedhjen e atyre që duhet të hamë, të përcaktojmë një rregull në porcionet ushqimore, si dhe të mos neglizhojmë aktivitetin fizik. Nëse doni ta mbani peshën nën kontroll, në vijim të shkrimit janë të detajuara edhe këshillat kryesore që rekomandohen nga specialistët e shëndetit. Kështu, duhet t’i jepni përparësi konsumit të ushqimeve me ngjyra nga më të ndryshmet të ylberit:.                                                                                   

·         Rrisni sasinë e konsumit të frutave dhe perimeve.                                                                                                                                     

·         Hani fruta dhe bajame në formën e tyre natyrale si vakte të ndërmjetme.                                                             

·         Jini fizikisht aktivë.                                                                                                                                                

·         Përpiquni të ecni, t’i jepni biçikletës apo të notoni për rreth 30-60 min në pjesën më të madhe të javës.                                                                                                                                                                   

·         Ulni konsumin e ushqimeve si djathi, patatet e skuqura, proshutat, salcat e tavolinës, bajame të kriposura dhe ushqime të konservuara.                                                                                                                                    

·         Hani më pak ushqime të përpunuara dhe ushqime të shpejta si biskota, drithëra të përpunuara, bukë, kek, byrek dhe pica.

·         Ndërgjegjësohuni për vlerën e treguesve të përbërjes në etiketat e ushqimeve që konsumoni, është thelbësore që të mësoni se çfarë jeni duke ngrënë.

·         Përgatisni së paku një vakt vegjetarian në javë, mos hiqni dorë nga vaktet e ushqimit.

·         Hani tre vakte të përshtatshme ushqimi në ditë.

·         Ulja e porcionit të ushqimit dhe shmangia e karbohidrateve të panevojshme është një rrugë e lehtë për të ulur peshën pa u ndjerë i privuar nga ushqimi.

Fëmijët të cilët kalojnë më shumë se dy orë para televizorit dhe të cilët krahas kësaj nuk merren me asnjë aktivitet tjetër trupor, janë në rrugë të gabuar dhe një hap larg të qenit të mbipeshë.

Gjatë një studimi, prindërve të fëmijëve obezë u është preferuar që ta kufizojnë qëndrimin e fëmijëve të tyre para ekranit të televizorit dhe t’i detyrojnë ata të mbajnë një regjim ushtrimesh, me qëllim që të përmirësohet gjendja e tyre. Ata janë këshilluar kështu:

• koha e përcjelljes së televizorit ose argëtimi me video-lojëra, nuk duhet të jetë më e gjatë se dy orë në ditë;
• djemtë duhet të bëjnë më së paku 11 mijë hapa në ditë;
• vajzat duhet të bëjnë më së paku 13 mijë hapa në ditë.

Veç qëndrimit të tepruar para televizorit, sot shumica e fëmijëve kalojnë pjesën më të madhe të natës para ekraneve edhe duke luajtur lojëra që janë më shumë ose më pak mendore. Industria e lojërave është shumë e zhvilluar, saqë vazhdimisht nxjerr versione të reja të lojërave që pëlqehen nga fëmijët.

Kjo do të thotë se fëmija juaj mund të qëndrojë edhe më shumë i lidhur për ekranin e kompjuterit, duke lënë anash nevojat tjera të natyrës, të cilët ndihmojnë në ruajtjen e një forme të mirë fizike, por edhe ndihmojnë fëmijët të lidhen dhe shoqërohen me moshatarët e tyre. Shumica e lojërave nuk kanë dobi të mëdha, ndërsa ekziston mundësia e pasojave të padëshirueshme. Obeziteti është një prej tyre.

2.Nga se shkaktohet mbipesha ose obeziteti tek fëmijët?

Ka disa shkaqe pse fëmijët bëhen mbipeshë dhe obezë.

Shkaqet më të përhapur janë:

·         faktorët gjenetik,

·         mungesa e aktiviteteve fizike,

·         ushqyerja e joshëndetshme ose një bashkim i këtyre faktorëve.

Vetëm në raste të rralla mbipesha shkaktohet për shkakun e gjendjes shëndetsore si p.sh.probleme hormonale. Një analizë gjaku mund të përjashtojë këtë variant.

Edhe pse problemet e peshës trashëgohen në familje, jo të gjithë fëmijët që ka obezitetin në trungun familjar do të dalin mbi peshë. Fëmijët që kanë prindër ose vëllezërit ose motrat mbi peshë mund të kenë rrëzikshmërinë e lartë për t’u bërë mbi peshë gjithashtu, por kjo në fakt mund të ketë lidhje me stilin e përbashkët të jetës, si zakonët e ushqyerjes dhe të aktiviteteve.

Niveli total i aktiviteteve të fëmijës dhe dietës –dmth.ushqyerjes – së tij luan një rol shumë të rëndësishëm në peshën e fëmijës.Sot shumë fëmijë kalojnë shumë kohë në lojra joaktive. Për shembull, një fëmijë mesatar kalon pak a shumë katër orë në ditë duke parë televizorin. Tani që janë të zhvilluara edhe lojra kompjuterike, numri i orëve të kaluara pa levizje vetem shtohen.

3.Çfarë sëmundje rrezikojnë të fitojnë fëmijët obezë?

Fëmijët obezë janë në rrezik për disa arsye:

• Kolesterol i ngritur
• Tension i lartë i gjakut
• Sëmundje e parakohshme të zemrës
• Diabeti
• Problemet kockore
• Problemet me lëkurë si puçrrat e vapës,sëmundje kërpudhore të lëkurës dhe puçra fytyre.

4.Si të kuptojmë nësë fëmija është mbi peshë?

Personi më i përshtatshëm për të caktuar nëse fëmija është mbipeshë, është mjeku familjar. Për të kontrolluar fëmijën, mjeku do të mat peshën dhe gjatësinë e fëmijës, duke konsideruar moshën dhe tabelen e standarteve të rritjes. Nganjëherë nuk është e lehtë të caktojë obezitetin për shkakun që fëmijët nganjëherë kanë shpërthime të paparashikueshme në rritje. Për shembull, nuk është aspak e jashtzakonshme që djemtë për ca kohë duken mbipeshë, por disa vite më pas mund të zgjasin duke përshtatur gjatësinë me peshën.

5.Si të ndihmojmë fëmijët mbipeshë?

Një rol shumë të rëndësishëm në ndihmesën kundër mbipeshës tek fëmijët kanë prindërit.

Nëse keni një fëmijë mbipeshë, është e rëndësishme të tregoni atë që e doni atë ashtu siç është dhe do të mbështesni atë në çdo gjë. Ndjenjat e fëmijëve rreth vetes janë të bazuara mbi ndjenjave e prindërve rreth tyre. Nëse do të pranojmë  fëmijët pavarsisht nga pesha e tyre, ka më shumë mundësi që ata do të ndihen mirë rreth vetes. Gjithashtu është e rëndësishme për fëmijën rreth peshës së tij/saj, ti lejojmë që shqetësimet e tyre ti  ndajnë me ju shqetësimet që kanë.

Nuk këshillohet të vendosni fëmijët në dietë për shkak të peshës së tyre. Në vend të kësaj, prindërit duhet të fokusohen në një ndryshim të ngadaltë të zakoneve të aktiviteteve fizike dhe të ushqyerjes në gjithë familjen. Duke përfshirë gjithë familjen, çdo pjesëtar mëson zakonet e shëndetshme dhe fëmija mbipeshë nuk ndihet mënjanuar me dieta dhe rregulla të krijuara veçanërisht për atë.

6.Si mund të ndihmojë familja në shmangien e obezitetit?

Ka shumë mënyra se si mund të përfshijmë  gjithë familjen në zakone të shëndetshme, por gjëja kryesore është të rritja e aktiviteteve fizike të familjes.  Ja, disa mënyra:

·         Jini shembulli i tyre. Nëse fëmijët tuaj do të shohin që jeni fizikisht aktiv dhe duke u argëtuar, ka shumë mundësi që edhe ata do të dëshirojnë të bëhen aktive dhe kështu do të mbeten gjatë gjithë jetës së tyre. 

·         Planifikoni aktivitetet familjare që sigurojnë çdo pjesëtar me ushtrime fizike, siç p.sh. ecja, dhënia e biçikletës ose not.

·         Jini sensitiv ndaj nevojave të fëmijës suaj. Fëmijët mbipeshë mund të ndihen në siklet të marrin pjesë në disa aktivitete. Është e rëndësishme të ndihmoni fëmijën të gjejë aktivitete fizike që i pëlqejnë dhe që nuk janë të sikletshme ose tepër të vështira.

• Përpiquni të pakësoni kohën që ju dhe familja juaj kaloni në aktivitete pasive duke ulur, si p.sh. duke parë televizorin ose duke luajtur lojra kompjuterike.

7.Si matet obeziteti?

Kur për një person thuhet qe ka mbipeshe zakonisht i referohemi një peshë të tepërt te përbëre nga indi muskulor, kockat dhe indi dhjamor, ndërsa si obesiv i referohemi kur personi ka peshë e tepërt kryesisht nga indi dhjamore. Një person konsiderohet obesiv kur pesha e tij kalon 20% e me shumë të peshës normale.

Indeksi i masës trupore (BMI) është mënyra më e mirë për matjen e prevalencës së obesitetit në një popullate por përdoret edhe tek rastet individuale. Nuk duhet ndonjë aparaturë e specializuar, dhe përdoret në tërë botën dhe mund të shfrytëzohet për të krahasuar të dhënat për obesitetin në mes grupeve, etnive dhe shteteve të ndryshme. 
Tek të rriturit ekzistojnë vlerat statike të BMI dhe për shumicën e njerëzve korrespondojnë mjaft mirë me nivelin e indit dhjamor, por pasi që nuk përcakton lokalizimin e dhjamit në trup në shumë raste kombinohet me matjen e perimetrit të barkut (indit dhjamor rreth barkut) dhe na jep më shumë informata nëse personi është në rrezik nga paraqitja e sëmundjeve që vijnë si pasojë e obesitetit.

Sa i përket fëmijëve vlerat e BMI nuk janë statike por ndryshojnë në bazë të gjinisë dhe moshës, ndërsa për matjen e perimetrit te barkut ende nuk ka kriteriume të pranueshme internacionale në të cilat mund të bazohemi.

Kur indi dhjamor është më shumë i depozituar nën bel, personi ka formën e ‘dardhës’ dhe kur indi dhjamor depozitohet mbi bel ka formën e ‘mollës’, forma këto që tregojnë se sa është i rrezikuar një person prej sëmundjeve kronike.

8.Këshilla për prindërit

·         Nuk duhet ta pengoni fëmijën të hajë, por duhet ta detyroni që ato kalori t’i harxhojë. Aktivizohuni me të edhe ju, luani me fëmijën, shkoni rregullisht në park, bëni të interesohet për ndonjë sport, le të bëhet pjesëtar i ndonjë ekipi sportiv shkollor. Gjeni ndonjë aktivitet, të cilin do ta ndiqni rregullisht së bashku – ecje në natyrë gjatë fundjavës, dita familjare e sportit etj.

·         Nëse e keni vështirë të kontrolloni se cfarë ha fëmija në shkollë apo te gjyshat, mund ta kontrolloni lehtësisht atë që ha në shtëpi. Ushqimi i shëndetshëm është i dobishëm për gjithë familjen. Zgjedhja e mirë e ushqimit e forcon imunitetin e fëmijës. Kujdes vetëm të mos e teproni, pasi nëse jeni më rigorozë sesa duhet kur bëhet fjalë për ëmbëlsirat, fëmija mund të përpiqet t’u shmanget rregullave tuaja.

·         Keni kujdes edhe me stresin. Ndonëse ky duket si një problem që i tangon vetëm të rriturit, nga stresi vuajnë edhe fëmijët. Nëse keni ndonjë problem në shtëpi nuk është e domosdoshme ta dinë edhe fëmijët. Përpiquni t’i kurseni ata nga brengat tuaja të përditshmërisë. /femra.net/

·         Në Shqipëri 4 % e fëmijëve 8-10 vjeç janë obezë, ndersa rreth 16 % prejtyre janë mbi peshë", pohojnë specialistet e ISHP. Specialistet e Shëndetit Publik pohojnë se obeziteti është më i dukshem tek femijët e zonave urbane se sa tek ato rurale. Keshtu, për çdo fëmijë obez  në fshat gjenden 4 fëmijë obezë në qytet. Interesante janë krahasimet e obezitetit tek fëmijët ne shkollat publike dhe ato jopublike. Sipas studimit,numri i fëmijëve mbipeshë në shkollat jopublike është 2 herë me i lartë se në shkollat publike.

9.Sëmundjet që shkakton mbipesha

1-Mbipesha trupore shkurton jetëgjatësinë 
a)Sipas të dhënave, jeta e personave mbi peshë mund të shkurtohet deri në 25 vjet, nëse mbipesha fillon rreth moshës 20-vjeçare. 
b)Një grua mund të humbasë 5-8 vjet në rast se është mbi peshë. 
c)Një burrë mund të humbasë 12 vjet në rast se është mbi peshë. 
d)Përgjithësisht personat 40-vjeçarë me mbipeshë trupore jetojnë 7 vjet më pak se personat e tjerë të së njëjtës moshë. 

2-Sëmundja e zemrës 
a)Mbipesha është shkaktari numër një i vdekjeve dhe atakeve të shkaktuara nga mbipesha. 
b)Sipas specialistëve, si femrat ashtu edhe meshkujt janë të destinuar që të vuajnë nga sëmundjet e zemrës, pa dallim moshe dhe gjinie. 
c)Po ashtu, mbipesha bën të mundur edhe rritjen e presionit të gjakut tek njerëzit në gjithë botën. 

3-Kanceri 
a)Disa forma të ndryshme të kancerit bëhen të mundura edhe nga mbipesha. Sidomos në rastet kur personi ka nisur të shëndoshet që në moshë të re. 
b)Medikamentet që mund të përdoren kundër dhjamosjes mund të rritin rrezikun e kancerit.