CFARE ESHTE UJI?
Uji në formën e tij të pastër, është lëng pa shije dhe pa erë.
Pa te ne Toke nuk do te kishte jete.
Ai eshte burimi kryesor I saj.
Si do te ishte Toka pa uje?
VETITE TRETESE TE UJIT
Vetitë tretëse - Uji është një tretës shume i mire dhe tret shume lloje substancash. Substancat qe treten mire ne ujë quhen hidrofilike, mund të themi janë mike të ujit.Substancat qe nuk treten mire ne ujë quhet hidrofibike mund të themi se kanë frikë nga uji.—Anomalia e ujit - Uji gjatë ftohjes tkurret në mënyrë lineare deri rreth temperaturës + 4 °C. Pastaj në mënyrë jolineare fillon tkurrjen dhe në temperaturën + 4 °C arrin densitetin më të madh prej 1kg/L. Me ftohjen e mëtejshme densiteti i tij nuk zvogëlohet, por për habi zmadhohet gradualisht dhe në pikën e shkrirjes uji ka densitet më të madh se në temperaturën + 4 °C. Kjo dukuri quhet anomalia e ujit.
Uji, roli i tij në industri dhe ekonomi
Uji në formën e tij të pastër, është lëng pa shije dhe pa erë. Ai është i domosdoshëm për të gjitha format e jetës dhe njihet edhe si tretësi më i gjithanshëm. Ai ështe lëngu më I përhapur në tokë. Ai gjendet më teper në oqeane dhe kësulat e akullta polare, por edhe në lumenj.
Në planetin tonë, uji është në lëvizje të vazhdueshme e qarkulluese natyrore duke përfshirë avullimin, reshjet dhe derdhjen në det. Uji i përshtatshëm për t’u pirë nga njeriu, quhet ujë i pijëshem. Uji që nuk është i përshtatshëm për t’u pirë, por që nuk është i rrezikshëm për njerëzit quhet ujë i sigurt.
Vetitë kimike dhe fizike
Uji ka formulen H2O, që domethënë se një molekulë uji përbehet nga dy atome hidrogjen dhe një oksigjen. Mund të përshkruhet jonikisht si HOH, me jonin hidorgjen (H+ ) i lidhur me grupin hidroksid (OH− ).
Uji është në ekuilibër dinamik midis gjendjes së gaztë dhe asaj të lëngët në temperaturë dhe trysni standarde. Uji në vetvete është pa shije dhe pa ngjyrë por në kontakt të gjatë me ajrin lidhet me dyoksidin e karbonit (CO2) dhe merr një shije të thartë acidi karbonik që nuk është i mirë për shëndetin.
Në shkencë uji quhet ndryshe edhe tretësi universal dhe është e vetmja substance e pastër qe gjendet ne natyre ne te tria gjendjet e lendes.
Burimet e ujit
¾ e sipërfaqes së botës është e mbuluar nga uji. Por, vetem 1% e tij është I një cilësie të duhur për t’u pirë. Burimet ujore mund të jenë ripërtëritëse dhe jo ripërtëritëse. Ajo pjesë e ujit që sillet në ciklin hidrologjik: toka-uji-avulli, avulli-retë-shiu-toka është burim ujor ripërtëritëse. Por një pjesë e ujërave, posaqerisht ujërat nëntokësore nuk janë ripërtëritëse.
Ndotja e ujit
NDOTJA URBANE
Urbanizimi i rajoneve dhe zmadhimi i qyteteve metropole, zhvillimi i industrisë, intensifikimi i bujqësisë kanë sjellë shtimin e madh të mbeturinave urbane dhe industriale, të cilat janë të llojeve të ndryshme dhe, zakonisht, janë helmuese. Mbetjet gazore nga djegiet hidhen në atmosferë. Aktualisht shfaqen probleme gjeologjike me grumbullimet e mbetjeve, sepse këto depozita të mbeturinave vazhdimisht veprojnë mbi sistemet natyrorë. Mbetjet e lëngëta sot përpunohen, pastrohen dhe pas kësaj derdhen në lumenj ose madje depozitohen në rezervuarë nëntokësorë, në thellësi të mëdha. Mbetjet urbane përbëjnë aktualisht një nga problemet mjedisore më të prefta dhe të pazgjidhura në Shqipëri. Ato përbëjnë një faktor me rrezikshmëri të lartë për ndotjen e ujerave dhe dëmtimin e ekosistemit.
Zonat urbane kanë potencialin të ndotin ujin në shumë mënyra. Balotazhi (vërshimet) nga rrugët përmbajnë varja gome, metale të rënda, si dhe ndotës të tjerë që vijnë nga automobilat. Ujërat e zeza ose të patrajtuara mirë, mund të kenë në përberjen e tyre nje sasi shume te vogel te oksigjenit te tretur, si dhe nje nivel te larte te ndotesve, te tille sic jane bakteret fekale koliforme, nitratet, fosfori, kimikatet, si dhe baktere te tjera. Edhe ne kanalizimet e trajtuara mire mund te kete sasi te larte te nitrateve.Ujërat nëntokesore dhe ato siperfaqësore mund të ndoten nga mbetjet toksike, rrjedhja e karburanteve ose nga hedhjet e qellimshme te substancave te rrezikshme.
Masat qe duhen marre
Zgjidhjet e kësaj ndotjeje përfshijnë gjetjen e mënyrave të qëndrueshme për zonën urbane për të reduktuar varësinë e saj nga të dyja problemet : ndotesit dhe sasia e ndotësve qe ajo prodhon, dhe për kete duhet të riciklohen ndotësit para se ata të kontaminojnë tokën, ujin, apo ajrin. Parandalimi I ndotjes në zonat urbane është kryesisht një detyrë e publikut. Njerëzit duhet të jenë të informuar në lidhje me mënyrat e duhura për deponimin e mbeturinave. Sensibilizimi eshte nje menyre efektive per te marre mesazh te gjithe.
NDOTJA NGA NAFTA
Në përmasa globale ndotësi më i madh i ujërave është nafta. Ajo mund të derdhet në ujëra detare me mjete transportuese të naftës në rast të havarive, ose dukeshpërlarë mbeturinat e naftës nga rezervuarët e tankerëve.Nafta e derdhur në ujin e detit mjaft vështirë mund të zbërthehet me rrugë biologjike,bakteriale dhe fotokimike. Nafta shpërndahet në sipërfaqe të detërave, duke penguar shkëmbimin e gazrave në mes të ujit dhe atmosferës. Rreziku i incidenteve që shkaktojnë ndotjet e mjedisit detar nga nafta ose lëndë të tjera të dëmshme është i madh. Ndërsa risqet janë të mëdha, kërkohet përcaktimi i një politike dhe strategji për reagimin ndaj rrjedhjeve të naftës ose të lëndëve të rrezikshme dhe helmuese në det.
Ndikimi I pH ne jeten e njeriut
C'eshte Ph?
Ph do te thote "fuqi e jonit Hidrogjen". Shkalla e Ph na tregon sa acide ose sa bazike eshte njesubstance. Ai njehsohet me formulen : Ph=-log [H3O+]
Shkalla
Shkalla e Ph varion nga 1- 14. Kur Ph eshte nga 1-6 tretesira eshte acide,kur Ph eshte 7 tretesiraeshte neutrale, dhe kur Ph shkon nga 8-14 tretesira eshte bazike.
Pse pH eshte i rendesishem?
Analizat e urines mund te pasqyrojne shume qarte aciditetin e trupit te njeriut. Psh te foshnjate shendetshme te ushqyera me qumesht te gjirit ph duhet te jete 8-8,5. Sigurisht qe keto janevlera ideale per trupin tone i cili normalisht ka nje ph rreth 7,35. Nje ph mbi 8 do te thote njetrup i shendetshem me aftesi te larte rigjeneruese si i femijeve. Nje ndihme te rendesishme nenje ph te larte e ofron vetem uji alkalin H2O3.Disa nga vlerat me te zakonshme ne trupin e njeriut jane:
Lëngu i stomakut 0,9-1,5
Lëng limoni 2.3
Cola 2-3
Uthull 2.9
Qumësht i thartuar 4.4
4-8 urina
Shiu (për shkak të dioksidit të karbonit të tretur) 5,5-5,8
Qumësht 6,4-6,7
Gjaku i njeriut 7.35-7.45
Uji i detit 7,8-8,2
Lëngu i zorrëve 03.08
Çfarë saktësisht është "normale"? Cilat janë vlerat normale? Marrim "1000 të shëndetshme, të personelit ushtarak tërinj" dhe matjen e tyre në nivele tëndryshme dhe Mesatarja e tyre është konsideruar normale.Mirë do të ishte një pH urine në mëngjes si ajo e gjakut, do te thote diku te 7.4. Nje matje e tillë do të tregonte se ky metabolizem, në aspektin e bilancit acid-bazë, është krejtësisht I shëndoshë dhe nuk nxjerr acidet e tepërta ose bazat qe ka brenda tij.
Ph ne organizem
Percaktimi i Ph konstant ne organizem eshte me rendesi esenciale per rrjedhjen normale te te gjitha proceseve metabolike. Disekuilibri i tij ne trupin e njeriut mund te shkaktoje probleme teshumta.Gjate proceseve metabolike sintetizohen sasi te medha te bashke dyzimeve acidike. Disa probleme qe shkaktohen nga disekuilibri i Ph ne trupin e njeriut:
Crregullime hormonale
Dobesi kardiovaskulare
Crregullime te peshes
Demtime ne veshka dhe melci
Dobesi te skeletit si: brishtesi kockash,fraktura, ose demtime te kyceve.
Tretje e ngadalesuar
Rritje e tepruar e flores bakteriale dhe kerpudhave ne organizem
Kancer
Gjate 24 oreve, vetem acid karbonik krijohen rreth 10-20 mol, gjate aktivitetit muskulor lirohetacidi laktik, gjate zberthimit te aminoacideve dhe fosfolipideve lirohet acid sulfurik dhe fosforik,gjate zberthimit te nukleoproteinave lirohet acidi urik etj. Gjate proceseve metabolike lirohenedhe produkte bazike, por me koncentrim shume me te vogel (amoniak, aminoacidet bazikeetj.). Prandaj organizmi eshte shume me i rrezikuar nga acidoza se sa nga alkaloza. Ne rrethananormale, as produktet bazike, as ato acidike nuk e ndryshojne pH e gjakut sepse organizmiposedon shume mekanizma qe shpejte ta normalizoje koncentrimin e joneve te hidrogjenit negjak ne kufi te normales (pH=7.35-7.45).
Rendesia e Balancit te pH ne trup
Me poshte jane te shpjeguara efektet negative te nje imbalance te pH ne te gjithe sistemet e trupit.
1 . Sistemi i tretjes
Shumicat e çrregullime tëtretjes , të tilla si dispepsi , vjellje, fryrjet ,zbaticë e stomakut, shkaktohen prej acidit tetepërt në rajonin e stomakut dhe mineralevealkaline jo te mjaftueshme në traktin e zorrëve .Nëse minerale alkaline nga ushqime të pasurame enzima mungojnë, atëherë pankreasi do të jetë i lodhur , dhe kur pankreasi është I lodhur,atehere ai humbet aftësinë për të deshifruarushqimin
dhe per t’I treguar trupit çfarë të bëjë
me të . Kjo do të çojë në një spiraledegjenerative të entropisë ku organet bëhen tehutuar dhe te irrituar .
2 . Sistemi skeletik
Artriti është një sëmundje e cila me shume njerez drejt paaftesise nëvendet e zhvilluara . Fjala artrit do të thotë " inflamacion i nyjeve ose artikulacionit " dhepërdoret për të përshkruar dhimbje, ngurtësi, ose ënjtje të nyjeve. Dy forma kryesore e artritit janë Rheumatoid dhe Osteoarthritis. Të dyja format janë të lidhura me mosbalancimin e pH dheakumulimit të depozitave të acidit në nyje dhe bel. Është ky acid i akumuluar që dëmton kërcin.Kur qelizat që prodhojnë lëngjet lubrifikante synoviale dhe lëngjet Bursa janë acidike , kjogjendje shkakton një thatësi që irriton dhe i ben nyjet te fryhen.
3 . Sistemi imunitar
Mjediset acidike janë të shume te favorshme për patogjenet anaerobendersa nivelet e larta te hidrogjenit ne gjak i mbajne bakteret e këqija joaktive. Nëse bakteret ekëqija dhe patogjene do te mbeten në gjumë , kjo e gjitha varet nga raporti i pH qelizor.Kirurgjia , rrezatimi , dhe drogerat farmaceutike janë një hyrje pushtuese ndaj trupit që është ipaefektshëm për shkak se ata punojne kundër funksioneve natyrore të trupit për të shëruarveten , dhe nuk arrin të adresojë shkaku themelor dhe vetëm trajton simptomat .
4 . Sistemi i frymëmarrjes
-Kur indet dhe organet janë tëmbingarkuara nga aciditeti ilarte, transporti i oksigjenitveshtiresohet shume. Kjoveshtiresi do të thotë seqelizat nuk mund të marrinfrymë si duhet . Çdo qelizë nëtrupin tonë ka nevojë për të marrë oksigjen të ri dhe të nxjerre dioksidin acidik të karbonit acid, ne menyre qe të funksionojësi duhet. Kur raporti i aciditetit është shumë e lartë atëherë mbeturinat në formën e mukusitdhe infeksioneve dhe viruseve mblidhen në mushkëritë tona, e cila çon në ftohje , bronkit ,astma , etj.
5 . Sistemi i qarkullimit të gjakut
- Aciditeti është shkaku kryesor i sëmundjeve të zemrës .Dihet mirë se shumë yndyrna janë jashtëzakonisht të rëndësishme dhe të domosdoshme përshëndetin kardiovaskular . Yndyrna të mira në fakt mund të ndihmojnë ne shërimin einflamacionit që fsheh arteriosklerozën . Kur arteriet trashen nuk është si një përgjigje ndajyndyrna të mirë , ajo është pergjigja ndaj inflamacionit te krijuar nga mjedisin e brendshëmacidik. Trupi i përgjigjet aciditetit duke I mbuluar enet e gjakut me pllaka yndyrore për tëparandaluar rrjedhjet qe mund te jene fatale për jetën , të cilat e parandalojne vdekjen emenjëhershme , por keto e lodhin shume zemrën sepse hapja ku kalon gjaku esht shume me engushte. Kur zemra kthehet ne plotësisht te rraskapitur,kjo njihet si atak kardia ose arrestkardiak.
Shiu Acid
Shiu acid është shiu i krijuar nga përzierja e oksideve të sulfurit dhe azotit (që lirohen ngamakina, fabrikat, termocentralet) me shiun e krijuar nga retë. Bashkëveprimi i ujit me oksidet esulfurit krijon acidin sulfurik kurse, me bashkëveprimin e ujit me oksidin e azotit krijon acidinnitrik.
Krijimi i shiut acid
Për shkak të lirimit të gazrave acidike në atmosferë dhe tretjes së tyre në pikat e shiut, ai pastajbie në tokë i tillë, me përbërje acidike. Ky shi është mjaft i dëmshëm për bimët, objektet tjeradhe për shëndetin e njeriut. Në gjendej normale shiu ka sasi të vogël të aciditetit. Kjo shkallëvaret nga sasia e CO2 të tretur në të, si edhe sasi të vogla të klorit. Sipas standardeve aciditetiduhet të jetë pH = 5.0. Para revolucionit industrial ka qenë 5-6, kurse tash është rritur. Shiuacidik dëmton edhe ujin duke i shkaktuar vdekje peshqve dhe gjallesave tjera. Pasojë e formimittë shirave acidik janë okidet e azotit dhe oksidet e sulfurit. Këto okside dëmtojnë organet efrymëmarrjes. Gjatë të reshurave atmosferike oksidet e sulfurit reagojnë me ujin duke formuaracide përkatëse, si acidin sulfurik dhe acidin sulfuror. Këto reshje quhen të reshura acidike, tëcilat janë shkatërrueset më të mëdha të fasadave të ndërtesave, shtatoreve, por në veçanti të botës bimore etj
H2O (l) + CO2 (g) → H2CO3 (aq)
2H2O (l) + H2CO3 (aq)CO32- (aq) + 2H3O+(aq)
Reaksionet:
Reaksionet e acideve sulfurike: SO2 + OH· HOSO2·
Krijimi i acidt sulfuror: HOSO2· + O2 HO2· + SO3
Krijimi i acidit sulfurik nga acidi sulfuror:SO3(g) + H2O(l) H2SO4(l)
Krijimi i acidkit nitrik:NO2 + OH· HNO3
Demet qe shkakton shiu acid
Shirat acide ndikojne negativisht ne boten e gjalle perfshire ketu edhe njerezit.Veshtiresojnefrymemarrjen,organet e frymemarrjes demtohendhe shfaqen semundje te ndryshme,sibronkiti,astma dhe kanceri i mushkrive.Ne tokegjenden shume metale helmuese te lidhura neforme komponimesh jotoksike.Kur shiu acidik biembi to,i zberthen ato duke liruar elementehelmuese,te cilat nepermjet rrjedhes se lumenjvedhe ujerave te tjera demtojne shendetin e njeriutdhe te gjallesave te tjera.Me rritjen e aciditetit teujit,ai reagon edhe ndaj plumbit dhe bakrit e tubavete ujit duke shkaktuar ndotjen e ujit tepijshem.Pasojat jane te medha per shendetin enjeriut.Shtimi i sasise se bakrit ne ujin e pijshemdemton veshkat dhe melqine,por edhe mund te shkaktoje diarrene te femijet e vegjel.
Cfare mund te bejme ne?
Masat e mëposhtme do tëndihmojnë për të ndaluar dukurinë e shiut acid:
• Përdorni në mënyrë të arsyeshme plehrat organike me përmbajtje amoniaku.
• Nxisni përdorimin dhe zhvillimin e motorëve hibridë elektrikë, që zvogëlojnë shkarkimet në ajër.
• Përdorni më shumë gazin natyror, sesa lëndët e djegshme të ngurta,si qymyr apo dru.
• Nxisni përdorimin e termo izolimit për banesat dhe pajisjet shtëpiake.
• Zgjeroni përdorimin e burimeve ripërtëritëse të energjisë, energjinë diellore, të erës, të ujit,të biomasës, të burimeve gjeotermike, të baticave etj.
Ç'janë ushqimet me natyrë bazike
Për të qenë mirë dhe të shëndetshëm ph i gjakut tonë duhet të ketë një shkallë alkaliniteti (bazike) rreth 7, normalisht shkon nga 1 në 4. Zakonisht nën nivelin 7 fillojnë problemet sepse për shkak të acidozës fillon diabeti, sëmundjet degjenerative dhe patologji të ndryshme pak ose shumë të rënda. Në nivelin 7.1 në rastin më ekstrem mund të jetë në gjendje kome ose arrest kardiak. Vlerat ideale janë mbi 7, 7.35 dhe 7.43 përfaqësojnë shkallën ideale të alkalinitetit. Por nga se përcaktohet acidoza? Kush janë ushqimet acide dhe kush janë ato bazike për tu konsumuar dhe ekuilibruar Ph-i? Acidoza përcaktohet nga konsumimi i ushqimeve acide, të cilat janë ato që konsumojmë më shpesh si buka, makaronat, drithrat, mishi, disa tipe frutash dhe mielli. Ushqimet me natyrë bazike janë në përgjithësi të gjitha perimet, disa tipe frutash e mbi të gjitha limoni. Për të qëndruar të shëndetshëm është e nevojshme të ekuilibrojmë ushqyerjen tonë e të preferojmë ushqimet me natyrë bazike. Nëse për shembull keni për zakon të konsumoni drithra, në mëngjes para se të hani mëngjes pini një gotë me ujë me disa pika limon, e shoqërojini drithrat me fruta pylli, e më pas me një gotë m lëng frutash, duke balancuar në këtë mënyrë aciditetin e drithrave. Por cilat janë ushqimet me natyrë bazike, pra thelbësoret për një shëndet të mirë? Ja lista e ushqimeve alkaline: kastravecët, fiqtë, lakra e kuqe, bathët, karrota, panxhari, bajamet, avokadot, brokoli, lulelakrat, rrushi i thatë, limoni, speci i kuq, pjepri.
Ese
Gjithcka të mirë që mund ta bëjmë sot, le ta bëjmë për të mirën tonë dhe të gjeneratave që do të vijnë.Njeriu ndryshon ekosistemin, shpesh shkatërron populacione të tëra të organizmave,e me urbanizim dhe industrializim ndryshojnëkushtet fizike dhe kimike. Me këtë rastparaqiten rreziqet globale, si : hollimi i shtresës së ozonit, ndryshimi i klimës dhe pakësimi i biodiversitetit.Prandaj, të kujtojmë thënien e natyralistit Zhak Iv Kusto që thotë se : “ Dikur natyra e ka frikësuar njeriun, kurse sot njeriu e frikëson natyrën.”Kjo vlen edhe për ndotjen e detërave e oqeaneve, dhe për të gjitha llojet e ndotjeve të tjera.Andaj le të mbrojmë oqeanet, ngase me këtë mbrojmë të ardhmen tonë!
.jpg)
