Kuptimi dhe funksionet e sipermarrjeve te investimeve kolektive ne letrat me vlere
Sipermarrjet e investimeve kolektive ne letrat me vlere perfaqesojne nje nga llojet e ndermjetesve financiare. Ato grumbullojne para dhe i investojne ato ne mjete financiare (p.sh. aksione, obligacione, letra tregtare). Njerezit qe japin para, kane pretendime mbi keto mjete me synimin per te siguruar fitime prej tyre. Ne menyren me tipike, procesi perfshin krijimin e nje pakete mjetesh ne nje kombinim te vetem. Ne qofte se emetohet vetem nje lloj letre me vlere, cdo pretendues zoteron nje pjese proporcionale aksionesh te paketes se mjeteve. Mirepo, disa kompani emetojne 2 ose me shume lloje letrash me vlere. Ne fakt, mjetet qe kane krijuar fillimisht nje pakete, duke u bashkuar me te tjerat krijojne nje pakete te re. Nje shembull te qarte ofron nje fond i dyfishte, i cili ndan nje pakete mjetesh me risk mesatar ne dy pjese: nje pjese e pretendimeve jane me risk relativisht te ulet me pagesa te rrregullta (kuota te ardhurash) dhe pjesa tjeter perbehet nga pretendime me risk relativisht te larte me tendencen e shtyrjes se pagesave (kuata akumuluese).
Sipermarrjet e investimeve kolektive ne letrat me vlere mund:
a) Te administrojne nje llogari: pergatitin regjistrimet tatimore, riinvestojne dividentet, etj
b) Te diversifikojne nje portofol: mbajne nje shumellojshmeri letrash me vlere
c) Te krijojne nje portofol te pershtatshem:zgjedhin investimet qe plotesojne kushte te caktuara (p.sh. produktivitet te larte, risk mesatar, etj).
d) Te kontrollojne nje portofol: sigurojne se kushtet e caktuara per investimet do vazhdojne te plotesohen
e) Te selektojne letrat me vlere qe duket se nuk do te kene nje cmim real, ne perpjekje per te arritur rezultate te mira, d.m.th. per te arritur nje norme te larte fitimi ne lidhje me riskun.
Ekonomite e shkalles i krijojne mundesine nje firme te kryeje 4 funksionet e para me nje kosto me te ulet per cdo dollar te investuar, se sa po te ndermerrej nga nje investitor i vogel. Per nje numer te madh investitoresh me objektiva te ngjashme, avantazhet potenciale te perfituara nga investimi i perbashket nepermjet nje sipermarrje te investimeve kolektive ne letrat me vlere mund te kompensoje ndonje prej disavantazheve.
Funksioni i peste eshte subjekt i me shume diskutimeve. Shume manaxhere te sipermarrjeve te investimeve kolektive shpresojne te indentifikojne zonat e ineficiences ne treg, t'i eksplorojne ato, dhe te ndajne fitimet jo te zakonshme me investitoret, duke u marre me pak per sherbimet e tyre, ne vend te shtimit te vleres. Fatkeqesisht, ata mund te deshtojne ne gjetjen e situatave jonormale, nderkohe qe marrin persiper kosto me te larte ne formen e kuotave te rritura te manaxhimit, kostove te transaksioneve qe rezultojne nga qarkullimi i vazhdueshem i portofolit, dhe diversifikimi jo i pershtatshem.
Sipermarrjet e investimeve kolektive ne letrat me vlere ndryshojne nga njera tjetra ne shume drejtime, dhe klasifikimi i tyre eshte i veshtire. Ne do te ndjekim praktiken e zakonshme dhe te kufizojme termin duke e aplikuar per ndermjetesit financiar, qe nuk marrin para nga “depozituesit”. Keshtu, perjashtohen kompanite e kursimit dhe te huase, si dhe bankat. Mirepo, institucionet e tjera qe jane te ngjashme me sipermarrjet e investimeve kolektive, por nuk kenaqin perkufizimin strikt ligjor, do te diskutohen.
Tipet kryesore te sipermarrjeve te investimeve kolektive ne letrat me vlere
Sipermarrjet e investimeve kolektive ne letrat me vlere klasifikohen si me poshte:
§ Truste investimesh
§ Fonde investimi me shoqeri administruese
Fonde me fund te mbyllur
Fonde me fund te hapur
Trustet e investimeve
Ne Angli, nje “trust” perfaqeson nje fond investimi me fund te hapur. Ne Amerike, ky term perdoret ne nje sens me te kufizuar, duke iu referuar nje trusti investimesh te fiksuar,- d.m.th. nje kompani qe ne thelb eshte e percaktuar nga pikepamja e jetegjatesise se saj.
Per te krijuar nje trust investimesh, nje sponsor (p.sh. nje firme e madhe brokerimi) ble nje teresi specifike letrash me vlere, i depoziton ato tek nje depozitar (p.sh. nje banke, ose kompani besimi), dhe merr si rezultat nje numer aksionesh qe perfaqesojne interes proporcional ne keto letra me vlere. Keto aksione, te njohuara si certifikata te rimbursueshme te trusteve shiten nga sponsori tek investitoret. Te gjitha te ardhurat qe merren nga portofoli u paguhen aksionereve nga depozitari. Vetem ne rrethana te parashikuara ndryshon portofoli. Nuk ekziston ndonje manaxhim aktiv i trustit te investimeve, nga depozitari ofrohen vetem sherbimet e depozitarit dhe ato administrative. Ne menyre korresponduese, tarifat qe paguhen gjate egzistences se trustit jane te ulta (p.sh, 1,50$ ne vit, per 1000$ vlere mjetesh).
Shumica e trusteve te investimit ne SHBA, zoterojne letra me vlere me te ardhura fikse dhe skadojne pasi te jete shlyer edhe letra e fundit (ose, mundesisht te jete shitur). Kohezgjatjet nga 6 muaj per trustet e instrumentave te tregut te parase deri ne mbi 20 vjet per trustet e instrumentave te “tregut te obligacioneve”. Disa truste perfshijne vetem obligacione te qeverise, te tjere vetem obligacione te korporatave, e disa te tjere vetem obligacione bashkiake, etj.
Sponsori i nje trusti, natyrisht, do te deshironte te kompensonte perpjekjet e tij dhe riskun qe merr persiper. Kjo arrihet duke vendosur nje cmim shitje per aksionet qe eshte me i larte se kosto e mjeteve te trustit. P.sh, nje firme brokerimi mund te bleje 10 milion $ vlere obligacionesh, i vendos ato ne nje trust dhe emeton 1 milion aksione. Cdo aksion mund te ofrohet per 10.35$. Ne qofte se shiten te gjitha, organizata sponsorizuese mund te mbuloje koston e portofolit dhe i mbeten 350.000$ per shpenzimet e shitjes dhe fitimin. Marzhi i pagesave te ketij lloji luhatet nga me pak se 1% per trustet afat-shkurter deri ne 3.5% for trustet afat-gjate.
Ne pergjithesi, dealer-at per letrat me vlere me te ardhura fikse kuotojne edhe cmimet e kerkeses, edhe te ofertes. Cmimi i kerkeses (bid) eshte shuma qe dealer-i do te paguaje per nje leter me vlere, cmimi i ofertes (ask or offer) eshte shuma qe nje investitor duhet te paguaje per te blere letren me vlere. Shumica e trusteve te investimit rimbursojne aksionet me vleren neto te mjeteve, e llogaritur mbi bazen e cmimit te kerkeses. Se pari percaktohet vlera e portofolit duke perdorur kuotimet e ofertes te dealer-ave, pastaj kjo shume pjestohet me numrin e aksioneve ne qarkullim per te gjetur vleren neto te mjeteve per aksion. Kur nje aksion paraqitet per rimbursim, depozitari thjesht shet nje ose me shume letra me vlere per te siguruarur parane e kerkuar.
Shume sponsor duke krijuar truste bejne te mundur lindjen e nje tregu per aksionet e ketyre trusteve. Aksionet blihen me cmim mbi vleren neto te mjeteve te perdorur nga trusti per rimbursim. Ne menyre tipike, cmimi i sponsorit percaktohet nga vleresimi i letrave me vlere te trustit duke perdorur kuotimet e ofertes te dealer-ave. Aksionet e perftuara ne kete menyre dhe ndonje qe ka mbetur nga oferta fillestare, ofrohen per shitje nga sponsori akoma me nje cmim me te larte - zakonisht cmimi korrent i blerjes + shpenzimet e shitjes e barabarte me rezultatin ne kohen e krijimit te trustit.
Fonde investimi me shoqeri administruese
Ndryshe nga trustet qe nuk kane bord drejtoresh dhe manaxhere, format e tjera te sipermarrjeve te investimeve kolektive i kane te dyja. Ne teori, bordi i drejtoreve, i zgjedhur nga aksioneret, merr "me qira" nje firme - shoqerine administruese - per te manaxhuar fondin kundrejt nje tarife te bazuar te pakten ne nje pjese te vleres totale te fondit. Mirepo, ne praktike, shoqeria administruese eshte zakonisht nje qenie bisnesi e cila starton dhe promovon fondin. Nje shoqeri administruese mund te kete kontrata per te administruar jo vetem nje fond, por nje numer fondesh, ku secili prej tyre eshte nje korporate me vete me bordin e vet te drejtoreve. Bordet e fondeve rralle heqin dore nga shoqerite administruese, dhe shoqerite administruese disa here u shesin “te drejtat” firmave te tjera per te manaxhuar nje fond. Ne forme, drejtoret zgjedhin manaxheret; ne permbajtje, shpesh e kunderta eshte me afer te vertetes.
Tarifat vjetore te drejtimit variojne nga me pak se ¼ e 1% te vleres neto te mjeteve deri me shume se 1% e mjeteve neto; ½ e 1% eshte me e zakonshmja. Tarifat, zakonisht, jane te bazuara ne vleren e tregut te mjeteve totale te fondit, me perqindjen ne renie ndersa vlera rritet. Kjo i jep manaxhimit nje nxitje te caktuar per te operuar mire; sa me e mire gjendja e fondit, kur te tjerat nuk ndryshojne, aq me e madhe vlera e mjeteve te tij. Mirepo, disa kompani shkojne me tej, duke shprehur qarte lidhjen e tarifes se shoqerise administruese me gjendjen e fondit qe i perket disa indekseve te cmimeve te tregut.
Pervec tarifes se paguar nga nje fond ndaj shoqerise administruese te tij, duhet te paguhen edhe shpenzime administrative dhe shpenzime per depozitarin. Keto sherbime, zakonisht, ofrohen nga shoqeria administruese, por kostot e tyre paguhen nga fondi. Totali i shpenzimeve vjetore, perfshire ketu dhe tarifen e manaxhimit, mesatarisht eshte me pak se 1% e vleres se te gjithe mjeteve per kompanite e medha te investimeve. Shume fonde i kerkojne shoqerise te tyre administruese te mbuloje te gjitha kostot siper nje shume te percaktuar, te rezultuar mbi nje limit te totalit te shpenzimeve, vecenarisht nga 1% tek 2% te vleres neto te mjeteve.
Fondet mund te manaxhohen nga shoqeri administuese te pavarura, keshilltare investimesh, firma te lidhura me brokera, ose kompani sigurimi.
Fondet me fund te mbyllur
Trustet konsiderohen me fund te mbyllur ne nje drejtim – numri i aksioneve te shperndara nuk mund te rritet. Mirepo, ato jane te hapura ne nje drejtim tjeter - numri i aksioneve mund te reduktohet kur dikush vendos te rimbursoje aksionet.
Sipermarrjet e investimeve kolektive qe nuk jane ne gadishmeri per te rimbursuar ne menyre te vazhdueshme aksionet jane quajtur fonde me fund te mbyllur. Shumica (por, jo te gjitha) e ketyre fondeve kane nje jetegjatesi te pakufizuar. Dividentet dhe interesat e perftuara nga portofoli u shperndahen aksionereve, nderkohe realizohet dhe fitim mbi kapitalin. Mirepo, shumica e fondeve lejojne (dhe inkurajojne) riinvestimin e pagesave te tilla. Fondi mban parate dhe u dergon investitoreve aksionet shtese te bazuara ne vleren neto te mjeteve per aksion, te perftuara nga llogaritja e vleres se tregut te te gjitha mjeteve, duke zbritur ndonje detyrim, dhe duke e pjestuar me numrin e aksioneve te shperndara. Per shembull, menjehere pas nje dividenti 1$ per aksion, ne qofte se vlera neto e mjeteve ishte 15$ per aksion, zoteruesit te 30 aksioneve do t'i jepej mundesia e marrjes ose 30$ (=30x1$), ose 2 aksione (=30$/15$). Ky tipar i lejon fondit (dhe shoqerise se tij administruese) te rritet ne madhesi dhe te behet pjeserisht fond me fund te hapur ne nje drejtim.
Fondet me fund te mbyllur jane korporata, mjetet e te cilave investohen ne letra te tjera me vlere. Si dhe korporatat e tjera, shumica e fondeve te tilla mund te emetojne aksione te reja nepermjet ofertave. Mirepo, kjo nuk behet shpesh dhe vazhdimisht, jo e vazhdueshme dhe struktura e kapitalit te korporates eshte e “mbyllur” shumicen e kohes.
Shumica e fondeve me fund te mbyllur mund te riblejne aksionet e tyre ne treg te hapur. Kjo mund te ndodhe, nese cmimi i tregut do te jete me i ulet se sa vlera neto e mjeteve. Per shembull, ne qofte se vlera neto e mjeteve te nje fondi per aksion ishte 20$ dhe aksionet mund te blihen per 16$, manaxheret mund te shesin nje vlere per 20$ nga letrat me vlere ne portofolin e fondit, te shlyejne aksionet e shperndara te fondit, dhe te kene menjane 4$. Ne qofte se keto 4$ do te ishin djegur, vlera neto e mjeteve te aksioneve te mbetura do te ishte akoma 20$, por, ne qofte se do t'i shtohej fondit, atehere vlera neto per nje aksion do te rritej.
Fatkeqesisht, manaxheret e fondeve me fund te mbyllur rralle shfrytezojne mundesite e ketij lloji, ndoshta sepse tarifa e tyre eshte funksion i vleres totale te mjeteve te manaxhuara. Mirepo, disa riinvestojne dividentet e aksionereve nepermjet blerjes se aksioneve ne tregun e hapur, kur cmimi i tyre eshte me i ulet se vlera neto e mjeteve.
Ne 1930, fondet me fond te mbyllur ne SHBA u perfshine ne financime krijuese. Paraja perftohej nepermjet huave bankare, dhe nepermjet emetimit te obligacioneve, aksioneve preferenciale, dhe garancive, pervec shitjes se aksioneve te zakonshme. Kjo e beri vleresimin e pretendimeve te ndryshme ndaj nje fondi dicka interesante, dhe i dha ne te kunderten mundesi investimeve jodisponibel. Kufizimet ne ligjin e kompanive te investimit ne vitin 1940 uli entuziazmin per aktivitete te tilla. Ndoshta, si nje gje e rendesishme, interesat e investitoreve ne fondet e manaxhuara duke perdorur forma te ndryshme te financimit, duket se u zbehen, dhe shumica e fondeve me fund te mbyllur, tani kane pak pretendime te shperndara, me perjashtim te atyre te mbajtesve te aksioneve te zakonshme. Disa emetime preferenciale mbeten akoma dhe po keshtu, pak nga garancite. Por, vetem fondet dyfishe dhe pak institucione te ngjashme japin shembuj te krijimit te nje pakete te re nga paketat e bashkuara te te portofolit te nje fondi.
Fondet dyfishe
Nje fond i dyfishte me fund te mbyllur ka 2 karakteristika te rendesishme, kur fondi fillon te ekzistoje, paraja sigurohet nepermjet emetimit te dy tipeve krejt te ndryshme te pretendimeve; dhe jetegjatesia e fondit eshte e kufizuar.
Kur formohet, zakonisht, fondi i dyfishte emeton aksione te te arhurave dhe aksione te kapitalit ne shuma te barabarta dollaresh. Zoteruesit e aksioneve te te ardhurave marrin te gjithe dividentet dhe fitimet nga interesat nga portofoli i fondit ne diten e caktuar. Gjithashtu, ne kete kohe ata marrin nje vlere te deklaruar te rimbursimit, ose vleren e portofolit te fondit, me te voglin nga te dy. Gjate secilit vit te jetes se fondit, aksionereve te te ardhurave u jepet e drejta per pagesat minimale te dividenteve; cdo gabim i shtohet vleres se rimbursimit per te percaktuar pretendimet e tyre totale ne diten perfundimtare.
Para dates se perfundimit te nje fondi te dyfishte, aksioneret e kapitalit marrin pak ose asgje. Ne diten e perfundimit, ata kane te drejte te marrin ate qe mbetet pasi jane shlyer aksioneret e te ardhurave.
Data e perfundimit, zakonisht, percaktohet te jete midis 12 dhe 20 vjet pas dates qe eshte formuar fondi. Ne diten e perfundimit aksionet e te ardhurave duhet te shlyhen. Pervec kesaj, i tere fondi duhet te likuidohet dhe te gjithe aksioneret duhet te paguhen ne te holla; ne menyre alternative, fondi mund te perfshije standarte te shoqerive me fund te mbyllur apo te hapur edhe duke patur vetem nje klase te aksioneve te shperndara.
Disa fonde te dyfishta kane kufizime mbi politikat e investimeve ne vende te caktuara, por shume manaxhere i gezohen kesaj gjeresie. Kjo i shtohet ne menyre te rendesishme pasigurise qe perballojne mbajtesit e secilit tip te aksioneve. Cdo ndryshim ne portofolin e nje fondi, qe nuk ndryshon vleren e vet totale te tregut duhet te kete pak ose ndonje efekt ne vleren totale te te gjitha pretendimeve mbi kete portofol. Por, neqoftese risku i portofolit rritet, risku i aksioneve te te ardhurave, i cili ka kufizuar pretendimet mbi portofolin, ne pergjithesi do te rritet. Kjo do te tentoje ne ate qe sa me e ulet vlera e aksioneve te te ardhurave, dhe meqe vlera totale e te gjithe aksioneve do te ndryshoje pak ose fare, rritet vlera e aksioneve te kapitalit. Ne te kunderten, nje ulje e riskut te portofolit, ne pergjithesi, do te coje ne perfitime te aksionereve te te ardhurave, ne kurriz te aksionereve te kapitalit. Meqe asjne nga tipet e aksionereve nuk e di me siguri se ç'lloj investimesh do te behen nga manaxheret ne te ardhmen, pasiguria rritet. Perfitimet e mundshme te lidhura me pronesine e secilit tip te aksioneve mund te permbysen pjeserisht ose teresisht.
Ne kete pikepamje nuk ka asgje unike rreth fondeve dyfishe. Nepermjet ndryshimit te shkalles se riskut te aktiviteteve te korporates, manaxhimi mund te ndryshoje shperndarjen e vleres midis pretenduesve me te ardhura fikse (p.sh zoteruesit e obligacioneve) dhe pretenduesve te perhershem (p.sh aksionereve). Obligacionet mund te garantojne kunder abuzimeve ekstreme nepermjet kufizimeve mbi pagesat e dividenteve, etj. Me e rendesishmja eshte se korporatat qe merren me aktivitet prodhues, shpesh, nuk jane te motivuara per te bere ndryshime thelbesore te ketij lloji. Kostoja e konvertimit nga prodhim celiku tek shpimet e naftes per te ndryshuar riskun eshte shume e larte per te marre persiper rialokimin e vleres nga mbajtesit e obligacioneve tek aksioneret. Por, nuk eshte as e veshtire dhe as e kushtueshme per nje kompani investimi te ndryshoje rrenjesisht riskun e portofolit te tij.
Kuotimi i cmimit te fondit me fund te mbyllur
Aksionet e fondeve me fund te mbyllur tregtohen nepermjet broker-ve sipas cmimeve te rena dakord nga palet qe marrin pjese ne transaksion. Disa jane te listuara ne Bursat kombetare dhe tregtohen vazhdimisht ne menyre te drejte e korrekte. Aksione te tjera ndryshojne rralle pronarin e tyre. Nuk eshte domosdoshmeri lidhja midis cmimit te nje aksioni te tille dhe vleres neto te mjeteve te tij. Ne qofte se nje fond nuk eshte i gatshem te rimbursoje aksionet ose t'i bleje ato ne treg te hapur me vleren neto te mjeteve, nuk ka nje baze te qarte per kete cmim. Dhe ne qofte se aksionet e reja nuk mund te blihen nga fondi me vleren neto te mjeteve, atehere nuk ka tavan te qarte.
Ne fundin e vitit 1975, SHBA kishte afersisht 75 fonde me fund te mbyllur, me nje vlere portofoli afersisht 5.9$ miliard.
Vlera neto e mjeteve te aksioneve te fondit me fund te mbyllur, bazuar ne vleren e letrave me vlere llogaritur duke perdorur cmimin e mbylljes se tregut te dites se premte, publikohet ne shtypin financiar. Edhe vlera neto e mjeteve, edhe cmimi i fundit me te cilin tregtohen aksionet e fondit gjate dites paraqiten ne shtypin financiar (ne qofte se cmimi i tregut nuk eshte disponibel, tregohet cmimi i ofertes se dealer-it). Kolona e fundit e pasqyres tregon ndryshimin ne % ne renie (nqs negative) ose ne rritje (nqs pozitive).
Aksionet e fondeve me fund te mbyllur te listuara ne Burse ose qe tregtohen vazhdimisht ne tregun mbi banak perfshihen ne permbledhjet ditore te cmimeve te aksioneve dhe volumeve. Mirepo, vlera neto e mjeteve publikohet vetem nje here ne jave.
Fondet me fund te hapur
Nje shoqeri administruese e gatshme per te rimbursuar aksionet me vleren neto te mjeteve, ose afer vleres neto gjate gjithe kohes quhet fond me fund te hapur, ose me shpesh fond investimesh. Fonde te tilla jane te hapura te pakten ne nje drejtim, meqe aksionet e shperndara mund te rimbursohen nen kujdesin e aksionereve. Gjithashtu, shumica e tyre jane te hapura ne drejtime te tjera. Fondi, vazhdimisht, ofron aksione te reja me nje cmim sipas vleres neto te mjeteve, ose afer vleres neto.
Kur rimbursohen aksionet e vjetra, letrat me vlere ne portofolin e fondit mund te shiten per te siguruar parate qe nevojiten. Ne te kunderten, kur emetohen aksione te reja, arketimet mund te perdoren per te blere letra me vlere te reja per portofolin. Kur rimbursohen disa aksione dhe shiten disa te tjera ne te njejten dite me te njejten vlere neto te mjeteve, vetem shuma neto e paguar ose e marre nevojitet per t'u perdorur per shitjen ose blerjen e letrave me vlere te portofolit te fondit. Per te menjanuar tarifat e teperta te brokerimit, shumica e fondeve ruajne nje gjendje te vogel ne te holla per te amortizuar disa nga luhatjet ditore te ketyre flukseve.
Pak fondeve u paguhet nje tarife rimbursimi (p.sh. 2% te vleres neto te mjeteve), por pjese e madhe rimbursojne aksionet me vleren e plote neto te mjeteve.
Disa fonde me fund te hapur, te njohura si fonde pa tarifa, shesin aksionet e tyre me vleren neto te mjeteve. Te tjerat, te njohura si fonde me tarifa, ofrojne shitjen e aksioneve nepermjet brokerave, ose organizatave te tjera shitese, te cilet i shtojne nje tarife ne perqindje vleres neto te mjeteve. Tarifa ne perqindje, zakonisht, eshte me e vogel, sa me madhe te jete shuma e investuar. Nje organizate shitese qe merr 1000$ per t'i investuar ne nje fond, do te mbaje 85$, duke mbetur 915$ per t'i perdorur ne blerjen e aksioneve te fondit sipas vleres neto korrente te mjeteve per aksion. Kjo, zakonisht, eshte nje tarife ne masen 8,5%, por aktualisht eshte 9,3% (85/915 = 0,093) te shumes se investuar. Tarifa te kesaj mase jane te zakonshme per blerje te vogla.
Gjendja e fondeve pa tarifa nuk ndryshon ne menyre sistematike nga ajo e fondeve me tarifa. Kjo nuk eshte ndonje gje e cuditshme. Tarifa, e cila shkon ne favor te organizatave qe merren me shitjen, perfaqeson koston e arsimimit dhe te ndergjegjesimit. Firmat e brokerimit qe veprojne me urdhera postare shpesh shesin produktet e tyre me lire se sa dyqanet. Shitesit, te cilet punojne ne dyqane dhe ata te cilet shesin fonde investimesh ofrojne sherbime dhe kerkojne kompensimin perkates. Bleresit qe i konsiderojne sherbime te tilla, te cilat vlejne me pak se sa ato mund te kushtonin, munden dhe duhet te menjanojne pagesa te tilla.
Aksionet e fondeve me tarifa mund te mos rishiten nga dealer -at me cmime me te ulta, te cilat u bazuan ne skedulen e deklaruar te tarifave. Cmime te tilla rishitje duken relativisht te pademshme, meqe ka shume fonde me fund te hapur te ngjashme dhe nje numer i pershtatshem fondesh pa tarife, per ata qe preferojne vete-arsimim.
Ne fund te 1975 ne SHBA ishin mbi 800 fonde investimi me fund te hapur me vlere mjetesh afersisht 48.7$ miliarde. Nga keto, 17% ishin fonde pa tarife, te cilat zoteronin rreth 9.8$ miliarde vlere mjetesh.
Ne shtypin financiar, jepet vlera neto e mjeteve e bazuar ne cmimet e mbylljes per letrat me vlere te fondit, e ndjekur nga cmimi i kerkeses - vlere neto e mjeteve plus tarifen e aplikueshme per blerjen me te vogel te mundshme, per fondet pa tarifa ky tregues shenohet "NL". Se fundit jepet diferenca (ne dollare) mes vleres neto te mjeteve per diten e tregtimit per aksion dhe asaj te llogaritur ne mbylljen e dites se meparshme.
Te pervitshmet e ndryshueshme
Qe ne vitin 1952, nje nga fondet e pensioneve qe u sherbente disa institucioneve akademike dhe jo-fitimprurese, konceptoi idene e te pervitshmes se ndryshueshme. Qe atehere, nje numer kompanish sigurimi kane zhvilluar plane te ngjashme.
Ne nje plan te tille jane perfshire dy aspekte krejt te ndryshme. Gjate periudhes se akumulimit, investitori ne fakt derdh para periodikisht (p.sh. cdo muaj) ne nje fond investimi me fund te hapur, duke mos terhequr asgje. Ketu perfshihen disa lloj sigurime te jetes (p.sh. nje police sigurimi garantonte te paguante nje shume te barabarte me vleren totale te dollareve te derdhur). Pagesa per kete sigurim jete zbritet nga secila derdhje, duke perfshire edhe ndonje pagese, dhe pjesa e mbetur perdoret per te blere aksione (ose kuota) te fondit.
Ne fund te fazes se akumulimit (zakonisht me daljen ne pension), investitori do te mbaje aksionet me vleren korrente te tregut. Ai ose ajo mund te ktheje aksionet ne te holla dhe te shpenzoje keto para ne ate menyre qe deshiron (megjithese shume plane nuk e lejojne kete). Ne menyre alternative, paraja mund te perdorej per te blere nje te pervitshme te pandryshueshme (nje mjet financiar qe ofron te ardhura vjetore te njejta). Kjo perfaqeson nje kontrate, ku nje kompani sigurimi premton te paguaje nje shume te dhene cdo muaj per bleresin, derisa ai te vdese. Ne qofte se kontrata perfshin nje opsion suplementar, pagesat vazhdojne (ndoshta ne nje shume me te vogel), derisa bashkeshorti i bleresit te vdese.
Per te caktuar normat, kompanite e sigurimit shfrytezojne tabelat e vdekshmerise, te cilat tregojne propabilitetet, bazuar mbi eksperiencen, e ndodhjes se vdekjes te personave te moshave te ndryshme brenda vitit. Nderkohe, qe askush nuk mund te parashikoje diten se kur mund te vdese nje person i caktuar, eshte e mundur qe te percaktohet me saktesi, numri i atyre qe do te vdesin ne cdo vit qe vjen, brenda nje numri te madh njerezish te nje grup-moshe te caktuar. Kur i shiten te pervitshme grupit te moshes 65 vjec, kompania e sigurimit, e cila shet policat e sigurimit mund te percaktoje shumen e te hollave, te cilat do te duhen ne cdo vit te ardhshem per te perballuar detyrimet qe do te lindin. Kjo mund te konvertohet ne vlere aktuale ne nje nga dy menyrat. Procedura me e thjeshte eshte gjetja e kostos se nje portofoli me obligacione pa shume risk, te cilat do te sjellin te holla ne daten e kerkuar. Ne qofte se kompania e sigurimit do te duhej te blinte obligacione te tilla, ajo do te mund te mbante premtimin e saj; keshtu, te pervitshmet mund te shiteshin duke ditur kete shume plus komisionet, pagesat mbi shitjet, etj.
Ne praktike kjo ndodh shume rralle. Ne vend te kesaj, vlera aktuale e detyrimeve te pervitshme llogaritet me ane te skontimit te pagesave te pritshme, duke perdorur norma te ulta interesi. Kompania e sigurimit shpreson te fitoje nje norme me te larte fitimi nga portofoli i saj, por duhet te mbuloje diferencat nese ndodh nje avari. Rezervat mbahen per te mbuluar ate qe mund te ndodhe me vone. Ne qofte se, dhe kur norma aktuale e fitimit e tejkalon normen e parashikuar te interesit, disa nga keto tejkalime mund te perdoren per te paguar aksioneret e kompanise se sigurimit dhe/ose u kthehet mbajtesve te policave. Perdorimi i nje norme te ulet interesi, se bashku me "dividentet” per mbajtesit e te pervitshmeve, sjell perfitime per ata, cilet jetojne me gjate, dhe si rrjedhim marrin dividente te tille, ne kurriz te atyre qe vdesin me shpejt dhe nuk u paguhen ato.
Kostoja e nje te pervitshme fikse eshte funksion i shumes se deklaruar (p.sh, dollaret qe do te merren cdo vit), karekteristikave te vdekshmerise se bleresve ne kohen qe eshte nenshkruar e pervitshmja (duke u bazuar fillimisht ne moshen dhe seksin) dhe ne normen e parashikuar te interesit. Gjerat e tjera barazojne: sa me e larte norma e intresit te shfrytezuar, aq me e ulet do te jete kosto e deklaruar e nje te pervitshme fikse.
Nje e pervitshme e ndryshueshme eshte e ngjashme ne shume aspekte me nje te pervitshme fikse. Por, ekziston nje ndryshim thelbesor: shuma e marre cdo muaj nuk eshte fikse, por ndryshon ne varesi me eksperiencen investuese te fondit. E pervitshmja eshte e lidhur me riskun, per me teper, zakonisht, mjetet investohen ne aksione te zakonshme ne vend te obligacioneve, keshtu qe do te linde nje risk me i madh.
Kjo procedure eshte pershkruar shume mire ne nje shembull:
Supozojme se ne rastin e pensionit, vlera aktuale e nje te pervitshme fikse nje mujore prej 1$ per nje individ te caktuar do te jete 100$, bazuar ne nje norme te supozuar interesi prej 4%. Ne qofte se llogaria e personit ka nje vlere 50.000$, mund te blihet e pervitshmja fikse qe paguan 500$ (=50.000$/100$). Ne menyre alternative, parate mund te perdoren per te blere te pervitshme variabel. Ne qofte se vlera korrente e nje njesie te pervitshme eshte 5$, mund te blihen 100 njesi (=500$/5$). Ne kete menyre, shuma e paguar cdo muaj do te ndryshoje ne lidhje me vleren e nje njesie te se pervitshmes. Ne rast se vlera e nje njesie bie ne 4,5$, vlera mujore do te bjere ne 450$, nese vlera e njesise rritet ne 5.5$, atehete vlera do te rritet ne 550$,etj.
Vlera e nje njesie te se pervitshmes percaktohet nga eksperienca e nje fondi investimesh. Procedura eshte e qarte. Llogaritet ndryshimi ne perqindje ne vleren e fondit – perfshire dividentet, interesat e marra, fitimin nga kapitali dhe/ose humbjet (te realizuara ose jo), duke zbritur ndonje shpenzim. Nga kjo zbritet norma e supozuar e interesit per vleresimin real te se pervitshmes. Atehere, vlera e secilies njesi te se pervitshmes rritet ose ulet nga kjo diference. Ne fakt, kompania e sigurimit paguan nga ana e saj nje divident te barabarte me shumen e kerkuar per te perballuar interesin qe kompania supozohet te marre, kur te pervitshmeve u rritet cmimi; dhe ky divident paguhet pavarsisht se cfare eksperience ka fondi. Keshtu, risku zhvendoset nga kompania e sigurimit tek bleresit e te pervitshmes.
Ashtu si tek te pervitshmet fikse, sa me e ulet norma e interesit te supozuar, aq me i madh perfitimi perkates i marre nga ata qe jetojne me gjate dhe aq me i vogel perfitimi perkates i marre nga ata qe vdesin me shpejt. Ne menyre koresponduese, ata qe mbajne te pervitshme te ndryshueshme te bazuara ne norma me te ulta interesi mund te shpresojne rritje me te medha per pagesat mujore, se sa ata qe gjate te njejtes kohe mbajne te pervitshme te ngjashme te bazuar ne norma me te larta intresi.
Per te implementuar te pervitshmet e ndryshueshme, kompania e sigurimit duhet te hape nje llogari te vecante, e cila mund te investohet direkt ne nje portofol te diversifikuar, ose thjesht e perdorur per te blere aksione ne nje fond investimesh me fund te hapur. Llogaria e vecante, ne menyre tipike, mbeshtet edhe kuotat akumuluese, te ngjashme me aksionet e fondit te investimit me fund te hapur, qe nuk paguajne divident, edhe njesite e te pervitshmeve. Te parat jane te pershtatshme per investitoret ne fazen e akumulimit, dhe te tjerat gjate fazes se pageses, pas daljes ne pension.
Te pervitshmet e ndryshueshme, shpesh, reklamohen se japin te pakten nje mbrojtje pjesore kundrejt inflacionit te paparashikuar gjate viteve te pensionit. Ky funksion do t'u sherbeje vetem ne shtrirje, se normat e fitimit te aksionit jane te lidhura pozitivisht me nje inflacion te tille. Kjo mund te jete afersisht e vertete per nje periudhe me te gjate, por, mund te ndodhe e kunderta per ndonje periudhe te vecante.
Aksionet e zakonshme duket se japin nje norme fitimi te pritur me te larte ne krahasim me obligacionet dhe te pervitshmet fikse. Por, gjithashtu, ato ofrojne nje risk me te madh. Thenie te tilla mbeten te verteta, bile kur normat e fitimit maten me terma reale. Keshtu, zgjedhja mes te pervitshmes se ndryshueshme dhe asaj fikse eshte e njejte me ate proces qe perfshihet ne shume vendime investimesh. Ne cfare mase nje person eshte i gatshem te marre persiper nje risk suplementar kundrejt nje norme me te larte fitimi ? Megjithese keshilluesit profesioniste mund te japin ndihmesen e tyre ne kete drejtim, vendimi perfundimtar do te merret nga individi, i cili do te mbaje riskun.
Fondet mikse te investimeve
Bankat dhe kompanite e sigurimit investojne para per individet dhe organizatat. Bankat manaxhojne truste personale, po keshtu, edhe bankat, edhe kompanite e sigurimit manaxhojne fonde pensioni per te punesuarit. Ne secilin prej ketyre fondeve mund te investohet mbi baza individuale, me letra me vlere specifike, te selektuara dhe te mbajtura ne nje llogari te vecante. Kjo ndodh shpesh per llogari te medha, por te varur nga ekonomite e shkalles, llogarite e vogla shpesh behen mikse duke lejuar pjesemarrje te perbashket ne nje ose me shume bashkesi letrash me vlere.
Mekanizmi i shfrytezuar ne kete proces eshte fondi miks i investimeve. Nga pikepamja e formes, eshte i ngjashem me nje fond investimesh me fund te hapur. (por jo me status ligjor, meqenese me ligj bankat nuk lejohen te menaxhojne dhe te shesin fonde investimi). Letrat me vlere te ketij fondi vleresohen te pakten nje here ne tre muaj, dhe vlera totale pjestohet me numrin aktual te kuotave per te percaktuar vleren neto te aseteve per kuote. Ne cdo date vleresimi, parate nga nje llogari mund te perdoren per te blere kuota me kete vlere. Ne menyre alternative, kuotat e blera me pare mund te rimbursohen me vleren korente te kuotave.
Nje banke ose kompani sigurimi mund te ofrojne disa fonde mikse investimesh. Nje fond mund te zoteroje vetem instrumente te tregut te parase me afat te shkurter, nje tjeter obligacione me afat te gjate, nje tjeter aksione te zakonshme. Mund te ofrohet nje fond miks qe investon ne instrumenta borxhi me garanci nje hipoteke, po ashtu mund te ofrohet nje fond qe investon ne pasuri te patundshme.(nje fond miks ne pasuri te patundshme mund te jete vetem pjeserisht me fund te hapur, duke zoteruar mjete jolikuide). Kur nje menu e plote e ketij lloji eshte disponibel, parate nga nje trust i dhene, ose nga llogaria e pensionit te te punesuarit, mund te investohet ne dy ose me shume fonde mikse dhe/ose sipas deshires te perfituesve dhe manaxherit te llogarise ne letrat me vlere individuale.
Fondi i investimeve ne pasuri te palujtshme
Ne vitin 1960 ndryshimi Ligjit mbi te ardhurat e brendshme ne SHBA beri te mundur krijimin e nje tipi te ri fondi investimesh: fond investimesh ne pasuri te patundshme (FIPP). Megjithese nuk u klasifikua si nje sipermarrje investimesh kolektive per qellime ligjore, nje fond i tille eshte i ngjashem me nje fond investimesh me fund te mbyllur. Si nje sipermarrje investimesh kolektive, ai mund te sherbeje si nje mjet kalimi per fitimet nga investimet, duke i kaluar te pretenduesit dhe duke shmangur tatimin mbi korporaten.
FIPP-te duhet te investoje fillimisht ne pasuri te patundshme, ose ne hua te garantuara me pasuri te patundshme. Ato mund te sigurojne kapital nepermjet emetimit te aksioneve, obligacioneve (te konvertueshme ose jo), bile dhe letra me vlere te ngjashme me opsionet. Ato, gjithashtu, mund te marrin hua nga bankat, te emetojne instrumenta borxhi me garanci nje pjese ose te gjithe pasurine e tyre, dhe te emetojne letra tregtare.
Si dhe fondet e investimeve, FIPP-te “marrin me qira” nje firme manaxhimi me nje tarife rreth 1% te vleres se mjeteve ne vit. Shumica e fondeve jane bashkuar me bankat, kompanite e sigurimit te jetes, ose me firma qe japin hua kundrejt nje hipoteke, te cilat i krijojne ato dhe sherbejne si manaxher investimesh.
Ne mesin e 1975 ne USA ishin rreth 200 FIPP me vlere mjetesh mbi 20 miliarde $. Aksionet e shumices se ketyre fondeve jane listuar ne Bursat kryesore. Kuotimet e cmimeve dhe volumi jane pasqyruar se bashku me aksionet tjera ne shtypin financiar.
Jane dy tipe te FIPP-ve. Fondet e hipotekesinvestojne, fillimisht, ne hua hipoteke, hua per ndertim dhe zhvillim. Me vone, ato qe perbejne pjesen me te madhe te mjeteve te shume fondeve, jane huate e dhena per ndertuesit, ose zhvilluesit e nje projekti, me pasurine qe sherben si garanci. Huate, ne pergjithesi, ato me afat te shkurter, jepen me premtimin se pasuria do te perfundoje ne kohe dhe do te shitet per nje shume te mjaftueshme, ne menyre qe te lejoje zhvilluesin te shlyeje huane ne kohe dhe ne masen e plote. Fondet e kapitalit te vet investojne direkt ne pasuri te patundshme; ne fakt, ato sherbejne si pronare te medhenj tokash. Pasuria mund te financohet pjeserisht nga emetimi i huave te hipotekes. Shume pak firma,te quajtura fonde mikse apo hibrite, nuk jane as fonde hipoteke, dhe as fonde te kapitalit te vet, por kombinim i dy modeleve.
Shumica e FIPP-ve kane leve te larte. Fondi tipik mund te emetoje pretendime me te ardhura fikse rreth 70% te totalit te mjeteve te saj. Cdo renie ne vleren e pasurise qe zoteron nje kompani e tille, zakonisht, do te shkaktoje nje ndryshim me te madh ne perqindje ne vleren e aksioneve te saj te zakonshme, nderkohe do te zhvendoset ne te kundert lidhja mes interesit te paguar per borxhin afat shkurter dhe atij te fituar mbi mjetet e veta.
Ne periudhene renies 1973-1974 vecanerisht, industria e ndertimit u godit rende. Kjo shkaktoi nje numer te madh mosshlyerjesh te huave per ndertim dhe zhvillim, si dhe te huave te hipotekes me afat te gjate. Shume prej FIPP-ve u lane me ndertesa gjysem te perfunduara. Per me teper, normat e interesit afat-shkurter, nepermjet te cilave, FIPP-te, tradicionalisht, perftonin shuma te konsiderueshme kapitali, u mberthyen pas normave te interesit te huave te hipotekes. Nga 25 tetori 1973 deri ne 19 gusht 1974, treguesi Dow-Jones ra 27%, dhe nje indeks i cmimeve te aksioneve te FIPP-ve te kapitalit te vet, ra me shume se 50%, dhe nje indeks i cmimeve te aksioneve te FIPP-ve te hipotekes ra mbi 70%. Shume fonde shkuan drejt falimentimit, duke perfshire ketu edhe disa qe ishin te lidhura me institucione financiare te njohura (dhe me nje reputacion konservator).
Eksperienca e fillimit te viteve 70`padyshim uli entuziazmin e atyre qe investuan ndjeshem ne FIPP-te (vecanerisht, ata qe deshtuan ne parashikimin e faktit se leva rrit riskun, krahas me rritjen e normes se fitimit). Megjithate, rezultatet e para jo te mira, nuk duhet te cojne ne mohimin e ketij koncepti. Fonde te tilla ofrojne nje mekanizem per bashkimin e tipeve te rendesishme te mjeteve ne nje portofol. Duke zoteruar politika te specializuara investimesh dhe ne menyre tipike, leve te larte, vetem nje pjese e mjeteve te nje individi do te investohen ne letra te tilla me vlere.
.jpg)
