LIGJI PER MBROJTJEN EKONKURRENCES DHE KONSUMATORIT

PERMBAJTJE:
Historiku i te drejtes se konkurrences ne Shqiperi
Shtyllat kryesore te Autoritetit te Konkurrences
Parimet baze te konkurrenceshttp://eseshkolle.blogspot.com/

Nxjerrja e jashteligjshme nga tregu e nje kompanie
Abuzimi i ndermarrjeve
Marreveshjet e ndaluara
Kontolli i  perqendrimeve
Rastet  kur ndalohen apo autorizohen perqendrimet
Hyrje
Promovimi i të drejtave të konsumatorëve ", prosperiteti dhe mirëqenia janë vlerat thelbësore të Bashkimit Evropian (BE),dhe kjo është reflektuar në legjislacionin e tij. Anëtarësimi në Bashkimin Evropian siguron mbrojtje shtesëpër konsumatorët.. Në këtë dokument është pershkrua  niveli minimal i mbrojtjes të gjitha vendet e BE duhet,sipas ligjit të BE-së, tju  japë konsumatorëve. Detajet e saktësise se çfarë janë të drejtat tuaja - dhe si ju mund  ti mbroni ato - do të ndryshojnë nga vendi në vend në varësi se si ata e kanë zbatuar në BE rregullat në ligjin e tyre kombëtar. Ju duhet të vini re se ligjet nacionale mbrojtjen e konsumatorëve mund - në disa raste -  tju jap një nivel më të lartë të mbrojtjes.
POLITIKAT EUROPIANE
Politika europiane Antitruse u zhvillua nga dy rregullat qendrore te percaktuara ne Traktatin mbi Funksionimin e Bashkimit Europian.
Marreveshjet ndermjet dy ose me shume operatoreve te tregut te pavarura te cilat kufizojne konkurrencen, jane te ndaluara nga neni 101 i traktatit. Kjo dispozite mbulon te dy marreveshjet horizontale ( mes konkurrenteve aktuale ose potenciale qe veprojne ne te njejtin zinxhir te furnizimit)
Neni 2 i Traktatit ndalon firmat qe mbajne nje pozite dominuese ne nje treg te caktuar te abuzojne me ate pozicion , per shermbull duke abuzuar me cmimet, duke kufizuar prodhimin.
Komisioni eshte i autorizuar nga Traktati per te aplikuar keto rregulla ndalimi dhe mban nje numer te kompetencave hetimore per kete qellim ( p.sh. inspektimit te bizneseve, kerkesat me shkrim per informacion, etj) Ai gjithashtu mund te vendose gjoba per ndermarrjet qe shkelin rregullat e BE.
KARTELET
Aksioni kundër karteleve është një lloj i veçantë i zbatimit të antitrust. Një kartel është një grup i kompanive të ngjashme të pavarura, të cilat bashkohen së bashku për të rregulluar çmimet, të kufizojë prodhimin ose për të ndajnë tregjet ose konsumatorët mes tyre.Në vend që të konkurrojnë me njëri-tjetrin, anëtarë të kartelit të mbështeten në njëri kurs të tjerëve rënë dakord të veprimit, i cili zvogëlon stimujt e tyre për të ofruar produkte të reja ose më të mirë dhe shërbime me çmime konkurruese. Si pasojë, klientët e tyre (konsumatorët apo bizneset e tjera) të përfundojë duke paguar më shumë për cilësinë më pak. Kjo  është arsyeja pse kartelet janë të paligjshme sipas ligjit të BE-së konkurrencës dhe pse Komisioni Evropian vendos gjoba të rënda mbi kompani të përfshira në një karteli.
Për mbrojtjen e konkurrencës”.
Autoriteti i Konkurrencës është institucioni publik i ngarkuar nga ligji, për të mbrojtur konkurrencën e lirë dhe efektive në Shqipëri. Ky institucion ka për qëllim të mbrojë konkurrencën në vetvete, si një e mirë publike. Në këtë mënyrë mbrojtja e konkurrencës efektive i shërben interesit publik. Ky ligj është i zbatueshëm në të gjithë sektorët e ekonomisë, si dhe për të gjitha ndërmarrjet, private dhe shtetërore, që ushtrojnë veprimtarinë e tyre në territorin e Republikës së Shqipërisë, si dhe për ndërmarrjet që veprimtarinë e ushtrojnë jashtë këtij territori, por pasojat e saj ndihen në tregun e brendshëm.
Puna e Autoritetit të Konkurrencës mbështetet në tre shtylla kryesore që përcaktojnë mbrojtjen e konkurrencës:
marrëveshjet e ndaluara (kartelet);
abuzimin me pozitën dominuese;
 bashkimet ose përqendrimet e ndërmarrjeve.
Një tjetër detyrë e këtij institucioni është të veprojë si nxitës dhe avokat i konkurrencës dhe i interesave të konsumatorit, si dhe të vlerësojë aktet normative të ndryshme që mund të cenojnë konkurrencën.
Një aspekt i rëndësishëm i ligjit aktual për mbrojtjen e konkurrencës është e drejta e çdo personi që t’i drejtohen drejtpërdrejt gjykatës në rast se pengohen në veprimtarinë e tyre nga një marrëveshje e ndaluar apo nga një praktikë abuzive. Sipas ligjit këta persona të mund t’i drejtohet Gjykatës së Tiranës me anë të një kërkesë padie pavarësisht faktit të inicimit të një procedure pranë Autoritetit.
Marrëveshjet e ndaluara
Marrëveshjet, midis ndërmarrjeve të cilat mund të sjellin kufizim të konkurrencës janë të ndaluara. Kështu, parimi që “marrëveshjet duhen respektuar” nuk aplikohet në këto raste. Autoriteti i Konkurrencës mund të urdhërojë ndalimin e marrëveshjeve të tilla dhe mund ti vendos gjoba ndërmarrjeve për arritjen e këtyre marrëveshjeve. Ky rregull zbatohet si për marrëveshjet e shkruara ashtu edhe për ato të pashkruara.
Kontrolli i përqendrimeve
Te gjitha propozimet e përqendrimeve, të cilat njoftohen pranë Autoritetit të Konkurrencës shqyrtohen nëse mund të kufizojnë në mënyrë të ndjeshme konkurrencën efektive në treg. Nëse rezulton se përqendrimi nuk e cenon konkurrencën, ai autorizohet pa kushte.
Rastet kur ndalohen apo autorizohen përqendrimet
Gjatë viteve të fundit ndryshimet më të mëdha në strukturën e tregun kanë ndodhur te bankat dhe kompanitë e sigurimit. Hyrja në treg e grupeve të rëndësishme financiare evropiane si Raiffeisen Bank, Intesa SanPaolo, Societe General, ProCredit Holding etj, kanë krijuar një mjedis më konkurrues dhe një zgjerim agresiv të degëve dhe shërbimeve bankare. Rasti më klasik i përqendrimeve ishte bashkimi nëpërmjet përthithjes i Bankës Amerikane të Shqipërisë me Bankën Italo Shqiptare. Kjo formë përqendrimi, si rezultat i së cilës Banka Italo Shqiptare pushoi së ekzistuari si person juridik, duke u krijuar një bankë të re, me të njëjtin emër: Banka Amerikane e Shqipërisë, rriti fuqinë në treg të bankës së re, duke e renditur atë në vend të dytë pas Raiffeisen. I parë në këndvështrimin e eficencës së tregut, forcimi i pozicionit në treg të bankës së re BASh pas përqendrimit, nuk e kufizon ndjeshëm konkurrencën në treg dhe sjell përfitime për klientët. Futja e shërbimeve/produkteve të reja, përmirësimi i atyre ekzistuese, krijimi i sinergjive, nga ulja e shpenzimeve dhe rritja e të ardhurave, zhvillimi i teknologjive të informacionit, etj., janë tregues pro-konkurrues që tejkalojnë pasojat që rrjedhin nga forcimi i pozicionit në treg të BASh-së.
Te drejtat e konsumatorëve
e drejta e mbrojtjes së shëndetit, mjedisit dhe sigurisë së jetës
e drejta e mbrojtjes së interesave ekonomikë
e drejta e ankimit
e drejta për dëmshpërblim
e drejta e edukimit;
e drejta e marrjes së informacionit
e drejta e mbrojtjes ligjore;
e drejta e organizimit në shoqata ose bashkime për mbrojtjen e interesave të konsumatorëve dhe e drejta e përfaqësimit në organet e tyre vendimmarrëse.
Dëmshpërblimi i konsumatorit
Shitësi është i detyruar të pranojë ankesat për mallrat në çdo vend ku ushtron ose paraqet veprimtarinë, me përjashtim të rastit kur është autorizuar një person tjetër për riparimet
Shitësi vendos për pranimin e ankesës menjëherë ose brenda 3 ditëve pune
Në rastin e mungesës së përputhjes, konsumatori ka të drejtën të rizotërojë mallin e sjellë në përputhje, pa pagesë, nëpërmjet riparimit apo zëvendësimit, të ketë një ulje të përpjesshme të çmimit, ose konsumatori mund të anulojë kontratën.
Organet kompetente 
Institucionet shtetërore kompetente janë organet kryesore përgjegjëse për zhvillimin dhe zbatimin e politikave për mbrojtjen e konsumatorëve, për të mbrojtur të drejtat bazë të konsumatorëve, në mënyrë të veçantë të grupeve të konsumatorëve më të ndjeshëm, si: fëmijët, të moshuarit, të varfrit, invalidët, të sëmurët, si dhe personat me aftësi të kufizuara mendore e fizike.
Organi përgjegjës
Ministria përgjegjëse për fushën e tregtisë, nëpërmjet strukturës administrative përkatëse (më poshtë struktura përgjegjëse për mbrojtjen e konsumatorëve), harton politikat dhe siguron instrumentet rregulluese të mbrojtjes së konsumatorit, si dhe zbatimin efektiv të këtij ligji
Shoqatat e konsumatorëve
Konsumatorët kanë të drejtë, në baza vullnetare, të krijojnë shoqata të pavarura konsumatorësh, në mbrojtje të interesave të tyre, sipas ligjit në fuqi.
Shoqatat e konsumatorëve janë organizata të pavarura nga tregtarët dhe kanë si qëllim, të përcaktuar me statut, mbrojtjen e të drejtave të konsumatorëve
Shoqatat e konsumatorëve duhet të përmbushin kriteret e mëposhtme në mënyrë që të përfaqësojnë interesat kolektivë të konsumatorëve
anëtarësi aktive
Përvojë
shtrirje gjeografike
Nëpunësit e organeve administrative shtetërore përgjegjëse për mbrojtjen e konsumatorëve nuk lejohen të kenë funksione drejtuese në shoqatat e konsumatorëve.
Bibliografia
Hetemi J Mehdi ‘ Mbrojtja e tregut te lire nga konkurenca jolajale: aspekti krahasimore’, Prishtine 2004
Baleta Teuta, Kalifa Neritan, File Luljeta ‘ Dominimi i tregut bankar Shqiptar’, Tirane: Banka e Shqiperise 2000

Perpali Lush, ‘Ceshtje te konkurrences ne ekonomi’, Tirane: Ideart 2006

DHUNA NE FAMILJE, SHKAQET DHE PASOJAT QE COJNE NE DHUNEN NE FAMILJE

 Ky fenomen vazhdon të trajtohet nga shumica e popullsisë si një problem privat, që i përket vetëm familjes, dhe jo shoqërisë. Megjithë punën ndërgjegjësuese që është bërë veçanërisht gjatë dhjetë viteve të fundit për të sensibilizuar publikun, qëndrimet ndaj dhunës nuk kanë ndryshuar shumë. Vështirësia e studimit të fenomenit rritet edhe më shumë po të kemi parasysh se fenomeni ndodh “prapa dyerve të mbyllura”1.
Si i tillë, ai është i vështirë për t’u vëzhguar dhe studiuar nga afër. Vetëm rreth 5 për qind e grave të dhunuara në gjirin e familjes denoncojnë dhunën e ushtruar ndaj tyre. I vetmi burim informacioni mbetet në shumicën e rasteve vetë viktima, e cila në çdo rast nuk është e çliruar nga paragjykimet dhe stereotipet që ekzistojnë në shoqëri apo në komunitetin ku ajo /ai bën pjesë. Dhuna në familje vetëm në raste të rralla përcaktohet dhe penalizohet si krim brenda familjes duke mos u paraqitur kështu në statistikat zyrtare. Dhuna ndaj gruas është një problem kompleks që përfshin më shumë se sa një akt në vetvete në marrëdhëniet personale mes burrit dhe gruas. Është një problem social me përmasa të gjera që i ka rrënjët në qendrimet historike ndaj gruas dhe marrëdhë nieve martesore. Socializimi i grave dhe burrave në shoqërinë tonë dhe caktimi i grave në role dhe pozita inferiore që i mbajnë gratë të varura ekonomikisht, i bëjnë gratë me vunerabël ndaj dhunës se burrave me të cilët jetojnë. Ky viktimizim i grave nga bashkëshortët e tyre përforcohet nga gjendja ekonomike, mentaliteti dhe tradita, ndërgjegjësimi jo i mjaftueshëm i njerëzve mbi dhunën në familje, por edhe nga mungesa e një ligji specifik për dhunën në familje. Ndërsa dhuna ndaj gruas po bëhet gjithmonë dhe më shumë problem shqetësues në shoqëri, pasi shumë burra ndihen të kërcënuar nga koncepti i lirisë së grave. Studimi i dhunës në familje vështirësohet po të kemi parasysh edhe një numër mitesh që nuk lejojnë depërtimin në thelbin e problemit. Kështu, në komunitete dhe ambiente të ndryshme sociale ndahen mendime se “dhuna prek vetëm një shtresë apo grupe të caktuara”, “dhuna është një problem i të varfërve”, “gratë e dhunuara kanë personalitete të caktuara që e nxisin ushtrimin e dhunës nga bashkëshorti”, “gratë e dhunuara qëndrojnë në marrëdhënie të dhuns hme sepse ato e pranojnë dhunën”, “dhuna është rastësore dhe ndodh shumë rrallë” etj. Të dhënat mbi përhapjen e fenomenit të dhunës në familje vazhdojnë të jenë të kufizuara.
E vërteta rreth dhunës në familje
Dhuna në familje përfshin abuzimin fizik, emocional dhe seksual.
Dhuna në familje është tërësisht e papranueshme. Çdo grua meriton të jetojë jetën e saj e lirë prej dhunës, abuzimit dhe frikës.
Dhuna në familje është fenomen i përhapur rëndomtë. Një në tre gra përjetojnë dhunë në familje në një moment të jetës së tyre. Kjo ndodh në çdo lloj kulture, moshe, grupi etnik apo klase sociale.
Dhuna në familje është shumë e rrezikshme. Çdo vit në Shqipëri, 15 deri 20 gra vriten nga partneri apo ish-partneri i tyre.
Dhuna në familje nuk ka të bëjë vetëm me një burrë që abuzon një grua. Kjo lidhet edhe me abuzimin sistematik dhe presionin që i bëhet gruas në shoqërinë në të cilën jetojmë.
Dhuna në familje lidhet me fuqinë dhe kontrollin. Sjellja abuzive, e dhunshme apo seksualisht abuzive mund të jetë e gjerë apo më e ngushtë në atë çka kërkohet të arrihet nëpërmjet saj.
Dhuna në familje përdoret si një instrument i qëllimshëm. Lidhet me frikën e cila të injektohet ty në mënyrë që të detyrojë të bësh dicka që nuk do ta bësh apo përkundrazi të mos bësh dicka që duhet bërë. 
Dhunuesi është 100% përgjegjës për abuzimin e kryer. Dhuna e kryer prej tij është problem dhe përgjegjësi vetëm e tij.
Nuk është faji yt. Asnjë grua “nuk e kërkon”dhunën, nuk dëshiron të jetë e abuzuar apo meriton të jetë e tillë, pavarësisht nga çfarë thotë apo bën.
Burrat dhunues mund të ndryshojnë. Sjellja e tij është në kontroll të tij ndaj ai mund të zgjedhë që të ndalojë.

Ti nuk mund ta ndryshosh atë. Ai është i vetmi që mund të ndalojë sjelljen e tij të dhunshme dhe abuzive. Ai mund të ndryshojë paksa. Disa burra ndryshojnë nga pak, ndoshta duke u bërë më pak të dhunshëm, por gjithsesi mbeten abuzues dhe të dhunshëm. Ti duhet të vendosësh vetë, nëse ai ka ndryshuar mjaftueshëm për ty, apo jo. 

ZBATIMI DHE MOSZBATIMI I LIGJIT NE SHQIPERI

Ne Shqiperi, ashtu sic ndodh rendom ne vendet e demokracive adoleshente, vihet re nje fenomen sa komik aq dhe tragjik. Nje kohe, nje pjese e politikes, nje pjese e mediave, nje pjese e publikut, ankohet se ne Shqiperi ka ligje por ato nuk zbatohen.
E njejta gje ndodh kur institucionet shteterore zbatojne ligjin, serish nje pjese e politikes, nje pjese e mediave dhe nje pjese e publikut (qe nuk eshte cudi se jane te njejtete si ne rastin e pare), ankohet se ne Shqiperi dhunohen bizneset, gjobiten bizneset, dhunohet liria e shtypit etj etj. Sapo organet doganore apo ato tatimore, nisin te ushtrojne kontroll ne nje njesi te caktuar biznesi, menjehere lind reaksioni qe percillet permes mediave se shteti po na godet, se shteti po na gjobit etj. Bie fjala, kohet e fundit qeveria shqiptare publikoi para publikut nje pjese te asaj qe ata e quajne shperdorim te pushtetit dhe nenshtrim te tij ndaj biznesit te ndertimit. Ne nje shtet serioz, gjeja e pare qe do te duhej te ndodhte, do te duhej qe organet e ngarkuara me ligj te reagonin duke hapur nje akuze, qe politika te distancohej hapur nga akuzat dhe nga bashkepunimi me biznese te cituara, qe pronare biznesesh te mos leshonin median ne sherbim te tyre per t'u vetembrojtur, por te pritinin te qete perballjen me ligjin dhe me te verteten. Pse duhej qe Edi Rama te dilte haptas ne mbrojtje te bizneseve, qe Kryeministri i akuzoi publikisht si neperkembes te ligjit? Pse nuk distancua ai nga akuza?
  SHKAQET E MOSZBATIMIT TE LIGJEVE
shqiptaret kane shekuj qe jane ndergjegjesuar me ligjin dhe nga familja trashegohet edhe respektimi i tiJ.
 DISA NGA SHKAQET E MOSZBATIMIT TE LIGJEVE JANE: MOSNJOHJA E LIGJEVE – NJEREZIT NUK I NJOHIN LIGJET AQ SA DUHET DHE PRANDAJ EDHE NUK I RESPEKTOJNE ATO. KORRUPSIONI – NE SHUME RASTE NJEREZIT PERDORIN KORRUPSION DHE DISA TE TJERE E LEJOJNE VETEN TE MANIPULOHEN DHE NGA KJO VJEN DHE MOSZBATIMI I LIGJEVE. SJELLJET NEGATIVE TE INDIVIDEVE ,V SHOQERIVE TE NDRYSHME SIPERMARRESE INSTITUCIONEVE SHTETERORE BEJNE QE LIGJI TE MOS RESPEKTOHET DHE TE MOS ZBATOHET. QYTETARET NUK DINE SE KUR DHE SI LIGJI MUND T’I MBROJE INTERESAT E TYRE PASI JO Çdo kontradikte ose situate mund te zgjidhet ne gjykate. Pse vazhdojme ta bejme dicka kur eshte e paligjshme? Mos valle ndodh se njerezit jane te painformuar per ligjet e rregullat? Ndoshta, nje informacion mbi keto ligje e rregulla nuk perhapet si duhet? Ndoshta vete njerezit jane te interesuar per te vepruar keshtu? Mos jemi mesuar me kete kulture, edhe pse sistemin e kaluar, zbatimi i ligjeve dhe vete keto te fundit kane qene ne menyre te panatyrshme, pra njerezit mbeten te faza e frikes, jo e ndergjegjesimit? Keto jane gjerat qe pyes; nese ke pyetje te tjera, shtroji, ashtu sic mund te bejme te gjithe per t'i diskutuar. Kodi rrugor eshte nje nga ligjet qe shkelet ne masen me te konsiderueshme (per fat te keq, edhe nga police te ndryshem), energjia nuk paguhet nga te gjithe, ne sistemin e ujesjellesit ka nderhyrje te paligjshme, firmat e ndertimit arrijne te marrin leje pa qene te kualifikuara dhe pa patur kriteret e nje objekti te mirefillte; me tej, po keto firma nuk respektojne lejen e shfrytezimit (me te gjitha c'perfshihen brenda); zyra e regjistrimit te pasurive po ben kerdine me pronat e njerezve (mos te flasim fare per tokat prone, flasim edhe per vete shtepite ku njerezit strehohen), ka shume biznese qe nuk zbatojne ligjin dhe bejne evazion fiskal; nje qytetar jep ryshfete per te marre shume sherbime (ketu eshte moszbatim i dyanshem Shqiptaret nuk e zbatojne me ligjin sepse nje pakice e popullsise atje jane te privilegjuar. Privilegjimet kane filluar qe ne kohen e Enver Hoxhes. Qe ne ate kohe nje shofer bente tregeti me kamionin apo autobuzin e shtetit duke futur ne xhep shume te madhe parash. Edhe sot te gjithe vjedhin hapur duke filluar nga mjeket, policet apo avokatet qe marin para dhe nuk te japin fare faktura. Shteti yne duhet te tregohet shume me i ashper, ai duhet tu mbylle gojen gazetareve dhe te beje denime simbolike spektakolare per ata qe pasurohen ne menyra korruptive ne kurris te popullit. SUGJERIMET E MIA PER ZBATIMIN E LIGJEVE
Zbatimi i Ligjit mbi te gjitha eshte edukate! Ligji nuk eshte nje funksion thjesht rregullator dhe as harmonik me jetesen tone! Eshte nje institucion shteteror parimor qe ndihmon ne rregull dhe harmoni indirekt. Problemi eshte qe ne shqiptaret jemi teper "praktik" dhe kjo na ben te mos pyesim per te, po te gjejme rregullin dhe harmonine tone drejtperdrejt. Do duhet kohe te krijojme rrespekt per shoqerine ku jetojme qe te fillojme te rrespektojme ligjet! 
  UNE SUGJEROJ:QE QYTETARET DUHET TE KERKOJNE NE MENYRA TE NDRYSHME INFORMACIONE MBI LIGJET. ZBATIMI I LIGJIT ESHTE I DETYRUESHEM DHE I BARABARTE PER TE GJITHA INSTITUCIONET SHTETERORE DHE PRANDAJ UNE SUGJEROJ QE NUK DUHET TE PERDORET KORRUPSIONI . UNE SUGJEROJ QE DUHET TE PRANDALOHEN SJELLJET NEGATIVE TE SHQIPETAREVE
. zbatimi i ligjit nuk ka te beje fare as me edukaten, as me deshirat dhe as me preferencat, ligj do te thote detyrim, ai qe nuk zbaton ligjin duhet te vihet perballe SANKSIONEVE. Zbatueshmëria e ligjit dhe shteti ligjor janë tema të shpeshta në fjalorin e përditshmërisë të individëve, subjekteve dhe institucioneve tona dhe atë për një kohë të gjatë. Fakti që këto qështje përtypen për një kohë të gjatë dëshmon që zbatueshmëria e ligjit dhe shteti ligjor vazhdon të jetë temë sa aktuale aqë edhe e rëndesishme. Rëndësia e zbatueshmërisë së ligjit dhe shtetit ligjor poashtu përmenden shpesh në fjalorin e përditëshmërisë së individëve, subjekteve dhe insititucioneve tona. Zbatueshmëria e ligjit dhe shteti ligjor ka lidhmëri dhe prek në një ose mënyrë tjetër secilin individ, shtresë, subjekt dhe institucion të shoqërisë tonë. Trajtimi i plotë i kësaj teme kërkon punë profesionale dhe shkencore të individëve si pjesë e një ekipi të gjerë si anëtarë të dëshmuar me kualifikimet dhe përvojat më të larta prifesionale dhe shkencore, dhe atë të punojnë për një periudhë kohore të gjatë. Në këtë shkrim autori përpiqet që të kontriboj në shtjellimin e vetem të disa qështjeve dhe aspekteve përmes shtjellimit të vetem disa lidhjeve dhe marrëdhenjëve të zbatueshmërisë së ligjit dhe shtetit ligjor në ndërtimin e sistemit ekonomik dhe përgjithësisht shoqëror. Autori nuk pretendon se qështjet e shtjelluara këtu, lidhjet dhe marrëdhenjet e shkoçitura këtu, janë të vetmet ose janë më të rëndësishmet. Tani që shoqëria jonë është shtet i pavarur, është e nevojshme që ta marrë ndërtimin shoqëror në duart e veta në të gjitha aspektet dhe dimenzionet e veta. Sistemin ekonomik e konsideroj si më me peshë në sistemin e përgjithshëm shoqëror edhe pse kjo mund të jet e diskutueshme nga shkaku se mund të jam i ndikuar nga fusha e profesionit tim. Konsiderimi për peshën e sistemit ekonomik në sistemin shoqëror vjen nga ajo se Kushtetuta e Kosovës mbështet ekonomin e tregut si sistem shoqëror.

Biodiversiteti dhe ndotja e mjedisit

Ekosistemi : Eshtë bashkësi aktive e biosferës, që përbehet nga organizmat e gjalla, vendosur në një hapësire te përcaktuar mire. Në këtë hapësire organizmat e gjalla janë te lidhura ngushte midis tyre dhe me mjedisin fizik, në bashkëveprim te shumëllojshëm për shkëmbimin e energjisë e te lendes. Në përbërjen e ekosistemit gjallesat si bashkësi quhen biocenoze,
ndërsa lënda organike quhet biotop. Midis dy ekosistemeve shtrihet një zone e cila karakterizohet nga tipare te përbashkëta te te dy ekosistemeve. Biosfera përbehet nga miliona ekosisteme. Biodiversiteti është një nocion shumë kompleks që nënkupton tërësinë e llojeve dhe ekosistemeve në një rajon apo në gjithë globin, ose shprehur ndryshe biodiversiteti paraqet llojshmërinë jetësore në tokë. Jeta e gjallë në tokë ka nivele të ndryshme të llojshmërisë duke filluar nga ADNja, llojet, popullacionet dhe ekosistemi. Sipas të dhënave shkencore në tërë botën deri me tani janë identifikuar 1.75 milion lloje. Por vlerësimet e përgjithshme të shkencës janë se ekzistojnë edhe miliona lloje të paidentifikuara, shumica e të cilave gjenden në vendet tropikale Mjedisi Biodiversiteti Ekosistemet Ndotja Paraqet hedhjen e materialit kontaminues (ndotës) në mjedis. Ajo shkaktohet kryesisht nga aktivitetet e njeriut, por gjithashtu mund të jetë rezultat i fatkeqësive natyrore. Ndotja ka ndikim dëmtues në çfarëdo organizmash të gjallë në mjedis, duke e bërë praktikisht të pamundur qëndrueshmërinë e jetës.
Llojet e ndotjeve
NDOTJA E UJERAVE : Uji eshte nje nga elementet kryesore per jeten e njeriut pasi nepermjet tij ne gatuajme,pastrojme etj.Industria,bujqesia jane konsumatore te medhenj te ujit.Burimet ujore,po preken si nga faktore shoqerore ahtu edhe nga faktore natyrore.Nder faktoret natyrore jane:kalimi I ujit ne siperfaqe ose ne thellesi duke u pezrier me ujrat e ndotura etj.Nder faktoret shoqerore mund te permendim ndotja qe vjen nga perdorimi I kimikateve,derdhja e mbeturinave,derdhja e naftes etj.Ndotja e ujit sjell pasoja te renda per jeten si:zhdukja e gjallesave te ndryshme te ujit,mosperdorimi per nevojat jetike te ujit,perhapjen e semundjeve infective etj. II.
NDOTJA E TOKES : Toka ku ne jetojme dhe zhvillojme veprimtarite tona eshte mjaft e rendesishme.Pa te nuk mund te kete jete ashtu si dhe uji.Toka eshte e rrezikuar nga ndotja.Te njejtet faktore qe ndotin ujin e ajrin e ndotin edhe token.Nga ana tjeter toka eshte e rrezikuar edhe nga humbja e shtreses se siperme qe perdoret prej njeriut per zhvillimin e bujqesise,blegtorise.Humbja e saj vjen nga fenomeni I shpyllezimit,erozionit,ndryshimit te temperaturave etj.
NDOTJA E AJRIT : Zhvillimi I industrise dhe perdorimi I makinave ben qe ajri qe ne thithim te jete mjaft I ndotur sidomos ne zonat urbane ku eshe e perqendruar edhe popullsia me e madhe.Ajri qe ne thithim eshte I mbushur me elemente te rrezikshme per jeten si CO2,Pb etj.Kjo ka bere qe te shfaqen nje numer I madh semundjesh me rrezik te larte per jeten si p.sh. llojet te ndryshme te kancerit.Ndotja e ajrit eshte e ndryshme ne ambiente te ndryshme.Ka disa mjedise pune si ne shkrirjen e metaleve,ne dege te indudtrise ku perdoren kimikate etj, ku shkalla e ndotjes se ajrit eshte shume e larte dhe rrezikon shendetin e punetoreeve dhe te banoreve perreth.Burimet kryesore qe kane ndikuar ne rritjen e ndotjes se ajrit jane:djegia e mjeteve te transporteve dhe djegia pa rregulla e mbeturinave Burimet e ndotjes Ndotja vjen nga:
 ØIndustria ØTransporti ØAmvisëritë
 ØUjërat e zeza ØMbeturinat ØBujqësia
 vNdotja ne Shqiperi Prej disa vitesh, Shqipëria është përfshirë në zhvillime të vrrullshme urbane, gjë që është shoqëruar me një faturë jo të vogël në planin mjedisor. Rritja e konsumit, transportit, mbeturinat urbane apo inerte, derdhja e ujërave të zeza në dete e lumenj, prerja pakriter e pyjeve, gërryerja e shtretërve të lumenjve, djegia e gomave, gërryerja e maleve, ndërtimet e pakontrolluara, etj, janë vetëm disa prej ndikimeve të ndodhura mbi mjedis. Shpesh njeriu nuk e kupton se ajo cfarë e rrethon, edhe nëse nuk mund ta shikoj (ajri), ndikon drejpërsëdrejti në cilësinë e jetës. Për rrjedhojë, ai tenton të bëhet indiferent ndaj cështjeve të mjedisit, deri në momentin që natyra reagon ashpër (përmbytje, psh). Në fakt, ndikimi negativ mbi mjedis, është një faturë që të gjitha shtetet po e paguajnë për zhvillimin. Për këtë arsye, shpesh, indikatorët e energjisë, trasportit dhe mjedisit trajtohen së bashku, pasi është pothuajse e pamundur që të mos ndikojnë te njëri-tjetri. Megjithatë, shtetet e zhvilluara kanë marrë angazhime serioze dhe po mundohen të japin shembullin e mirë se jo gjithmonë zhvillimi në përgjithësi dhe ai i industrisë në vecanti ecën paralel me ndotjen e mjedisit. Nënshkrimi i Protokolleve, të tilla si ai i Kyoto-s për uljen e emëtimit të gazrave, tregojnë se shtetet e kanë rritur ndjeshëm vëmendjen e tyre ndaj mjedisit, pasi kjo lidhet drejtpërsëdrejti me cilësinë e jetës së qytetarëve të tyre. Akoma më i rëndësishëm është Protokolli i Gothenburg-ut, i cili përcakton tavanet për emëtimin e katër ndotësve më të rrezikshëm të ajrit, që krijojnë shirat acide. Ndotja në disa zona bregadetare është 6-15 herë mbi parametrat e lejuar, mbeturinat urbane janë në rritje të vazhdueshme, ndërkohë që një pjesë fare e vogël e tyre riciklohet. Përgjithësisht, ato digjen. Probleme pa fund shfaqen në trajtimin e mbeturina spitalore, kimikateve të derdhura nëpër lumenj, në ajrin që thithin kryeqytetasit, pluhurat për shkak të ndërtimeve apo ndotjes akustike në qendrat e banuara. Probleme mbart edhe administrimi i burimeve ujore dhe zonave të peshkimit. E megjithatë, Raporti për Gjendjen e Mjedisit 2009, i Ministrisë së Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimi të Ujërave e përcaktonte vendin tonë si “një mjedis i pastër dhe i shëndetshëm” . Ndoshta Shqipëria nuk është ndër vendet më të ndotura në botë, por duhen marrë urgjentisht masa për ndërprerjen e masakrës mjedisore dhe paralel me të hapa konkret për përmirësimin e situates. Shqiperia ka : » Nënshkruar 7 Konventa Ndërkombëtare për cështje të ndryshme mjedisore; » Hartuar 7 Strategji Zhvillimi për disa aspekte mjedisore; » Ka mbi 23 ligje për mbrotje të mjedisit, biodiversitetit, florës e faunës, etj; » Ka mbi 20 ligje për ratifikime e aderime nëpër Protokolle Ndërkombëtare, Marrëveshje, Amendamente, etj; » Mbi 20 rishikime e shtesa të legjislacionit të mëparshëm; » Mbi 80 VKM që lidhen drejtpërsëdrejti me mjedisin; » 20 udhëzime dhe mbi 5 rregullore, etj. I domosdoshëm është zbatimi i ligjeve dhe zotimeve të nënshkruara, dhe akoma më tej, vullneti për të cuar deri në fund nismat që ndërmerren për mbrotjen e mjedisit
 RREGULLORE PËR MBROJTJEN E MJEDISIT
1.Dispozitat e Përgjithshme
 Neni -1 Me këte rregullore krijohet baza juridike për mbrojtjen e Mjedisit në nivel lokal për qytetarët e komunës, në mënyrë që të jet i përballueshëm dhe në përputhëshmëri me zhvillimin e qëndrueshëm ekonomik të Komunës.
Neni- 2 Kjo rregullore përcakton të drejtat dhe detyrimet e personave fizik dhe juridik për sigurimin e kushteve dhe masave për mbrojtjen dhe përparimin e Mjedisit duke përfshire detyrimin dhe përdorimin me përgjegjësi të resurseve natyrore, me qellim të realizimit të së drejtës së qytetarëve për Mjedisë të shëndetëshëm dhe zhvillim të qendrueshëm ekonomik.
Neni -3 Organet komunale marrin pjesë në aktivitetet e mbrojtjes së mjedisit në bazë të autorizimeve dhe detyrave të dala nga dispozitat ligjore dhe dispozitat e kësaj Rregulloreje.
 Neni- 4 Komuna është përgjegjëse për këto çështje mjedisore :
 4.1-Krijimin e standaredeve në bazë të Ligjit për Mbrojtje e Mjedisit ,të akteve tjera nënligjore të nxjerra në bazë të Ligjit dhe të kësaj rregulloreje për operatorët lokale,në fushën e mbrojtjes së mjedisit.
 4.2-Mbikqyrë aktivitetet,përputhëshmerin e aktiviteteve me standardet dhe normat ligjore të operatorëve të cilët veprojn në teritorin e komunës
4.3-Aprovimin e planeve dhe programeve në fushën e mbrojtje së mjedisit për territorin e Komunës;
4.4-Krijimin e masave të arsyeshme për mbrojtjen e mjedisit në mënyrë që të jenë në përputhje me zhvillimin e qëndrueshem ekonomik,në pajtim me Ligj,aktet tjera të nxjerra në pajtim me Ligjin dhe më këtë Rregullore.
 4.5-Krijimin e masave që kanë për qëllim kontrollin e nivelit të zhurmës në territorin e Komunës;
4.6-Mbaj shënime të cilat përfshijnë të dhënat për të gjitha aktivitetet , aplikimet për Leje mjedisore komunale, licenca dhe autorizime tjera mjedisore
 4.7-Sigurojnë qasje të pa pengueshme në informata mjedisore dhe të mundësojnë pjesëmarrjen e publikut
 4.8-çështjet tjera mjedisore që dalin nga Ligji dhe dispozitat tjera plotësuese të nxjerra në pajtim me ligjin.
 Neni- 5 Objektivat kryesore në përputhje me zhvillimin e qëndrueshëm ekonomik në Komunë janë: 5.1-zvogëlimi gradual i ndotjes,degradimit dhe dëmit mjedisor si dhe zvoglimin ose ndalimin e atyre aktiviteteve ekonomike dhe aktiviteteve tjera që paraqesinë rrezik për shëndetin e njeriut dhe mjedisit; 5.2-mbrojtja e balancit të përgjithshëm ekologjik në territorrin e Komunës; 5.3-shfrytëzimi racional dhe i qëndrueshëm i burimeve natyrore dhe tokës bujqësore; 5.4-mbrojtja e monumenteve të rralla natyrore,dhe 5.5-Ruajtja dhe rehabilitimi i vlerave kulturore dhe estetike të peizazhit natyror. Neni- 6 6.1. Instrumentet për mbrojtjen e mjedisit. 1. Mbrojtja e mjedisit rregullohet me: 1.1. infrastrukturë ligjore; 1.2. dokumentet për mbrojtjen e mjedisit; 1.3. instrumentet ekonomike; 1.4. dokumentet për vlerësimin e ndikimit në mjedis; 1.5. instrumentet për monitorimin e mjedisit; 1.6. menaxhimin e mbrojtjes së mjedisit nga personat juridik ose fizik 6.2.Individëve,ndërmarrjeve dhe organeve dhe organizatave tjera iu ndalohen aktivitetet që pa arsyeshmëri rrezikojnë peizazhet natyrore dhe monumentet me vlera të rrala natyrore nën mbrojtje në territorin e Komunës. 6.3.Organet dhe organizatat tjera në nivel komunal janë të obliguara që të bashkëpunojnë dhe ti koordinojnë aktivitetet në zhvillimin dhe përvetësimin e çdo mase,standardi apo aktiviteti që ka për qëllim mbrojtjen e mjedisit.
 Zonat më të ndotura Mbetjet e rrezikshme
 1. Alba Film ish-Kinostudio ( Tiranë) dhe 15.700 kg mbetje të tjera 50 gr kripëra cianuri 2. Ndërrmarja Dajti ( Tiranë) cianurit 3. Fabrika e baterive (Berat) Pb,Cd, Ni 759 kg përzierje të Metale të rënda, 4.Miniera e ( Përrenjasit ) Metale të rënda 5.Miniera e Bitinckës( Korçë) Metale të rënda 6.Dampa e Shllameve të Fe-Ni Metale të rënda 7.Uzina e Shkrirjes së Ferrokromit( Elbasan ) 8.Dampa e pesticideve (Rrëshen) 400,000m kub mbetje industriale Metale të rënda, pestice 9.Uzina e tekstileve Berat 80 kg amoniak RRJETI I ZONAVE TË MBROJTURA NË SHQIPËRI Tropojë Tropojë Lumi i Gashit Lugina e Valbonës Gjirokastër Shkoder Kardhiq Thethi Dibër Lura Vlorë Llogara Korçë Sarandë Bredhi i Drenovës Butrinti Tirane Mali I Dajtit Delvinë Syri i Kaltër 126 ton kimikate
 Mirditë Shkodër Bjeshka e Oroshit Lumi Buna-Velipojë etj… v Pasojat e ndotjes Pasojat e ndotjes së ujit Mbi dy të tretat e sipërfaqes së Tokës është e mbuluar nga uji, ndërsa më pak se një e treta është marrë nga Toka. Si popullsia e Tokës vazhdon të rritet, vazhdon të rritet edhe presioni mbi burimet ujore të planetit. Në një kuptim, lumenjtë dhe ujërat tonë janë duke u ndotur nga aktivitetet e njeriut, kështu që cilësia e tyre është duke u zvogëluar. Ndotja e ujit dhe përdorimi i tij ka ndikim të drejtpërdrejtë në shëndetin e njeriut dhe lë pasoja për kohë të gjatë. Sot në botë njihen më se dyqind sëmundje që paraqiten si pasojë e përdorimit të ujit të ndotur. Sipas Organizatës Botërore të Shëndetësisë (WHO) nga uji i ndotur, sot në botë sëmuren mbi pesëqind milion njerëz. Nga uji i papastër pasojnë një sërë sëmundjesh, ku, ndër më të rëndësishmet janë kolera, tifoja e zorrëve, hepatiti, tularemia etj. Këto sëmundje shpesh kanë marrë viktima njerëzore. Ne ditët e sotme me zhvillimet e avancuara që po ecën bota, është vështirë të mendohet për një jetë në Tokë me ujë të pastër. Si ta ruajmë pastërtinë e ujërave ? 1. të përdoren detergjente pa fosfate , 2. të përdoret letër tualeti të pazbardhur , 3. mos të derdhen yndyrëra ose vajra në lavaman apo në guacë , 4. mos të hedhen mbeturinat e ushqimit në lavaman por të hedhen në shporta për mbeturina , 5. mos të derdhen ngjyrat në kanalizim 6. mos të përdoret guaca si shportë e mbeturinave 7. gjethet dhe mbeturinat bimore mos të hedhen në kanalizim
 Pasojat e ndotjes se Tokes Ndryshimet në përdorimin e tokës.
Toka është produkt natyror. Natyrës i është dashur një kohë e gjatë për të krijuar shtresën e dheut me potencialin prodhues të saj dhe nuk ka asgjë të përbashkët me ndërtesat që janë produkt shoqëror. Natyrisht edhe toka ka një pjesë si produkt shoqëror, pjesë vlerore që është pozitive kur në të pasqyrohen kontributi individual e shoqëror që sjell rritjen e pjellorisë së saj. Vlera mund të jetë negative kur veprimet e papërgjegjëshme i kthejnë ekosistemet e dobishme ekologjikisht dhe ekonomikisht në agrocenoza me vlera të përkohëshme. Shëmbuj të tillë ka mjaft si prishja e kullotave subalpine për tu kthyer në tokë arë për kultivimin e patates, kthimi i tokave të mbjella me shkurre në livadhe e kullota, kthimi i lagunavebregdetare në tokë arë etj. Çdo ndryshim në përdorimin e tokës ka të ngjarë të ndryshojë ekosistemin që do të ishte i pranishëm në mënyrë natyrore brenda një zone. Dy shëmbuj specifikë të ndryshimit dhe shkatërimit të ekosistemeve natyrore nëpërmjet veprimtarisë së njerëzve janë shpyllëzimi dhe shkretëzimi. Shpyllezimi Për mijra vjet njerëzimi ka pushtuar pyjet, prerë pemët dhe shndërruar zonën në tokë bujqësore që është përdorur për rritjen e drithërave dhe kullotjen e kafshëve. Shpesh herë, mbetjet e pyllit janë djegur si proces i pastrimit të tij. Pyjet nuk dëmtohen vetëm nga zjarri dhe ndotjet por edhe nga streset klimatike. Streset klimatike si ndryshimet e shpejta të temperaturës janë tepër të rëndësishme sepse shkaktohen nga aktivitetet njerëzore dhe në veçanti nga efekti serë. Shkalla e shpyllëzimit po përshpëjtohet, zevëndësimi i i pyjeve natyrore mund të jetë I pamundur dhe disa nga ndryshimet mund të kenë efektet afatgjate në klimën botërore.
 Shkretëzimi Shkretëtirat natyrore ndodhen si në rajonet me klimë të nxehtë edhe në rajonet me klimë të ftohtë. Ato karakterizohen nga sasi e ulët e rreshjeve dhe ndërprerjen e tyre të here pas herëshme , zakonisht më pak se 250 mm në vit.Ndonjëherë thatësira totale vazhdon nga një vit në tjetrin. Për shkak të sasisë së pakët të ujit zonat e shkretëzuara kanë një mbulesë të kufizuar bimore. Shkretëzimi përkufizohet si degradim i tokës në zona të thata, gjysëm të thata dhe sub të lagështa të thata që zhvillohen kryesisht nga ndikimi I pafavorshëm i njeriut. Ky përkufizim vlerëson veprimtarinë njerëzore si shkakun kryesor të shkretëzimit në ditët tona, gjithashtu lidh progresin e këtij procesi me rritjen e popullsisë dhe trysninë e vazhdueshme në burimet natyrore të zonës. Preokupimi njerëzor lind nga humbja e prodhueshmërisë së tokës që mund të përdorej për bujqësi duke çuar në varfëri ose dhe uri ndërmjet njerëzve që e kanë banuar tradicionalisht këtë zonë.
 Kujdesi për Token
 Duke pasur parasysh rëndësinë e tokes për mbajtjen, vazhdimin dhe zhvillimin e jetës në të, ne duhet edhe të kujdesemi për te dhe të veprojmë në mënyrë sa më të drejt. Mos të hedhim mbeturina në vende publike dhe të pastërta, të bëjmë gjithçka që të zvogëlojmë emisionin e gazrave helmuese, të mos ndërtojmë objekte mbi toka pjellore, të përdorim me kujdes pesticidet dhe mos ta teprojmë me to, të punojmë në fushën e gjelbërimit dhe pyllëzimit posaçërisht në vende ku ka filluar të paraqitet dukuria e erozionit apo zhveshjes së korës së tokës. Me këto veprime ne do të përfitojmë shumë të mira sepse për çdo kujdes për natyrën ajo din të na shpërblejë shumëfish. Gjelbërimi dhe pyllëzimi i hapësirave tokësore përpos bukurisë së vet kanë edhe anën positive sepse rrisin sasinë e oksigjenit në ajër, thithin dyoksidin e karbonit, gaz i cili është shumë i rrezikshëm për shëndetin tonë, ndalin dhe pastrojnë nga ajri grimcat e pluhurit, krijojmë vende për relaksim dhe atraksion, si dhe shumë të mira të tjera për njeriun dhe për një jetë më të shëndoshe v Pasojat e ndotjes se ajrit Në çfarë mënyre mund ta pakësojmë ndotjen e ajrit? Ndotja e ajrit nga industria mund të pakësohet me përdorimin e teknologjisë sa më moderne, përdorimin apo vendosjen e filtrave në tymtarët e
 fabrikave, me ndërtimin e tymëtarve sa më të lartë, me përdorimin dhe prodhimin sa më të madh të energjisë alternative e cila mënyrë e prodhimit e ndotë fare pak ose nuk e ndotë mjedisin. Ndotja e ajrit nga automjetet mund të pakësohet me përdorimi më ekonomik të automjeteve. Për relacione më të shkurta duhet ti përdorim biçikletat, roshullat por mundemi edhe të ecim këmbë, ndërsa për relacione më të gjata duhet ti përdorim mjetet e transportit publik. Poashtu do të duhej që automjetet ti servisojmë rregullisht sepse automobili në gjendje të rregullt e ndotë më pak mjedisin, ose të instalojmë në automjete sistemin e djegies me gaz i cili ndotë mjedisin më pak dhe është më ekonomik. Përdorimin e automjeteve duhet ta zvogëlojmë në minimum derisa nuk të prodhohen automjete më të përsosura të cilat do ti përdornin lëndët djegëse të cilat ndotin më pak mjedisin. Parimet me të rëndësishme për mbrojtjës së mjedisit: nShfrytëzimi racional i burimeve, reduktimi i emetimeve në ajër, reduktimi i ndotjes së ujit dhe tokës, dhe riciklimi i mbeturinave; n Ruajtja e vlerave biologjike -ekologjike të mjedisit nëpërmjet ruajtjes së florës dhe faunës, dhe të vlerave të trashëgimisë natyrore; nMbështetja në përdorimin e burimeve të ripërtërishme, bashkë prodhimin e këtyre burimeve dhe të llojeve të ndryshme të energjisë; n Promovimi i kursimit të energjisë në mesin e publikut nShfrytëzimi i pajisjeve shtëpiake me efikasitet të lartë, të tilla si llambat e dritës;
 nReduktimi dhe riciklimi i mbeturinave
 KALENDARI MJEDISOR 02. Shkurt Dita Ndërkombëtare e Ligatinave 05. Mars Dita Botërore e Efiqiencës se Energjisë 15. Mars Dita Ndërkombëtare e Konsumatorit 22. Mars Dita Botërore e Mbrojtjes së Ujit 23. Mars Dita Botërore e Meteorologjisë 24. Mars Dita Europijane e Parqeve 05. Prill Dita e Zogjve 07. Prill Dita Botërore e Shëndetit 22. Prill Dita Ndërkombëtare e Tokës 24. Prill Dita Botërore e Mbrojtjes së Kafshëve Laboratorike 15 .Maj Dita Ndërkombëtare e Ndryshimeve Klimatike 22. Maj Dita Ndërkombëtare e Biodiversitetit 31. Maj Dita botërore kundër Duhanit 05. Qershor Dita Botërore e Mjedisit 08. Qershor Dita Botërore e Oqeaneve 17. Qershor Dita Botërore e Luftës kundër Shkretëtirëzimit 21. Qershor Dita e Liqenit të Ohrit 11. Korrik Dita Botërore e Popullsisë 18 .Gusht Dita Ndërkombëtare e Gjeologjisë 26. Gusht Dita Botërore e Maleve të Pastra 16. Shtator Dita Ndërkombëtare e Mbrojtjes së Ozonit 21. Shtator Dita Botërore e Paqes 22. Shtator Dita Evropiane e Qyteteve pa Makina 27. Shtator Dita Botërore e turizmit 04. Tetor Dita Botërore e Mbrojtjes së Kafshëve 06. Tetor Dita Botërore e Habitateve 08. Tetor Dita Ndërkombëtare për Pakësimin e Shkatërrimeve 15. Tetor Dita Ndërkombëtare e Ecjes në Natyrë 16. Tetor Dita Ndërkombëtare e Ushqimit 17. Tetor Dita Ndërkombëtare për Zhdukjen e Varfërisë 31. Tetor Dita Ndërkombëtare e Detit të Zi 08. Nëntor Dita Ndërkombëtare e Zonave Urbane 11. Dhjetor Dita Ndërkombëtare e Maleve

BIODIVERSITETI
• Çfarë është Biodiversiteti? Biodiversiteti është një nocion shumë kompleks që nënkupton tërësinë e llojeve dhe ekosistemeve në një rajon apo në gjithë globin, ose shprehur ndryshe biodiversiteti paraqet llojshmërinë jetësore në tokë. Jeta e gjallë në tokë ka nivele të ndryshme të llojshmërisë duke filluar nga ADNja, llojet, popullacionet dhe ekosistemi. Sipas të dhënave shkencore në tërë botën deri me tani janë identifikuar 1.75 milion lloje. Por vlerësimet e përgjithshme të shkencës janë se ekzistojnë edhe miliona lloje të paidentifikuara, shumica e të cilave gjenden në vendet tropikale (vlerësohet se numri i llojeve mundë të jetë mbi 5 milion).
Humbja e biodivesitetit si problem global Biodiversiteti përbën aktualisht një ndër problemet më të mëdha në bote. Është vlerësuar se rrjedha ne këtë trend e kërcënimit të ekosistemeve natyrore do të paraqes rrezik për të ardhmen e njerëzimit dhe mund te sjell pasoja të rënda në natyrë.
Ndonëse kanë kaluar 14 vite që nga nënshkrimi i Konventës ndërkombëtare për Biodiveristetin te mbajtur ne Rio de Janeiro ku nder parimet kryesore te miratuara ka qene edhe “ruajtja e vitalitetit dhe shumëllojshmërisë biologjike te jetës ne tokë dhe përdorimi racional i resurseve natyrore” , problemi i ruajtjes se biodiversitetin vazhdon te jene edhe sot shumë i theksuar
Sipas të dhënave më të reja shkencore që nga vitit 1992 kur u mbajt Samiti i Rios, rreth 11.4 % e mjediseve të paprekura në botë janë ndryshuar nga njeriu. Supozohet se vetëm ne 50 vitet e fundit, veprimet e njeriut kane ndryshuar diversitetin e jetës ne planet me tepër se çdo etape tjetër te historisë se njerëzimit.
• • Te dhënat flasin se vetëm ne 100 vitet e fundit, zhdukja e specieve e shkaktuara nga njeriu është shtuar rreth 1000 here. Po ashtu rreth 12 % e shpendëve, 23 % e gjitarëve, 25 % e haloreve dhe 32 % e ujëtokësorëve kërcënohen për zhdukje, ndërkaq qe rezervat peshkore te botes janë reduktuar deri ne 90 % qe nga fillimi i industrisë se peshkimit.
Ekspertet supozojnë se nëse do te vazhdohet me këtë trend , humbja e biodiversitetit do te ketë pasoja fatale për njerëzimin. Vlerësimet e fundit shkencore parashikojnë se, me ritmet e sotme të shpyllëzimeve, brenda 25-30 viteve të ardhshëm do të zhduken deri ne 10 % te llojeve te njohura në planet. Pasojat e kësaj humbje do të reflektohet edhe në ekonomine botërore dhe në zhvillimet shoqërore në përgjithësi, duke pasur parasysh faktin se afro 40 % e ekonomisë botërore dhe 80 % e nevojave te njeriut plotësohen nga resurset biologjike.
Ekzistojnë shumë faktorë të cilët janë shkaktarë të zhdukjes se llojeve, por më të theksuarit janë: rritja e numrit të popullsisë në botë, shkalla e lartë e shpyllëzimit të sipërfaqeve te pyjeve, tharja e moçaleve, zhvillimi i hovshëm industrial, ngrohja globale, shirat acidike etj.
• Ruajtja e biodiversitetit është e rëndësishme dhe e domosdoshme për shume arsye, por me këtë rast do te përmendim vetëm disa prej tyre:
 • Ruajtja e biodiversitetit është detyrim i yni moral që t’iu lemë pasardhësve një mjedis po aq të pasur sa kemi trashëguar nga paraardhësit tanë,. Çdo qenie e gjallë ka të drejtë të jetojë, ashtu si dhe vetë njeriu; qeniet e gjalla që kane jetuar dhe evoluar në mijëra milionë vjet mund të zhduken shumë shpejt, por nuk mund të krijohen përsëri, shume lloje bimore kanë vlera të jashtëzakonshme shëndetësore, andaj zhdukja e tyre do te thotëzhdukje e kësaj vlere, proçeset natyrore biologjike janë rregullatorët më të mirë të ruajtjes se mjedisit të pastër dhe jetës në planetin tonë, biodiversiteti dhe llojllojshmëria biologjike e natyrës paraqet një potenciale të larta për zhvillimin e turizmit dhe rekreacionit te një vendi,zhvillimi ekonomik i një vendi mund të sigurohet përmes ruajtjes dhe përdorimit të qëndrueshëm të pasurive natyrore e biologjike, dhe mbi të gjitha vetë jeta e njerëzimit në tokë është e varura nga biodiversiteti- shfrytëzimit te bimëve dhe kafshëve. Mjedisi ndotet në tokë, ujë dhe ajër. Ky është një problem i madh i kohës sonë. Kështu përgjegjësit kryesor të ndotjes së ujërave të detit janë shkarkimet urbane, industriale, bujqësore të zonave më të zhvilluara, si edhe shkarkimet e naftës në zonat ku ajo nxirret apo rrjedhjet nga anijet naftëmbajtëse. Një nga zonat më të ndotura është deti Mesdhe, një det i mbyllur dhe jo shumë i thellë, brigjet e të cilit janë mjaft të populluara.. Shirat acidë, të shkaktuara nga veprimtaria industriale, prekin kryesisht zonat e industrializuara, por në sajë të veprimtarisë së erës, ndotja përhapet dhe në zonat shumë të gjera. Psh; në brigjet e Atlantikut të Amerikës veriore shirërat acidë prekin një zonë që shkon nga pellgu i lumit kanadez Shën Lorencë, në veri, deri ne gadishullin e Floridës, në jug dhe në brendësi, deri në rrjedhjen e Misisipit. Rritja e temperaurës në tokë, e shkaktuar nga efekti serrë, po i prin shkrirjes së sipërfaqeve të akullta dhe zvogëlimin e tyre. Psh; në vargmalin e Himalajave, vargmali më i lartë në botë, akullnajat po shkrijnë vazhdimisht.
Edhe zonat e bregdeteve dhe ishujt rrezikohen nga ngrohja e klimës: shkrirja e një pjese të akullnajave çon në rritjen e nivelit të detit. Ndotja e ajrit dëmton jetën e njeriut, dëmton sytë, rrugët e frymëmarrjes. Sot në shumë vende ka agjenci që matin shkallën e ndotjes së ajrit dhe kur kjo është e lartë marrin masa si mbyllja e fabrikave, ndalojnë qarkullimin e makinave etj
Disa qytete të Shqipërisë, sidomos Tirana dhe Elbasani janë shumë të ndotur. Era e rëndë, thithja e ajrit të ndotur janë disa nga problemet e përditshme me të cilat përballen qytetet, ku trafiku i automjeteve, shkarkimet industriale dhe ngrohja e banesave janë të përqëndruara në zona të ngushta: kush banon në qytet e ndjen menjëherë problemin e ndotjes së mjedisit.
Mbeturinat urbane përmbajnë edhe produkte kimike që zbresin në thellësi dhe ndotin burimet e nëndheshme ujore. Në qytete, ndodhen gjithashtu edhe kantierët e ndërtimit, që shpesh derdhin nëpër lumenj sasi të mëdha materiali ndërtimi.

ESE PER MBROJTJEN E MJDEDISIT
Mjedisi ne nje fare menyre perfaqeson vete njeriun. Ai pasqyron jeten e njeriut si nje liber i hapur. Qe ne momentin qe lind e deri kur vdes njerezit jane kontakt te panderprere me mjedisin. Ne nga ai marrim te gjitha elementet e nevojshme per jeten. Me pak fjale ne ekzistojme sepse mjedisi ekziston. Natyra na ka falur nje te mire te jashtezakonshme. Si cdo gje tjetre te mire ne ia kuptojme rendesine vetem ne castin kur e humbasin. E njejta gje po ndodh edhe me mjedisin. Pak e nga pak mjedisi po shkaterrohet dhe nuk po i ploteson te tera nevojat tona. Ne te ardhmen nuk do te mund te plotesoje pothuajse asnje nga keto nevoja. Jemi pikerisht ne qe e kemi cuar ne kete stad, edhe pse deri pak pak kohesh nuk e kuptonim. Pothuajse çdo ditë ne dëgjojmë per ndonje problem tjetër që ndikon në mjedis -Ndotja, shiu acid, ndryshimi i klimës, shkatërrimin e pyjeve dhe habitateve të tjera, rënien dhe zhdukjen e mijëra llojeve të kafshëve dhe bimëve . . . . dhe kështu me radhë.Të gjitha tingëllojne kaq te trishtuara por ne sigurisht nuk duhet ta humbasim shpresën! Çdo njëri prej nesh, pavarësisht nga mosha mund të bëje diçka për të ndihmuar të ngadalësojë disa prej dëmeve.Ne nuk mund ta leme zgjidhjen e problemeve krejtësisht te ekspertëteve. Ne të gjithë kemi një përgjegjësi për mjedisin tonë. Ne duhet të mësojmë të jetojmë në një mënyrë të qëndrueshme domethene të përdorim burimet tona natyrore që përfshijnë ajrin, ujërat e ëmbla, pyjet, kafshët e egra,tokën bujqësore dhe detet pa i dëmtuar ato.Ne krijojme shume mbeturina. Do te kishte me shume kuptim te gjenim menyra per t’i ricikluar dhe riperdorur ne vend qe t’i hedhim ato . Ka shume gjera si keto qe ne mund te bejme, mjafton vetem te duam t’i bejme!!!


PËRDORIMI I ELEKTROSTATIKËS NË TEKNOLOGJI -FIZIK

 Elektrostatika është studimi i fenomeneve që lidhen me trupa të ngarkuar në prehje. Siç përshkruhet nga ligji i Kulombit, trupa të tillë aplikojnë forca mbi njëri tjetrin. Sjellja e tyre mund të analizohet nëpërmjet koncepteve të fushës elektrike që rrethon çdo trup
të ngarkuar, e tillë që çdo trup i ngarkuar i vendosur në këtë fushë është subjekt i nje force në madhësi të drejtëpërdrejtë me madhësinë e ngarkesës dhe madhësinë e vlerës së fushës magnetike në atë pozicion. Nëqoftëse forca është tërheqëse apo shtytëse kjo varet nga polariteti i ngarkesës.
Elektrostatika ka aplikime të shumta, që variojnë që nga analiza e fenomeneve si vetëtimat deri tek ndërtimi i motorave , siç është për shembull motori elektrostatik. 
 Laseri që punon në temperaturë ambienti mund të jetë një hap i rëndësishëm përpara drejt qarqeve kompjuterike që për të transferuar të dhëna përdorin dritën në vend të elektricitetit, thonë kërkuesit. “Ky është zbulim i rëndësishëm, nga të më të rëndësishmit në këtë fushë” thotë Eli Yablonovitch, profesor në Universitetin e Kalifornisë. Ai thotë “Do reduktojë ndjeshëm koston e komunikimeve dhe do prodhohen qarqe më të shpejtë.” Edhe pse procesorët fuqizohen më shumë, ata po përballen me një barrierë komunikimi: transferimi i të dhënave ndërmjet pjesëve të ndryshme të qarkut vonohet shumë. Nevojiten gjithashtu lidhje të shpejta për t’i dërguar të dhënat në memorie. Lidhjet standarde të bakrit po dalin jopraktike sepse ato konsumojnë shumë energji për të transferuar të dhëna në nivele të larta që nevojiten në qarqet e brezave të ardhshëm. Bakri prodhon edhe nxehtësi të madhe, dhe kjo imponon kufizime në pajisje, sepse inxhinierët duhet të gjejnë mënyra për të ftohur nxehtësinë.. Transferimi i të dhënave me laser, duke përqendruar dritën në një rreze të ngushtë e të fuqishme mund të jetë një alternativë më e lirë dhe më efeciente në energji. Ideja njihet si kompjutimi fotonik dhe është shndërruar në një nga fushat më të nxehta të kërkimit mbi kompjuterët. “Laseri është fizikë tërësisht e re,” thotë Lionel Kimerling, profesor në MIT, grupi i të cilit zhvilloi laserin me germanium. Edhe pse laserët janë atraktivë, materialet që përdoren tek ta (si arsenid galiumi) mund të jenë të vështirë për t’i integruar në qarqe. Kjo ka sjellë lindjen e “laserëve të jashtëm” thotë Yablonovitch. Laserët duhen ndërtuar të ndarë dhe të integrohen në qarqe, në vend të ndërtimit të tyre direkt në të njëjtin silikon që mban qarqet e procesorit. Kjo redukton eficiencën dhe rrit koston. Laseri me germanium e zgjidh këtë problem, sepse ai mund të ndërtohet bashkë me procesorin, duke përdorur një proces të ngjashëm me ndërtimin e procesorit dhe në të njëjtën fabrikë. “Do duhen disa vite për të mësuar si të integrohen këto tip laserësh në një proces standard përpunimi silikoni”, thotë Yablonovitch. “Por tani e dimë se mund të kemi qarqe komunikimi silikoni me laserë të integruar.” Kërkuesit e MIT besojnë se laserët me germanium mund të përdoren jo vetëm për komunikime, por edhe për elementet logjikë të qarqeve, duke ndihmuar në ndërtimin e kompjuterëve që kryejnë llogaritje duke përdorur dritën në vend të elektricitetit. Por Yablonovitch thotë se ka pak gjasa që drita do zëvendësojë elektricitetin tërësisht. “Mendoj se do përdorim dritën bashkë me qarqet logjikë elektronikë” thotë ai. “Drita lejon komunikimet e brendshme të operojmë me më shumë eficiencë, por elementet logjike në vetvete ka shumë gjasa të vazhdojnë të përdorin elektricitetin”. Sistemi për desalinizim të ujit të detit, i ndërtuar me membrana të krijuara nga nanotubat karbonike, ka potencial të zvogëlon çmimin e desalinizimit të ujit. Kjo teknologji premton t'i përmbush nevojat për ujë në SHBA si dhe në mbarë botën. Membranat e zhvilluara në Lawrence Livermore National Laboratory, e ulin çmimin e desalinizimit për 75%, në krahasim me metodat e sotme të "osmozës së kthyer mbrapa". Membranat kanë aftësi t'i filtrojnë molekulat përnga madhësia duke përdorur fuqitë elektrostatike. Mendohet se këto membrana mund të kenë aplikim edhe në kapjen e dioksidit të karbonit nga lënda e djegur gjatë prodhimit të elektricitetit. Nanotubat karbonike të përdorura për këtë eksperiment janë të shtruara aq afër sa që vetëm shtatë molekula të ujit mund të kalojnë nëpër diametrin e tyre. Rrjedhja e ujit nëpër këto hapësira bëhet me shpejtësi të njejtë sikur në poret më të mëdha, gjë që e ul shpenzimin energjetik për t'a shtyrë ujin. Duhet cekur se vlerësimet "klasike" pohojnë se rrjedhja e ujit ngadalësohet me zvogëlimin e poreve, por realiteti tregoi se kjo nuk ndodh në praktikë. Pse kjo ndodh ende nuk dihet. Një spjegim është se ka të bëjë me fiziken në nivel molekular, për të cilen ende nuk dihet aq shumë, ose ndoshta sipërfaqja e lëmuar e brendësisë së nanotubave. Për t'i prodhuar membranat, hulumtuesit kanë përdorur pllaka të silikonit të mbuluar me katalizues metalik në formë të nanogrimcave. Kjo lejon kultivimin e nanotubave sikur bari të cilat janë të paketuara shumë afër. Pas kultivimit, hapësirat mes nanotubave mbushen me material keramik të njohur si silikon nitridi që e stabilizon strukturën dhe e përforëcon për pllaken e silikonit. Pritet se këto membrana të lëshohen në treg brenda 5 deri më 10 viteve. Qëllimi i tanishem është ngritja e prodhimit për të mundësuar prodhim masiv të membranave në nevoja të desalinizimit ose ndarjes së gazërave.Një motor elektrostatike është një makinë elektrike që konverton fushat elektrike duke përdorur energji elektrike në punë mekanike. Në motorët elektrostatike, forca e ushtruar nga një fushë elektrike me një akuzë është konvertuar në një lëvizje. 
 Një motor elektrik është një motor që përdor energji elektrike për të prodhuar energji mekanike, zakonisht përmes bashkëveprimit të fushës magnetike dhe përçuesve elektrik. Procesi i kundërt, duke prodhuar energji elektrike nga energjia mekanike, është kryer nga një gjenerator ose dinamo. Motor fërkimi që përdoren në automjetet shpesh kryejnë të dy detyrat. Motore elektrike mund të kandidojë si gjeneratorë dhe anasjelltas, edhe pse kjo nuk është gjithmonë praktike. Motorët elektrike janë kudo, duke u gjetur në aplikime të ndryshme si turbina industriale, pompa, mjetet e makinës, pajisje shtëpiake, mjete pune, dhe disk drives. Ata mund të vihen në punë nga rrymë e vazhdueshme (për shembull njëbateri mundësuar pajisjen portative ose automjeteve motorike), ose nga rryma alternative nga një rrjetit qendror i shpërndarjes elektrike. Motorë të vegjël mund të gjenden në orë dore elektrike. Motorë me madhësi të përmasave mesatare dhe karakteristika shumë të standardizuar sigurojnë energji mekanik të përshtatshme për përdorime industriale. Motorë elektrikë shumë më të mëdha janë përdorur për lëvizje e anijeve të mëdha, dhe për qëllime të tilla si kompresorë të naftësjellësëve, me fuqi në miliona Watt. Motorë elektrikë mund të klasifikohet nga burimi i energjisë elektrike, me ndërtimin e tyre të brendshme, dhe me zbatimin e tyre. Parimi fizike të prodhimit të forcës mekanike nga bashkëveprimet e një korrenti elektrik dhe një fushë magnetike ishte i njohur që në fillim të 1821. Motorët elektrikë me efikasitetin të rritur janë ndërtuar gjatë shekullit të 19-të, por shfrytëzimi komercial i motorëve elektrikë në një shkallë të madhe kërkonte gjeneratorë efikase elektrike dhe rrjetet të shpërndarjes elektrike. Ne kohet e hershme, motori elektrik i referohej një hekurudhë lokomotivë elektrike, në vend se një motori elektrik.

Proteinat në trupin e njeriut

Proteinat janë lëndë organike, janë makromolekula të cilat kryesisht përbëhen nga elementet e karbonit, hidrogjenit, oksigjenit, azoti si dhe rrallë herë edhe prej sulfurit. Proteinat janë baza kryesore të qelizave. Ato jo vetëm që i japin qelizave një strukturë, por janë edhe makina molekulare, ku bëjnë transportimin e materieve, pompojnë jonet, i katalizojnë reaksionet kimike si dhe i njohin materiet sinjalizues.


Elementet ndërtues për ndërtimin e proteinave janë proteinogjenet, gjegjësisht aminoacidet, të cilat përmes lidhjeve peptide krijohet një zinxhir. Tek njerëzit bëhet fjalë për 21 llojesh të aminoacideve, ku zinxhiri që përbëhet prej nën 100 aminoacide quhen dhe peptide dhe kur të krijohet zinxhiri më i gjatë atëherë mund të themi se bëhet fjalë për proteinë. Madhësia e një proteine sipas rregullës matet me kilo-Dalton (kDa).

Proteina më e madhe tek njeriu është Titin dhe është diku 3600 kDa, përbëhet nga më shumë se 30.000 aminoacide dhe përmban 320 proteindomene. Numri për nga dallimi i zinxhirit aminoacide është gjigante. Formimi i një proteine, si dhe ndërtimi i saj është e koduar me gjenin përkatës.

Proteinat janë molekula që të gjitha qeniet njerëzore janë në gjendje t’i sintetizojnë nga atomi i karbonit (C). Proteinat janë molekula shumë të gjata, dhe përbëhen nga amino acidet që janë elementet përbërëse të proteinave.

Proteinat janë elemente ndërtuese të organizmit tuaj, glucidet dhe lipidet janë gjithashtu të rëndësishme pasi që janë përbërës të organizmit.Proteinat janë furnizuesi i vetëm i azotit në organizëm që është i domosdoshëm për rritjen, dhe mbajtjen në jetë .Ato përtërihen pa ndalur, deri 250-300gr në ditë. Shpejtësia e përtëritjes ndryshon sipas proteinave. Ato plaken dhe fillojnë të shkatërrohen. Ky shkatërrim furnizon energji. 1gr proteine = 4kalori(Kcal)

Proteinat në trupin e njeriut

Nevojat ditore varen nga pesha : llogaritet 0.8-0.9 gr për 1 kilogram të peshës në ditë, me ndryshime në bazë të rëndësisë së aktivitetit muskulor. Për bodybuilding nevojat janë mesatarisht 1.5-2gr për kilogram,në ditë:





Pesha juaj Proteina gjatë ditës (faktori 1.8g/kg/ditë

45kg 81 gr në ditë
50kg 90 gr në ditë
55kg 99 gr në ditë
60kg 108 gr në ditë
65kg 117 gr në ditë
70kg 126 gr në ditë
75kg 135 gr në ditë
80kg 144 gr në ditë
85kg 153 gr në ditë
90kg 162 gr në ditë

Nevoja për proteina ndryshon sipas: moshës, gjinisë, (gratë kanë më pak nevojë pasi që masa e tyre muskulore është më e vogël).Këto nevoja ditore plotësohen duke konsumuar dy ose tri here në ditë ushqim me origjinë kafshësh ose bimësh të pasur me proteinë.

Ekzistojnë më tepër se 10000 proteina

Proteinat me prejardhje bimore:Këto proteina janë prezente në bishtaja (soja,qiqër etj.). Proteinat me origjinë bimore nuk kanë të gjitha aminoacidet esenciale (përveç sojës). Proteinat me prejardhje nga kafshët: Këto përmbajnë të gjitha aminoacidet e domosdoshme,dhe i gjejmë në mish, peshq, vezë dhe prodhime qumështi. Proteinet me prejardhje nga kafshët duhet të konsumohen çdo ditë për të plotësuar nevojat me aminoacide të domosdoshme. Proteinat “e nxjerrura”: vinë nga vezët dhe nga soja, këto janë burimet e amino-acideve të kualitetit më të mirë.
Tri burime kryesore te gatshme: Nga i bardhi i vesë, kazeina dhe whey (hirra), kjo e fundit është më e njohur nga bodybuilder-ët. Këto prodhime ofrojnë përparësinë të ofrojnë proteinën pa materie yndyrore apo kaloritë që i shoqërojnë këto materie. Proteina është një proteinë e lactoserum-it, me prejardhje nga hirra (lactoserum), ideale për ta ndaluar katabolizmin (shkatërrimin e muskujve). Ajo tretet shpejtë nga organizmi.

Ky burim i proteinave është i pasur me glutaminë. Është gjithashtu edhe një burim i shkëlqyeshëm i amino-acideve të Degëzuara (ose në angl. BCAA Branched Chains Amino Acids),të domosdoshëm për rikuperimin e rritjes muskulore. Një proteinë që nuk preferohet të merret para se të flemë pasi që nuk shpërndan gjatë kohë amino acide në trup. Në këtë rast preferohet kazeina ose proteina e vesë.Në mbrëmje: Së paku 3 orë pas darkës.

Përzihet me qumësht(gjysmë yndyror ose me 0% yndyrë),eventualisht me qumësht nga soja, lëng portokalli(lëshon një sekrecion që është i dobishëm për tretjen e proteinave nga organizmi (por të shmanget marrja në mbrëmje))Nga 1.8 deri në 2 g proteine për kilogram të peshës trupore të ndarë në 4-5 ngrënie.Kujdes, shumë Whey të shitur në treg përmbajnë më tepër përbërës (amino-acide, glutaminë, kreatinë etj), lexoni mirë përbërjen që të evitoni mbi dozimin.

Aminoacidet

Fenilamina është një nga aminoacidet.Struktura e përgjithshme e aminoacideve është e mëposhtmja: Ku grupi R përfaqëson një grup specifik për çdo aminoacid. Në bazë të vetive kimike të këtij grupi aminoacidet klasifikohen në acide, bazike, polare dhe apolare. Grupi amin i një aminoacidi lidhet me grupin karboksil të një tjetri dhe eliminohet një molekulë uji. Lidhja mes dy aminoacideve quhet lidhje peptide. Një zinxhir aminoacidesh të lidhur me lidhje peptide quhet polipeptid dhe shumë polipeptide përbëjnë një proteinë.

Vetitë

Vetitë e proteinave lidhen me vetitë e përbërësve të tyre, aminoacideve: janë elektrolite amfotere. Për të matur peshën molekulare të proteinave duhen përdorur teknika mjaft të vështira një ndër të cilat është spektometria e masës. Proteinat janë kompozime amfotere. Proteinat, në përgjithësi, nuk treten mirë në ujë, por formojnë tretësira koloideale, gjë që është në pajtim me natyrën e molekulave të tyre. Disa prej tyre treten në ujë (p.sh e bardha e vesë), ndërsa disa të tjerë në tretësira të holluara të acideve, bazave ose të kripërave të holluar.

Pasurite natyrore ne trevat shqipetare

Monumentet mjedisore perbejne vlera te trashegimise kombetare, duke u radhitur ne kategorine e trete te zonave te mbrojtura.Ato gezojne mbrojtjen e kategorise se pare. Te tilla monumente jane:
-Kanioni i osumit

 -Liqeni I Luleve
-Shpella e pirateve
 -Burimi i syrit te kalter
 -Shkembi I Kavajes
-Liqeni I Deges
-Liqeni I Ohrit
-Hinka e Kosoves
-Shpella e Kabashit
Kanionet e Osumit
Kanionet e Osumit, kanë një gjatësi prej 26 km dhe ndodhen 450 m mbi nivelin e detit. Mendohet se ato jane formuar 2-3 milionë vite më parë nga erozioni i ujit që depërton thellë në tokë.Përgjatë gjithë grykës ka mjaft kalime nëntokësore dhe shpella të paeksploruara.Ka hamendje se kanionet kanë shërbyer kohë më parë si nënkalime mbi lumin e Corovodës, por me kalimin e shekujve, tavanet e nënkalimeve nënujore janë shembur duke nxjerrë dhe formëzuar një tjetër reliev, sot këtë kanion.Ne gjirin e këtij kanioni , që përshkrohet nga lumi Osum, në të dy krahët e tij rrjedhin ujvara nga fshatra të ndryshme, të cilat kalojnë në një sistem shkëmbor .Kanioni si origjinë, më i madhi në Shqipëri, është ndër me fantastikët ne Europë, i karakterizuar kështu dhe nga studiuesit europiane, gjeografë që kanë ardhur në zonë.Ky kanion ka bukurinë mahnitëse edhe për ekosistemin që ruan në vetvete, ku gjelberimi në të dy krahët gjatë shpateve të kanionit, është i përhershëm.Shkurre mesdhetare me bimësi si marja, shqopa etj me nje botë të pasur të gjallë dhe peshq të kategorive nga më të ndryshme të ruajtura në themelet e lumit Osum.Në shpatet e të dy krahëve të kanionit, veprimtaria erozive e faktorëve te jashtëm ka krijuar një sëre shkëmbinjsh, nga më të rrallët të gjendur në kanionet shqiptare. Për luginën e Osumit, banorët rrëfejnë shumë legjenda, të cilat vijnë nga shumë vite larg...duke filluar me Mullirin e Babait, Vrima e Nuses dhe Shenjtori Abaz Aliu...shumë interesante për cdo vizitor.Në Kanionet e lumit Osum, ndodhen 6 ngushtica, ku kanioni në shtratin e lumit merr nje ngushtësi deri në 1.5 m, ndërsa hapësira lart në sipërfaqe shkon deri në 35 m.Përvecse tyre , te kanionet ndodhet Katedralja, Syri, Porta e Djallit...Gërryerjet ndër vite i kanë dhënë formën e ngrehinës natyrore të kultit. Të ndërtuara për të qënë një bukuri dhe thesar i mbarë njerëzimit, nëpërmjet mrekullisë krijuese të mjeshtrit më të madh të kohërave, natyrës, kanionet e Osumit bëhen emocionuese në cdo moment, në cdo kohë dhe magjia të mbërthen që në sekondën e parë që i sheh,duke të bërë pre të dashurisë së përjetshme.është tepër e vështirë, herë e pamundur për të përshkruar ato emocione që përjeton duke i parë dhe prekur dhe ndoshta është e pabesueshme por është e vërtetë që takimi me to të ndryshon jetën.Pamja që të ofrojnë ato kur i sheh nga sipër është padiskutim marramendëse, por ajo cka ti prek kur futesh mes tyre dhe shëtit, të bën të mendosh se je në një përrallë, në një vend-eëndrrash..
Shpella e Piratëve, simbol i historise dhe turizmit
Deti është rruga e vetme që të çon drejt shpellës së Piratëve dhe mjaftojnë 10-15 minuta lundrim me një motobarkë të vogël për të mbrritur aty ku evokohet natyrshëm Mesjeta shqiptare ndërsa deti i thellë, në një ngjyrë të errët dhe bregu me formacione shkëmbore që bien thikë mbi sipërfaqen ujore paralajmërojnë një surprizë të këndshme . Shpella e Piratëve pranë plazheve të Dhërmiut, në një breg shkëmbor tepër të thyer, që bie pingul mbi det poshtë dhe pranë Manastirit të Shën Theodhorit, e pasuron më tepër gjeografinë dhe historinë e këtij bregdeti dhe përbën një nga objektet më me vlerë në zonën e Himarës. Shpella është bërë e famshme, jo vetëm për historinë që ka, por edhe nga libri me të njëjtin titull i Petro Markos, që është materializuar edhe në një film të Kinostudjos në vitet 80-të të shekullit të kaluar. Shpella e Piratëve është shndërruar tashmë në një objekt me vlera të jashtëzakonshme turistike dhe tërheqëse për historinë që mbart, bukuria e jashtëzakonshme natyrore. Vizitorët vijnë në këtë mjedis të virgjër natyror, ku e shkuara dhe e tashmja bashkohen në një dhe ngjallin emocione të pazakonta.Shpella e Piratëve është përfshirë në një pjesë të guidave turistike të zonës së Himarës, ndërsa është shpallur Monument Natyror, një arsye më tepër që të jetë në rradhën e objekteve më të vizitueshme 

LIQENI I LULEVE

KANIONET E OSUMIT

Shumekendeshat e rregullt

Shumekendeshat e rregullt.
Në se një shumëkëndësh i mysët i ka brinjët dhe këndet kongruente atëherë ai quhet i rregullt. Në qoftë se një rreth ndahet në pjesë të barabarta, atëherë shumëkëndëshi që formohet duke bashkuar pikat e ndarjes me korda është shumëkëndësh i rregullt. OSE nëse nga pikat e ndarjes hiqen
tangjentet me rrethin formohet një shumëkëndësh i rregullt. Në gjeometri Euklidiane , një poligonin rregullt është një poligonin që është me kënde të barabarta (të gjitha këndet janë të barabartë në masë) dhe barabrinjës (të gjitha palët kanë të njëjtën gjatësi). Shumëkëndëshave të rregullt mund të jetë konveks apo yll . Në kufi , një sekuencë e poligone të rregullta me një numër në rritje të palëve bëhet një rrethi , nëse rrethues është fikse, ose një rregullt apeirogon , nëse gjatësia buzë është fikse.

Shumëkëndësh Një poligonin është një aeroplan formë (dy-dimensional) me anët drejt. Shembujt përfshijnë trekëndëshat, quadrilaterals, pentagons, hexagons dhe kështu me radhë. I rregullt




BASHKESITE DHE PASQYRIMET NE MATEMATIKE

Për pasqyrimin e bashkësisë A në bashkësinë B është karakteristike që secilit element   A i shoqërohet pikërisht një element   B. Shi për këtë arsye thuhet se grafet (a) dhe (b) në fig. 1.11. paraqesin pasqyrime (funksione), ndërsa grafet (c) dhe (d) nuk paraqesinë pasgyrime, meqë në dy raste të fundit bashkësia A përmban edhe elemente të atilla, të cilave u shoqërohen dy e më shumë elemente të bashkësisë B
.
Përkufizimi

Relacioni ρ ndërmjet dy bashkësive A, B quhet pasqyrim (rifigurim, relacion funksional, funksion) i bashkësisë A në bashkësinë B, nëse ka këtë veti :

Relacionet

Nëse me   shënojmë bashkësinë jo të zbrazët dhe me   relacionin (raportin, marëdhëniet ) mes elemteve të  -së, atëherë për   themi se është relacion binar. Relacion binar quhet çdo nënbashkësi e katrorit kartezian : 
Vetit e relacionit binar janë:
Refleksiviteti Nëse në bashkësinë jo të zbrazët   vlenë relacioni   i cili ka vetitë   dhe   atëherë themi se kemi të bëjmë me relacionin binarë.
Në të kundërtën nëse vlen:
themi se kemi të bëjmë me relacion jorefleksiv.
Simetria Nëse në bashkësinë jo të zbrazët   nga relacioni binar   rrjedhë   atëherë themi se kemi të bëjmë me relacion binarë simetrikë
Në të kundërtën nëse vlen:
themi se kemi të bëjmë me relacion asimetrikë.
Transitiviteti Nëse në bashkësinë jo të zbrazët 
 nga relacionet binare   dhe   rrjedhë   atëherë themi se kemi të bëjmë me relacion binar transitiv
Në të kundërtën nëse vlen:
themi se kemi të bëjmë me relacion intransitiv.

Numrat kompleks në fillim u zbuluan nga matematikani italian Girolamo Cardano, gjatë përpjekjeve të tij për gjetjen e zgjidhjeve të Ekuacionit të shkallës së tretë. Rregullat për shumën, ndryshimin, shumëzimin dhe pjestimin e numrave kompleks u dhanë nga mattematikani italian Rafael Bombelli. Një formalizëm më apstrakt për numrat kompleks më vonë ndërtoi matematikani irlandez William Rowan Hamilton, i cili konceptin e numrit kompleks e zgjëroi edhe më tej dhe në matematikë futi konceptin e kuaternioneve.


Popular

BLEJME IPHONA TE BLLOKUAR

BLEJME IPHONA TE BLLOKUAR
BLEJME IPHONA TE BLLOKUAR - GJITHASHTU DHE RIPAROJME