Afrika

Lenda: Gjeografi

Tema:  Afrika

Objektivat:

Pozicioni gjeografik Pasurite natyrore (relieve,klima,hidrografia,bota bimore,shtazore)

Popullimi (karakteristikat) Problemet e rajonit Roli I rajonit ne politiken boterore

2. Afrika është njëri nga kontinentet e rruzullit tokësor. Përndryshe është i njohur edhe si kontinenti i zi. Origjina e emrit Afrikë vjen nga gjuha berberë të cilët janë popull kavkasoid i Afrikës veriore. Romakët e vjetër e kanë shfrytëzuar emrin Afrika terra — "toka Afra" (nga "Afer") — pjesa veriore, e cila i përgjigjet Tunizisë së sotme, ku ka qenë province romake Afrika. Vetë prejardhja e emrit Afrika ka shumë kuptime : nga fenikaset afar (pluhuri), greqisht aphrike(mungesë e të ftohtit) dhe latinisht aprica (me diell). Ajo shtrihet në të dy anët e Ekuatorit gati tërësisht në brezin e nxehtë midis 37° të gjerësisë gjeografike veriore, 34° të gjerësisë gjeografike jugore, 17° në gjatësi perëndimore dhe 49° të gjatësisë gjeografike lindore. Relievi Afrika është një kontinent i një rrafshnalte, e cila ngritët pjerrët nga oqeanet që e rrethojnë, në pjesën më të madhe. Relievit të lartë i takon 90 % të sipërfaqes. Paraqitet si një mburojë, e krijuar nga palosjet shumë të vjetra gjeologjike, si dhe pjesërisht nga shtresat vullkanike dhe neogjene.Në fizionominë primare, Afrika paraqitet si një rrafshnaltë e degëzuar, ku shndërrohen pllajat dhe ultësirat (pellgjet dhe luginat). Siç është theksuar, malet e larta dhe pllajat përfshijnë sipërfaqe të mëdha në të gjitha anët e kontinentit. Malet më të larta janë ato në lindje ku ndodhet edhe maja më e lartë Kobo, në malin Kilimanxharo me lartësi 5895 m. Poashtu ndodhen malet Kenia, Ruvenzuari, Ras Dashan, Moshi, Eregon etj. Shumë nga këta janë male vullkanike. Në veriperëndim malet Atllas, të larta deri 4000 m, paraqesin zonën e vetme orogjeneze të Afrikës, e cila i takon vargmaleve të grupit evropian (Pirinejet, Alpet). Dukja dhe fizionomia morfologjike (sidomos Atllasi Tel-Rif) është e ngjashme me ato të vargmaleve të Evropës Jugore, të krijuara në epokën terciare dhe kvarternere. Zona e lartë përbëhet prej 2 rrafshnaltave kryesore : Rrafshnalta e Afrikës Lindoredhe Rrafshnalta Jugafrikane. Rrafshnalta e Afrikës Lindore ka një sipërfaqe prej 4 milionë km² dhe përbëhet prej tri tërësive tjera : Rrafshnalta Etiopiko-somaleze, Somaleze dhe Liqenore. Rrafshnalta Jugafrikane ka 4,5 milionë km². Në të gjithashtu bën pjesë shkretëtira Kallahari. Zona e ulët përbëhet nga këto tërësi : Lugina e Nilit, Shkretëtira e Saharasë dhe Pellgu I Kongos.

3. Malet Atllas janë malet e vetme të reja në Afrikë. Përafërsisht përfshijnë një sipërfaqe prej 800 000 km². Shtrihen në veriperëndim të Afrikës (Magreb). Janë të gjata afër 2000 km. Përbëhen nga disa tërësi morfologjike : Atllasi i lartë (maja Tubkal 4165 m), Atllasi gëlqerorë (Xhebel Ores në Kabili), Anti Atllasi kristalor, por me majën vullkanike Sirua (3300 m), Atllasi Tel-Rif, në veri përgjatë bregdetit mesdhetar, Atllasi i mesëm (i lartë 3000 m), në jug të Rifit, paraqet ujëndarësin në mes oqeanit Atlantik dhe detit Mesdhe. Pjesa perëndimore e Atllasit, e paraqitur si rrafshnaltë, quhet Mezeta marokene. Në këtë pjesë kalon gradualisht në Sahara. Kjo është zonë e shotëve (Hodna) ose të sebkave, liqeneve të njelmëta nga janë ose të përhershme ose të përkohshme, varësisht nga kushtet natyrore të mjedisit gjeografik ku janë krijuar. Sahara është shkretira e dytë për nga madhësia pas Antarktikut në botë, me 9 000 000 km² e cila gjendet në veri të Afrikës. Sipërfaqja e Saharasë është përafërsisht sa 50 shtetet e SHBA-ve. Emri i Saharës rrjedh nga fjala arabe (arab. ‫,)ءارحص që do të thotë shkretëtirë. Sahara, ashtu çfarë është sot ekziston që 3.500 vjet. Mendohet se në Sahara shumë kohe më parë kanë qënë lumenj dhe mendohet se janë ende nën rerën e kësaj shkretëtire. Mendohet se rezervat e saj nëntokësore janë rreth 15 miliardë km³ ujë. Kohët e fundit shtetet më të zhvilluara si Libia kanë filluar ta përdorin këtë ujë.Aty ka pak oaza në krahasim me sipërfaqen. Oaza më e madhe në Afrikë është lugina e lumit Nil.Në mes të saj shtrihen malet Ahagar dhe Tibesti. Sudani Shtrihet mes Saharasë në veri dhe savaneve në jug dhe Oqeanit Atlantik në perëndim dhe Detit të Kuq në lindje. Ka rreth 3 milion km². Ka lartësi mbidetare 200-400 m. Reshjet mesatare vjetore në jug janë rreth 600 mm kurse neveri zvogëlohen dhe janë rreth 200 mm. Popullsia zezake aty ndahet në dy grupe : sudanitë dhe bantuidë. Ndodhet tek shtetet : Senegal, Mauritania, Mali, Burkina Faso, Niger, Nigeria, Çad, Sudan, Somalia, Etiopia, Algjeria dhe Eritrea. Baseni i Kongos ndodhet rreth lumit Kongo (Zaire), në Afrikën ekuatoriale. Ka një sipërfaqe prej 3,7 milionë km². Këtu rriten pyjet tropikale, me bimësi të rrallë dhetë vrullshme.

Baseni përfundon në Gjirin e Guinesë, ku derdhet lumi Kongo (Zaire). Ka klimë tropikale dhe ekuatoriale me dy sezone : Sezoni me reshje dhe Sezoni i thatë me temperatura të larta. Klima Përshkak të shtrirjes së saj në të dy anët e ekuatorit, rreth 80 % e territorit të Afrikës ka klimë të nxehtë. Në formimin e klimës ndikojnë gjithashtu tiparet e relievit, rrymat oqeanike, shtrirja e gjerë tokësore e Afrikës në veri të ekuatorit, erërat e ndryshme etj. Ngritja e pjesëve anësore të kontinentit e kufizon ndikimin e detit në klimën e pjesëve të mbrendshme. Afrika ka 4 lloje të klimës : ekuatoriale, sub-ekuatoriale, tropikale dhe sub- tropikale. Klima ekuatoriale shtrihet përreth ekuatorit, deri në 5º të gjerësisë gjeografike veriore dhe jugore. Ka reshje të shumta : 2000 - 2500 mm në vit. Temperatura është e njëjtë gjatë tërë vitit : rreth 25 °C. Pra, ka verë të përhershme. Klima sub-ekuatoriale shtrihet mbi klimën ekuatoriale. Shtrihet deri në 20º të gjerësisë gjeografike veriore dhe jugore. Reshjet gjatë vitit sillen rreth 2000 mm në vit. Ka dy stinë : stinën e freskët me lagështi (vera) dhe stinën e thatë e me diell (dimri). Temperaturat e ditës janë shumë më të ngrohta sesa ato të natës. Klima tropikale ndikon në viset më lart se klima sub-ekuatoriale. Aty ndikojnë monsunet (erëra që shkaktohen nga ngrohja e ndryshme e masave tokësore dhe ujore). Kemi monsunin veror me lagështi dhe atë dimëror me thatësi. Monsuni veror ka shumë reshje prandaj ka shumë mundësi që gjatë asaj periudhe lumenjtë të vërshojnë dhe shkaktojnë shumë dëme. Temperaturat janë të larta. Klima sub-tropikale mbizotëron në viset më veriore dhe më jugore të kontinentit. Kjo ndryshe quhet klima mesdhetare sepse mbizotëron në vendet që ndodhen në brigjet e Mesdheut. Temperatura mesatare vjetore është 18 °C. Këtu mbizotërojnë katër stinë : pranvera, vera, vjeshta dhe dimri. Temperatura maksimale është shënuar në Al-Azizi (Libi) 58 °C. Temperatura minimale është shënuar në Ifranë (Maroku)– 24 °C. Maksimumi i të reshurave janë arritur në Kepiun Debunsha (Kamerun) 10 290mm.

Minimumi i të reshurave janë shënuar në Uadin Halfa (në Sudan) 2,5 mm. Hidrografia Afrika ka një rrjet të pasur me lumenj dhe liqene. Shpërndarja e lumenjve dhe e liqeneve nuk paraqitet e njëjtë. Pjesa më e madhe e lumenjve të Afrikës, si : Kogo, Nigeri, Oranzhi dhe Senegali, derdhen në Oqeanin Atlantik, lumi Zambezi dhe Limpopo derdhen nëOqeanin Indian dhe lumi Nil në Detin Mesdhe. Kjo ndodhë sepse sipërfaqja e Afrikës më tepër është e pjerrët (anon) nga ana e Oqeanit Atlantik.Gjithashtu Afrika është e pasur me shumë liqene ku mund të përmendim liqenet : Viktoria, Tanganika, Njasa, i Albertit etj. Liqeni më i madh me sipërfaqe është Viktoria me 68.800 km². Liqeni më i thellë është Tanganika me 1470 m. Bimesia Kontinenti afrikan ka bimësi të zhvilluar. Zonat bimore janë : zona e bimësisë mesdhetare, shkretinore, savanet, stepat dhe pyjet e lagështa ekuatoriale.Në Afrikë ka shumë liqene shkretinore (shote) të përhapura kryesisht në pjesën veriperëndimore të kontinentit. Në pjesën jugore të Saharasë shtrihet LIQENI i CADIT, sipërfaqja e të cilit ndryshon nga 11 000 - 22 000 km². Fauna Kontinenti i Afrikës shquhet me një faune të pasur ka gjarpërinj helmues nder me të medhenjetit në botë ka, luana, tigra, deve, makusha. Kontinenti i Afrikës është i pasur edhe me majmun, gjirafa, ka edhe luan, etj. Popullsia Origjina, numri, ndarja dhe struktura e popullsisë së Afrikës deri vonë ka qenë e panjohur, dhe e njëanshme sepse kolonialistët nuk janë marrë me studimin e këtyre problemeve.Afrika ka një popullatë prej 922.011.000 (2005). Aty popullsia ndahet në dy grupe : negroide dhe jonegroide. Popullsia negroide zë 2/3 e popullsisë së përgjithshme të Afrikës. Ajo ndahet në sudanitë dhe bantuidë. Sudanitët jetojnë kryesisht në Sahel kurse bantuidët në pjesët tjera. Popullsia jonegroide është pjesa tjetër e popullsisë (së bardhë). Ajo ndahet në hamitë dhe semitë.